دین و تمدن

نقش دین در رفع بحرانهای اخلاقی، معرفتی، روحی و روانی چیست؟

سوال شما بسیار گسترده است و نیاز به کنکاش بسیار دارد. و شاید چندین کتاب در جواب آن مورد نیاز باشد. اجمالا جواب کوتاهی خدمتتان عرض می شود. و در صورت تمایل شما برای دریافت مطالب بیشتر، منتظر سوال های جزئی تر شما هستیم.

انسان در تصمیم گیری هایش، از دو مرکز اساسی تحت تاثیر قرار می گیرد. از یک طرف عقل تلاش می کند که زمام امور را به دست بگیرد و اعمال و رفتار را در جهت مناسب قرار دهد. و از جانب دیگر،گرایش های مختلف و متضاد انسان را به سمت خود می کشانند. گرایش هایی که در افراد رشد نکرده غالبا به سمت بدی ها و تباهی دعوت می کنند و ما غالبا آن را نفس اماره می نامیم. و بیشتر بدبختی های بشر، تحت تاثیر همین عامل قرار دارد.
پس عاملی که به مدد عقل بشتابد و هواهای نفسانی را تضعیف کند، بسیاری از مشکلات را مرتفع خواهد کرد. و قطعا دین در این میان نقش بسیار پررنگی دارد. در مدد عقل توسط دین، این حدیث زیبای امیر المومنین (ع)، ارتباط دین و عقل را بیان می کند که:
خداوند پیامبران خود را مبعوث فرمود، و هر چندگاه، متناسب با خواسته‏ هاى انسان‏ها، رسولان خود را پى در پى اعزام كرد تا ... توانمندى ‏هاى پنهان شده عقل‏ها را آشكار سازند.[۱]
و در مبارزه دین، با خواسته های پست هوای نفس، مطلب آن قدر واضح است که شاید شاهد و دلیلی برای آن نیاز نباشد. اما برای نشان دادن جایگاه بسیار رفیع مبارزه با نفس در دین این حدیث را بیان می کنم که در دین، مبارزه با نفس، جهاد اکبر خوانده شده است:
رسول خدا جوخه‏ اى را بجهاد فرستاد و چون برگشتند فرمود مرحبا بمردمى كه ‏جهاد اصغر را انجام دادند و جهاد اكبر بر عهده آنها است عرض شد یا رسول اللَّه جهاد اكبر كدامست؟ فرمود جهاد با نفس سپس فرمود بهترین جهاد از كسى است كه با نفس خود كه میان دو پهلو دار بجنگد.[۲]

با توجه به این مطالب روشن می شود که دین، عامل بسیاری از بحران ها را از بین می برد. و با جلوگیری از خطاها، مانع بروز این بحران ها می شود.
از یک زاویه دیگر نیز به مساله می توانیم بنگریم، که در این نگاه بر خلاف دیدگاه فوق، نگاه را به صورت جمعی مد نظر قرار می دهیم. و در این نگاه به نقش اساسی عدالت در رفع بحران ها نظر می کنیم که برقراری عدالت یکی از شعارهای اصلی دین است:
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط؛(حدید ۲۵) ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها كتاب (آسمانى) و میزان (شناسایى حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل كردیم تا مردم قیام به عدالت كنند

یک زاویه دیگر در بحث، جنبه معرفتی دین است. که دین وحیانی با اتصال به علم مطلق و بدون خطا، بسیاری از نواقص و خطاهای معرفتی بشر را مرتفع می کند و به همین دلیل، مانع رخدادن بحران های اخلاقی و معرفتی و روحی می شود.

[۱]. نهج البلاغه خطبه ۱.
[۲]. أمالی الصدوق، ص: ۴۶۷.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)