كسى كه شایسته همنشینى نیست

خزانة الخیال

قالَ لُقمانُ: إنَّ الفاحِشَ البَذِيَّ الشَّقِيَّ إن يُحَدِّث فَضَحَهُ لِسانُهُ، وإن سَكَتَ فَضَحَهُ العِيُّ، وإن عَمِلَ أساءَ، وإن فَعَلَ أضاعَ، وإنِ استَغنى بَطِرَ، وإنِ افتَقَرَ قَنِطَ، وإن فَرِحَ سُرَّ، وإن سَأَلَ ألحَفَ، وإن سُئِلَ بَخِلَ، وإن ضَحِكَ نَهِقَ، وإن كافَأَ جارَ، وإن زَجَرَ عَنُفَ، وإن ذَكَرَ غَضِبَ، وإن أعطى مَنَّ، وإن اُعطِيَ لَم يَشكُر، وإن أسرَرتَ إلَيهِ خانَكَ، وإن أسَرَّ إلَيكَ اتَّهَمَكَ، وإن كانَ دونَكَ هَمَزَكَ، وإن كانَ يَستَريحُ زاجَرَهُ.

لقمان گفت: «انسان زشتكارِ ناسزاگوی بدبخت، اگر سخن بگوید، زبانش او را رسوا می‏كند و اگر ساكت شود، گنگیْ او را رسوا می‏سازد، واگر عمل می‏كند بد عمل كند، و اگر كار كند، ضایع می‏كند و اگر بی‏نیاز گردد، ناسپاسی می‏كند و اگر فقیر شود، مأیوس می‏گردد و اگر شاد شود، از شدّت شادی، ناسپاس می‏گردد و اگر در خواست نماید، پافشاری می‏كند و اگر از او چیزی خواسته شود، بخل می‏ورزد و اگر بخندد، [چنان قهقهه می‏زند كه گویی] عَرعَر می‏كند و اگر مجازات كند، ستم می‏كند و اگر تشر بزند، درشتی می‏نماید و اگر به یادش آید، خشم می‏گیرد و اگر ببخشد، منّت می‏نهد و اگر به او عطا شود، سپاس نمی‏گزارد و اگر راز به او بسپاری، به تو خیانت می‏كند و اگر برای او رازداری كنی، متّهمت می‏كند و اگر پایین‏تر از تو باشد، از تو عیبجویی می‏كند و اگر كسی به استراحت بپردازد، او را از آن باز می‏دارد».

منبع: خزانة الخیال: ص 567.