حافظه

معنی کلمه حافظه

معنی واژه حافظه

معنیحافظه. (ا.، ع.) در روانشناسی، حافظه)به انگلیس(( Memoryاستعدادی است ذهنی برای ذخیره، حفظ و به یاد آوردن اطلاعات و تجربیات . مبنای حافظه تشکیل ارتباطات موقتی قوی و کافی در قشر مغزی است. یونانیان قدیم به نموسین (Mnemosy)الهه حافظه اعتقاد داشتند و او را مادر و الهه علم و هنر میدانستند. حافظه دارای سه مرحله است:
1. رمزگردانی(Encoding):سپردن به حافظه
3. ذخیره سازی(Storage):نگهداری در حافظه
۳. بازیابی(Retrieval):فراخوانی از حافظه

انواع حافظه
از نظر علمی حافظه را می توان به دو بخش «حافظه بلند مدت" (Long-Term Memory)و «حافظه کوتاه مدت" (Short-Term Memory)تقسیم کرد. در موقعیت هایی که نگهداری و ذخیره سازی مطالب برای چند ثانیه مطرح است (اغلب کمتر از ۳۰ ثانیه) در مقایسه با موقعیت هایی که مستلزم نگهداری مطالب برای مدت طولانی تری است (از چند دقیقه تا چندین سال) نوع حافظه تفاوت دارد. گفته می شود موقعیت های نخست با حافظه کوتاه مدت و موقعیت های دوم با حافظه بلند مدت مرتبط می شود. در مورد هر دو نوع حافظه، سه مرحله رمزگردانی، ذخیره سازی و بازیابی وجود دارد. لازم به ذکر است در بعضی از مطالعات و منابع از حافظه نوع سومی نیز با نام «حافظه حسی»(Sensory Memory)سخن به میان آمده است.
حافظه کوتاه مدت (Short term memory)
حافظه کوتاه مدت اجازه می دهد به مدت چند ثانیه تا حداکثر یک دقیقه و اساسا بدون تمرین، مطالب نگهداری و ذخیره سازی شود. همچون چرکنویسی گذرا است که برای فراخوانی اطلاعات در دست پردازش عمل می‌کند. برای نمونه برای فهمیدن جمله ای لازم است که آغاز جمله را در حین خواندن بقیه جمله به ذهن بسپارید. یا اینکه عموما برای برقراری یک تماس تلفنی، ابتدا شماره را از دفترچه تلفن پیدا کرده، شماره گیری نموده و سپس فراموش می کنید. این حافظه کوتاه مدت شماست. در حالی که برای گرفتن شماره دوستتان به دفترچه تلفن مراجعه نمی کنید(حافظه بلند مدت).
وقتی مطلبی را بلافاصله بعد از شنیدن به یاد می آوریم بازیابی ساده تر است زیرا مطلب فعلا در هوشیاری ما قرار دارد. اما زمانی که ساعت ها بعد از شنیدن می کوشیم آن را به یاد آوریم بازیابی اغلب دشوار تر است چون مطلب دیگر در هوشیاری ما نیست. برای رمزگردانی اطلاعات در حافظه کوتاه مدت فرد باید نخست بر روی موضوع مشخصی متمرکز شود (مورد توجه قرار گرفتن موضوعات). بعد از اینکه اطلاعات بخصوصی مورد توجه قرار گرفتند در حافظه کوتاه مدت رمزگردانی می شوند.
در حافظه کوتاه مدت، اطلاعات معمولا به شکل صوتی رمزگردانی می شوند. هرچند ممکن است از رمزهایی دیگر مانند رمز تصویری نیز استفاده شود. مهم ترین خصوصیت حافظه کوتاه مدت، گنجایش محدود آن است با ظرفیتی برابر با «۲±۷» ، یعنی بین ۵ تا ۹ موضوع می تواند در حافظه کوتاه مدت نگهداری شود و زمانی که مطلب جدیدی اضافه شود، یکی از مطالب قبلی حذف می شود و اطلاعاتی که از قبل به حافظه راه یافته اند، جای خود را به اطلاعت تازه تری می دهند(اصل جانشینی). باید توجه داشت تکرار کردن در یادسپاری مطالب نقش بسیار مهمی دارد. چرا که موضوعاتی که بیشتر تکرار شوند به آسانی جای خود را به موضوعات دیگر نمی دهد. پس با تکرار و مرور ذهنی می توان حافظه کوتاه مدت را تقویت نمود و مانع از فراموشی شد. بخش بندی اطلاعات می‌تواند منجر به افزایش گنجایش حافظه گذرا گردد. از این روی است که به خاطر سپردن شماره تلفن بخش بندی شده از یک شماره طولانی و یک تکه ساده‌تر است.

حافظه دراز مدت(Long-term)
ذخیره سازی در حافظه کوتاه مدت به طور کلی از نظر ظرفیت و مدت زمان به شدت محدود می باشد. در حالی که حافظه دراز مدت، شامل اطلاعاتی است که به مدت زمان های مختلف، از چند دقیقه تا سراسر عمر(خاطرات کودکی یک فرد بزرگسال) در حافظه نگهداری می شوند. به عنوان مثال در حالی که یک شماره هفت رقمی تصادفی را فقط چند ثانیه قبل از فراموشی به خاطر می آورید، ممکن است شماره تلفنی خاص را سالیان سال در خاطر داشته باشید(توجه و تکرار). در حافظه دراز مدت معمولا اطلاعات بر حسب معنا رمزگردانی می شوند. بنابراین، اگر موضوعاتی که باید یادآوری شوند، معنادار باشند، بهتر یادآوری می گردند. وقتی معنای مطلبی فهمیده نشود، بسیار سریع فراموش می گردد(مثل سختی از بر کردن چیزی که درک نمی شود). هر چقدر ارتباطات معناداری بین مطالب وجود داشته باشد نیز بهتر یادآوری خواهند شد.
فراموشی اندوخته های حافظه دراز مدت معمولا ناشی از ناتوانی فرد در پیدا کردن موضوعات می باشد نه اینکه آن مطالب از حافظه پاک شده اند، بلکه مطالب وجود دارند ولی فرد نمی تواند مطالب را باز یابد. مثال این مورد شبیه این است که در کتابخانه بزرگی به دنبال کتابی بگردید که اصلا شماره ندارد. پیدا نکردن کتاب دلیل بر عدم وجود کتاب نیست، بلکه کتاب وجود دارد ولی درست طبقه بندی نشده است و در نتیجه قابل دستیابی نیست. مثال و دلیل این امر این است که در حالت هپنوتیزم افراد قادر به یادآوری تمام جزییات حوادث دوران کودکی خود هستند، در حالیکه، در شرایط عادی از عهده یادآوری این خاطرات برنمی آیند.
پژوهش ها نشان داده اند که در بازیابی موفقیت آمیز مطالب دو عامل اصلی وجود دارد:
۱– طبقه بندی صحیح مطالب.
۲– زمینه و شرایطی که مطلب در آن به یاد سپرده شده است.
هرچقدر اندوخته های خود را بهتر سازمان دهیم، بهتر می توانیم آنها را باز بیابیم. زیرا فرایند بازیابی، مستلزم فرایند پی گیری و جستجو است و سازمان بندی مرتبه ای و مرحله ای این جستجو را راحت تر و کارآمدتر می سازد.
نتیجه مطالعات نشان می دهند که حتی قرارگیری در شرایط مشابه شرایط یادگیری می تواند در بازیابی مطالب می تواند کمک کننده باشد.
حافظه حسی(Sensory Memory) [
حافظه حسی توانایی ضبط درک احساس از طریق حواس می باشد. خاطرات حسی به عنوان ذخیره گاهی از محرک‌های حسی عمل می‌کنند. یک یادبود حسی یک کپی برابر اصل از آنچه دیده یا شنیده می‌شود را اندوخته می‌کند: حافظه بینایی برای حس بینایی، حافظه شنوایی برای شنوایی و حافظه تماسی برای حس بساوایی بهره گیری می‌شود. اطلاعات از حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت منتقل می‌شود.
محققان بر این باورند که حافظه حسی تنها گرچه گنجایشی نامحدود دارد تنها 500-200 میلی ثانیه دوام دارد. اینکه چه اطلاعاتی از حافظه حسی به کوتاه مدت منتقل می‌شوند، بدست فرایند توجه انتخابی تعیین می‌گردد.
عوامل موثر بر حافظه
حافظه انسان بسیار حساس و آسیب پذیر و تحت تاثیر عوامل مختلف است. با بررسی این عوامل و کاهش عوامل مخل، می شود توان و ظرفیت یادسپاری را افزایش داد. یکی از عوامل موثر بر حافظه، علل و عوامل هیجانی است. معمولا در موقعیت هایی که بار هیجانی دارند، چه منفی و چه مثبت، بیش از موقعیت های خنثی می اندیشیم. اغلب فراموش می کنیم که فیلم بخصوصی را کجا دیده ایم. ولی اگر به هنگام نمایش فیلمی در سینما آتش سوزی رخ دهد، هیچگاه این مطلب را فراموش نخواهیم کرد.
با این همه هیجانهای منفی معمولا مانع از دستیابی به اطلاعات می شوند. مثلا به هنگام امتحانی که فکر می کنید آمادگی آنرا ندارید، چنانچه سوال اول را بخوانید و متوجه نشوید، قدری اضطراب و وحشت می تواند شما را در پاسخ دهی به سوالات بعدی ناتوان کند و بشدت توان بازیابی شما را از اطلاعات موجود در حافظه تان کاهش دهد. در واقع اضطراب ناشی از این سوال باعث حضور و هجوم افکار نا مرتبط به ذهن فرد می شود. افکاری مانند:«اصلا بلد نیستم، حتما در امتحان رد خواهم شد و "…
اغلب اینطور فرض می شود که فاصله زمانی عامل فراموشی است. ولی تحقیقات متعدد نشان می دهند که زمان در این جهت، تنها به عنوان یکی از عوامل موثر در فراموشی کاربرد دارد که طی آن فعالیت هایی انجام می شود که آن فعالیت ها بر حافظه اثر می گذارند.
بنابراین، علت فراموشی نه گذر زمان که تداخل یادگیری های قبلی و بعدی است. یادگیری مطالب، زمانی که بدون رعایت فواصل استراحت باشد، در یکدیگر تداخل ایجاد می کنند و یکی باعث مزاحمت دیگری می شود.
وقتی یادگیری یک مطلب در نگهداری مطلب بعدی اثر بگذارد، اصطلاحا پدیده فراموشی در اثر «منع موثر قبلی»ایجاد شده است. فراموشی در اثر مزاحمت یادگیری عادت دوم بر عادت اول را «منع موثر بعدی»می نامند. بالا رفتن ظرفیت یادگیری و یادآوری قبل یا بعد از خواب در این است که به هنگام خواب مطلبی یاد گرفته نمی شود که بر مطلب قبلی یا بعدی اثر کند و به این ترتیب یادگیری و یادآوری به بهترین شکل انجام می گیرد. بنابراین با رعایت فاصله زمانی و تکه تکه کردن مطالب فرایند یادگیری بسیار بهتر صورت می پذیرد.
اختلالات حافظه
فراموشی «از دست دادن دایمی یا موقتی توانایی یادآوری و بازشناسی چیزی است که قبلا یاد گرفته شده است".
فراموشی تا اندازه ای پدیده ای عادی است. اگر همه مطالب را در همه زمان ها به یاد داشته باشیم، فرصتی برای یادگیری مطالب جدید باقی نمی ماند. فراموشی امری طبیعی است. طبیعی است مطالبی را که دیگر به کارمان نمی آیند و یا جزییات بی اهمیت موقعیت ها را فراموش کنیم. فراموشی زمانی بیمارگونه تلقی می شود که قادر به یادآوری و بازشناسی مسایل و موضوعات مهم و سرنوشت ساز نباشیم.
حافظه یکی از آسیب پذیر ترین و حساس ترین فرآیندهای ذهنی بشر است و بشدت تحت تاثیر شرایط زنگی فرد است.
حافظه به محض وجود کوچکترین مقادیر اضطراب، افسردگی، فشار روانی(استرس) اشتغال فکری و . . . دچار آسیب می شود که این آسیب با توجه به میزان و شدت ناراحتی روانی فرد شدت می یابد.
اختلالات حافظه و یا فراموشی های بیمارگونه دلایل دیگری نیز دارند. ضربه به سر یکی از علل بسیار مهم در ایجاد اختلالات حافظه است. معمولا بعد از ضربه های شدید به مغز، فراموشی پیش می آید و فرد توانایی به یادآوری مطالب را از دست می دهد. ممکن است فردی که دچار ضربه و آسیب مغزی شده نتواند اتفاقات گذشته را به یاد آورد که به این نوع فراموشی،«فراموشی پس گستر»گفته می شود. چنانچه فرد توانایی یادآوری خاطرات گذشته اش را داشته باشد ولی نسبت به اتفاقات بعد از ضربه دچار فراموشی گردد اصطلاحا دچار «فراموشی پیش گستر»شده است. در بسیاری موارد، آسیب، فرسودگی و از میان رفتن سلول های مغزی در اثر سال خوردگی، مسمومیت، استفاده از مواد مخدر و الکل، بیماریهای عفونی و غیره منجر به ایجاد اختلالات حافظه و فراموشی می گردند.
بعضی موارد، فراموشی به علت مسایل روانشناختی، تعارضات و کشمکش های فرد ایجاد می شود، به این نوع فراموشی،«فراموشی روان زاد» گفته می شود. فرد به طور ناگهانی قسمتی از خاطرات مهم شخصی اش را از دست می دهد. در این مواقع فرد واقعاً مطالب و اتفاقات را فراموش نکرده است بلکه توانایی وی در به یاد آوردن مطالب دچار اشکال شده است به علت وجود تعارض ها و کشمکش های روانی شدید، مطالب به قدری برای وی دردناک اند که وی این مطالب را از صحنه آگاهی خود دور می کند تا از فشار، ناراحتی و آزار آنها رها باشد. معمولا این نوع فراموشی زمانی رخ می دهد که فرد کاری انجام داده باشد که با عقاید، ارزش ها و باورهایش ناساز باشد و از همین رو با عدم یادآوری این خاطرات از فشار و ناراحتی انجام دادن آن عمل رها می شود. سربازی که در جنگ و در عملیات جنگی به علت ترس و وحشت از آسیب دیدن و مرگ، سنگر خود را رها می کند و به دوستان خود خیانت می کند، بعد از رسیدن به منطقه امن، در رابطه با عمل خود دچار احساس گناه شدید می شود و برای رهایی از این احساس گناه و ندای وجدان به طور ناخودآگاه نسبت به صحنه جنگ، عملیات، زد و خورد و . . . دچار فراموشی می گردد.
"فرار روان زاد»" یکی دیگر از اختلالات حافظه است که در طی این بیماری فرد ناگهان هویت خود را فراموش می کند و به مکان دیگری می رود و هویت جدیدی بخود می گیرد (تماما به طور ناخودآگاه). این افراد ممکن است هویت خویش را بدست آورند. این نوع فراموشی نیز به دنبال مشکلات هیجانی-عاطفی و احساس گناه، شرم، و . . . ایجاد می شود و در حقیقت نوعی فرار از خاطرات آزارنده و فشار و استرس زندگی است.
تقویت حافظه
روش های تقویت حافظه آنهائی است که توان و ظرفیت رمزگردانی و بازیابی را افزایش داده دستیابی به مطالب ذخیره شده را راحت تر و سریعتر می سازند.
۱–روش تقطیع(خرد کردن)مطالب
گنجایش حافظه کوتاه مدت ۲±۷(بین ۵ تا قطعه)است. بنابراین از طریق افزایش اندازه قطعه ها و نه از طریق افزایش تعداد قطعه ها می توانیم ظرفیت حافظه کوتاه مدت را افزایش دهیم. نگهداری عدد ۱۳۷۰۱۹۸۰۱۳۵۷ در حافظه کوتاه مدت غیر ممکن است در حالی که نگهداری ۱۳۵۷–۱۹۸۰–۱۳۷۰ در حافظه کوتاه مدت بسیار آسان تر است.
۲–رمزگردانی تصویری
می توان بین موضوعات نا مربوط، ارتباطات معناداری به وجود آورد وآن را مبدل به تصویری ذهنی کرد. مثلا فردی برای به خاطر سپردن اسم رمز شب عبارت از کلاغ، گوجه، باران این رابطه و این تصویر ذهنی را برقرار می کند: کلاغ در زیر باران گوجه خورد(به همراه تصویرسازی). و همچنین می توان اطلاعات جدید را با دانسته های پیشین ارتباط داد. مثلا وقتی نام یک نوع غذای جدید را یاد می گیرید به غذای مشابه آن فکر کنید.
۳–ژرف نگاری معانی
هر چقدر موضوعات عمیق تر بررسی شوند، بهتر در حافظه خواهند ماند. ایجاد رابطه معنی دار بین مطالب می تواند بسیار کمک کننده باشد.
۴–زمینه سازی
هر مطلب در محیط و شرایطی که آموخته شده بهتر به یاد می آید. اگرچه امکان ندارد برای به یاد آوردن هر مطلبی بتوان به محیطی که آن مطالب در آنجا یاد گرفته شده باز گشت ولی می توان آن محیط را در ذهن زنده و باز سازی کرد. مثلا برای به یاد آوردن اسامی همکلاسی های دوران دبستان بهتر است به مدرسه ای که می رفتید، فکر کنید.
۵–طبقه بندی مطالب
منظم بودن و طبقه بندی موضوعات در حافظه، بازیابی و یادآوری آنها را آسان تر می سازد.
۶–مرور و تکرار ذهنی
"تکرار مادر دانایی است". شرط نتیجه گرفتن از این روش این است که تکرار به شیوه ای مفید و مثبتی انجام گیرد؛ باید در هر بار که مطلب تکرار می شود، نکته جدیدی پیدا کرده از تکرار ماشینی پرهیز کرد.
۷–روش "پس ختام"
این روش از بهترین و معروف ترین فنون تقویت حافظه است. نام این روش از شش حرف اصلی ۶ مرحله این روش اقتباس شده است:
مطالعات انجام شده در دانشگاه کیوتو نشان می دهد، شامپانزه ها دارای حافظه تصویری می باشند.
۱)پیش خوانی؛ ۲)سوال کردن؛ ۳)خواندن؛ ۴)تفکر؛ ۵)از حفظ گفتن؛ ۶)مرور و تکرار این روش مبتنی است بر هر سه اصل اساسی تقویت حافظه: ۱)سازماندهی مطالب؛ ۲)معنا یابی مطالب؛ ۳)تمرین بازیابی.
۸–آرام سازی
هیجان های منفی مانند ترس، غم، اندوه و . . . مانع دستیابی افراد به اطلاعات موجود در حافظه می شود. نبود هیجان های منفی و بود آرامش یادآوری را آسان کند.
۹–جلوگیری از تداخل
برای جلوگیری از تداخل مطالب یاد گرفته شده در یکدیگر، می بایست مطالب با فاصله زمانی و بعد از استراحت مطالعه شود. استراحت، تداخل مطالب را بشدت کاهش می دهد و یادگیری و یادآوری را بشدت تقویت می کند. یادگیری مطالب قبل و یا بعد از خواب بسیار مناسب است زیرا تداخل مطالب پیش نمی آید.
زبان و گفتار
زبان به حافظه معنایی وابستگی دارد، از این رو از برخی از قسمتهای مغز مشترکاً برای زبان و حافظه بهره گیری می‌شود. شکل دادن به سخن به گونه دوجانبه در ناحیه‌های حرکتی صورت می‌پذیرد ولی تحلیل زبان و شکل گیری سخن در بیشتر افراد تنها در بخشهایی از نیمکره چپ صورت می‌پذیرد. دو بخش دخیل در این فرایند اینهاست: ۱. بروکا؛ ۲. ناحیه ورنیک. ناحیه بروکا در جلوی ناحیه مهار صدای کورتکس حرکتی چپ واقع شده‌است. این ناحیه حرکت کلامی و نوشتاری را سرهم می‌کند. برای نمونه بیمارانی که در این بخش آسیب می‌بییند ۱. زبان را کاملا می‌فهمند؛ ۲. می‌شود توانا به نوشتن بدون نقص باشند؛ ۳. گاهی بدون درنگ گفتگو می‌کنند. ناحیه ورنیک بخشی از کورتکس ربط دهنده شنوایی و دیداری است. این بخش مسئول شکل دهی درونمایه زبان می‌باشد. برای نمونه بیمارانی که در این بخش آسیب می‌بینند: ۱. توانا به نام بردن اشیا نمی‌باشند؛ ۲. توانا به درک مفهوم لغات نیستند؛ ۳. به آسانی توانا به شکل دادن سخن، ولی بیشتر بدون مفهوم، می‌باشند.
منابع
آرتور گایتون، جان ادوارد هال. «فیزیولوژی عصبی». در فیزیولوژی پزشکی گایتون. ترجمه احمدرضا نیاورانی. سماط ، ۱۳۸۶. شابک ‎۹۶۴-۵۷۸۹-۹۸-۲.
تونی اسمیت، سو دیویدسن. مغز و سیستم عصبی. ترجمه عباس تیرگانی، بیژن معصوم. نشر سنبله، ۱۳۸۴. ISBN 964-392-071-2.
پ. لاژه. بیولوژی و فیزیولوژی عصبی. ترجمه علی حائری روحانی. انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۵.

از ویکی پدیای فارسی با اندک ویرایش
مترادفحفظه، خاطر، ذهن، قوهذاكره، ياد
انگلیسیmemory, retention
عربیذاكرة، ذكرى، التذكر، فقدان الذاكرة، مدى الذاكرة، ذكريات الطفولة
ترکیhafıza
فرانسویmémoire
آلمانیerinnerung
اسپانیاییmemoria
ایتالیاییmemoria
مرتبطخاطره، یاد، یادبود، یادگار، نگهداری، ابقاء، نگاهداری