فلسفه روزه

چرا احکام الهی دشوار است؟ مثل روزه یک ماه در گرمای تابستان و ...

به چند نکته باید توجه نمود: ۱- دشواری با عدم توانایی انجام آن فرق می کند. و مسلم است که اگر امری از توان فرد خارج باشد، هرگز نسبت به انجام آن مکلف نخواهد بود. از همین رو فقها، قدرت را یکی از شروط عامه تکلیف دانسته اند. یعنی هر فعلی که واجب باشد، واجب بودنش مشروط به توانایی انجام آن است. "در فقه اسلامى قدرت عقلى بر انجام تكلیف را یكى از شرائط عمومى محسوب مى ‏دارند."[۱] و این مطلب در آیات متعدد قرآن نیز مورد اشاره قرار گرفته است: «لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها[انعام/۱۵۲] هیچ كس را، جز بمقدار تواناییش، تكلیف نمى ‏كنیم.» ۲- جمله ای از شهید بهشتی مشهور شده است که بهشت را به بها دهند نه به بهانه! این جمله برگرفته شده از متون اصیل دینی است و آیات و روایات متعددی این حقیقت را بیان می کنند. خدای متعال می فرماید: صرف ادعای ایمان کفایت نمی کند و این ادعا را محک خواهد زد: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَكُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ[عنکبوت/۲] آیا مردم گمان كردند همین كه بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها مى‏ شوند و آزمایش نخواهند شد؟» حضرت علی (ع) نیز هشدار می دهند که طلب بهشت و فرار از جهنم، با بیکاری و بی تفاوتی نمی سازد! و ابراز تعجب می کنند که چگونه طالبان بهشت و متنفران از جهنم، عمل خود را مطابق خواسته شان نمی سازند: آگاه باشید هرگز چیزى مانند بهشت ندیدم كه خواستاران آن در خواب غفلت باشند، و نه چیزى مانند آتش جهنّم، كه فراریان آن چنین در خواب فرو رفته باشند.[۲] و ما را به عملی متناسب با خواسته هایمان تشویق می کنند:
"آگاه باشید امروز، روز تمرین و آمادگى، و فردا روز مسابقه است، پاداش برندگان، بهشت، و كیفر عقب ماندگان آتش است. آیا كسى هست كه قبل از فرا رسیدن روز دشوار قیامت، اعمال نیكى انجام دهد. ... پس هر كس در ایّام آرزوها، پیش از فرا رسیدن مرگ، عمل نیكو انجام دهد، بهرمند خواهد شد، و مرگ او را زیانى نمى ‏رساند."[۳] و سختی عمل به دستورات الهی، هر چقدر باشد، هرگز با سختی عذاب قابل مقایسه نیست. کما اینکه قرآن در مقابل کسانی که گرما را بهانه فرار از دستورات الهی می کردند، گرمای سنگین جهنم را یادآوری می کند: «قُلْ نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كانُوا یَفْقَهُونَ[توبه/۸۱]  بگو: آتش دوزخ در حرارت و گرمى بسیار سخت‏تر است، اگر مى ‏فهمیدید.» و اجری که خدای متعال در مقابل کارهایمان می دهد، بسیار باارزش و پرارج است که با توجه به چنین مزدی، سختی ها به حساب نخواهند آمد. و انسان در دنیا برای اجری بسیار کمتر، تلاشی بسیار بیشتر به کار می برد، از همین رو خدای متعال تنبیه می دهد که مسابقه و رقابت ما باید برای عالم اخروی باشد:
«فی‏ ذلِكَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ[مطففین/۲۶] شایسته است كه مردم نسبت به چنین زندگى مسابقه بگذارند.»   ۳- این سختی ها برای شکوفایی استعدادهای ما لازم است! تا گرمای شدیدی که آسفالت را از جا می کند، به وجود نیاید، خرما پخته نمی شود. انسانی که نتواند گرسنگی را تحمل کند، همیشه اسیر نفس خویش خواهد بود و نفس او را به هر سمتی می کشاند! باید به نفس سختی داد تا جنبه ملکوتی انسان، آزادی عمل یافته و بتواند پرواز کند. و تقویت بعد ملکوتی لازمه اش، سختی هایی است که بعد نفسانی را تضعیف می کند.
[۱]. منابع فقه، جعفری، ص ۱۱۸.
[۲]. نهج البلاغه، خطبه ۲۸.
[۳]. همان.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)