پرهیزكاران چه خصوصیاتی دارند؟

نهج البلاغة

رُويَ أنّ صاحِبا لأميرِ المؤمنينَ عليه السلام يقالُ لَهُ هَمّامٌ كانَ رجُلاً عابِدا، فقالَ لَهُ: يا أميرَ المؤمِنينَ، صِفْ لِيَ المُتَّقينَ، حتّى كأنّي أنظُرُ إلَيهِم... فحَمِدَ اللّه‏َ وأثنى علَيهِ وصلّى علَى النَّبيِّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم ثُمّ قالَ عليه السلام:... فالمُتَّقونَ فيها هُم أهلُ الفَضائلِ: مَنطِقُهُمُ الصَّوابُ، ومَلبَسُهُمُ الاقتِصادُ، ومَشيُهُمُ التَّواضُعُ، غَضُّوا أبصارَهُم عَمّا حَرَّمَ اللّه‏ُ علَيهِم، ووَقَفوا أسماعَهُم علَى العِلمِ النّافِعِ لَهُم، نُزِّلَت أنفُسُهُم مِنهُم في البَلاءِ كالّتي نُزِّلَت في الرَّخاءِ، ولَولا الأجَلُ الّذي كَتَبَ اللّه‏ُ علَيهم لَم تَستَقِرَّ أرواحُهُم في أجسادِهِم طَرفَهَ عَينٍ؛ شَوقا إلَى الثَّوابِ، وخَوفا مِن العِقابِ... فمِن عَلامَةِ أحَدِهِم أ نَّكَ تَرى لَهُ قُوَّةً في دِينٍ، وحَزما في لِينٍ، وإيمانا في يَقينٍ، وحِرصا في عِلمٍ، وعِلما في حِلمٍ، وقَصدا في غِنى، وخُشوعا في عِبادَةٍ، وتَجَمُّلاً في فاقَةٍ، وصَبرا في شِدَّةٍ، وطَلَبا في حَلالٍ، ونَشاطا في هُدىً، وتَحَرُّجا عَن طَمَعٍ. يَعمَلُ الأعمالَ الصّالِحَةَ وهُو على وَجَلٍ، يُمسي وَهَمُّهُ الشُّكرُ، ويُصبِحُ وَهَمُّهُ الذِّكرُ، يَبِيتُ حَذِرا، ويُصبِحُ فَرِحا؛ حَذِرا لِما حُذِّرَ مِن الغَفلَةِ، وفَرِحا بما أصابَ مِن الفَضلِ والرَّحمَةِ. إن اِستَصعَبَت علَيهِ نَفسُهُ فيما تَكرَهُ لَم يُعْطِها سُؤلَها فيما تُحِبُّ. قُرَّةُ عَينِهِ فِيما لا يَزولُ، وزَهادَتُهُ فِيما لا يَبقى، يَمزُجُ الحِلمَ بالعِلمِ والقَولَ بالعَمَلِ. تَراهُ قَريبا أمَلُهُ، قَليلاً زَلَلُهُ، خاشِعا قَلبُهُ، قانِعَةً نَفسُهُ، مَنزورا أكلُهُ، سَهلاً أمرُهُ، حَريزا دِينُهُ، مَيِّتَةً شَهوَتُهُ، مَكظوما غَيظُهُ، الخَيرُ مِنهُ مَأمولٌ، والشَّرُّ مِنهُ مَأمونٌ.

روایت شده‏است كه یكی از یاران امیرمؤمنان علیه‏السلامبه نام همّام كه مردی عابد بودبه حضرت عرض كرد: ای امیر مؤمنان، پرهیزگاران را چنان برایم وصف كن كه گویی (در برابرم ایستاده‏اند و) آنان را می‏بینم. حضرت در پاسخ دادن به او كندی كرد و سپس فرمود: ای همّام، از خدا بترس و نیكویی كن؛ زیرا «خداوند با كسانی است كه تقوا داشته باشند و كسانی كه نیكوكارند». همّام به این جمله قناعت نكرد و به حضرت اصرار نمود. پس امام علیه‏السلام حمد و ثنای الهی به جای آورد و بر پیامبر صلی‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّمدرود فرستاد و آن گاه فرمود :. ... پس، پرهیزگاران در این دنیا فضایلی دارند: گفتارشان با راستی و درستی توأم است و پوشاكشان با میانه‏روی و راه رفتنشان با تواضع. از چیزهایی كه خداوند بر آنان حرام كرده‏است، چشم‏پوشیده‏اند وگوش‏های خود را وقف دانشی كرده‏اند كه برایشان سودمند است. در بلا و گرفتاری همان گونه‏اند كه در خوشی و آسایش. و اگر نبود مهلت و اجلی كه خداوند برایشان رقم زده‏است، از شوق به پاداش و ترس از كیفر، لحظه‏ای جان‏هایشان در پیكرهایشان آرام و قرار نمی‏گرفت. از نشانه‏های یكی از آنان این است كه در دین نیرومند است و نرمی و ملایمت را با دوراندیشی در آمیخته است. ایمانی توأم با یقین دارد، به علم و معرفت حریص است، علم را با بردباری توأم كرده‏است، در زمان توانگری میانه‏رو است، در عبادت خشوع دارد، در تنگدستی آراسته و با عزّت نفس است، در سختی‏ها شكیباست، در طلبِ حلال است، در پیمودن راه راست با نشاط است و از طمع و آزمندی به دور می‏باشد، در حالی كه اعمال نیك انجام می‏دهد ترسان و نگران است، روز را با اهتمام به شكر (حقّ) به شب می‏رساند، و شب را در حالی به صبح می‏رساند كه همّ و غمش یاد خداست، شب را با ترس و حذر می‏گذراند و روز را با شادی و خوشحالی؛ ترس و حذر از غفلتی كه از آن برحذر داده شده است و شادی و خوشحالی به خاطر فضل و رحمتی كه به او رسیده‏است. اگر نفْسش در آنچه وی دوست ندارد سركشی و نافرمانی كند، او نیز شهوت‏های نفس خود را بر آورده نمی‏سازد، شادی و دلخوشی او به چیزی است كه زوال نمی‏پذیرد و بی‏رغبتی او به چیزی است كه باقی و پایدار نمی‏ماند. او را می‏بینی كه آرزویش كوتاه و لغزشش اندك و دلش خاشع و نَفْسش قانع و خوراكش كم و كارش آسان و دینش محفوظ و شهوتش مرده و خشمش فرو خورده است، به‏خیرش امید می‏رود و شرّش به كسی نمی‏رسد.

منبع: نهج البلاغة: الخطبة 193 منتخب میزان الحكمة: 606