سورانی
license
98
1667
100
معنی کلمه سورانی
معنی واژه سورانی
sorani
|
سورانی
معنی:
سورانی (سۆرانی، Soranî) یکی از گویش‌ها/زبان‌های کردی است.
سورانی در بخش میانی مناطق کردنشین ایران و همچنین در نیمهٔ جنوبی کردستان عراق صحبت می‌شود. شهرهای اصلی گویشوران سورانی عبارتند از پیرانشهر، بانه، بوکان، اشنویه، سردشت، مهاباد، نقده، ارومیه، رواندوز، سقز، شاهین دژ، سنندج، تکاب، قسمتی از بیجار، مریوان، جوانرود، کامیاران، سلیمانیه، اربیل، رانیه، کویسنجق و کرکوک.
اتنولوگ، شمار گویشوران سورانی را در سال ۲۰۰۴ میلادی جمعاً ۳٬۷۱۲٬۰۰۰ نفر برآورد می‌کند.
جمعیت گویشوران سورانی عراق ۲٫۸ میلیون نفر (۱۰٫۶ درصد جمعیت عراق) و جمعیت گویشوران بادینی (کرمانجی) عراق ۲٫۲ میلیون نفر (۸٫۴ درصد جمعیت عراق) است.
در عراق لهجه سلیمانی از گویش سورانی (که در سلیمانیه متداول بود) در زمان سلطه انگلیسها (۱۹۳۲-۱۹۱۸) و در ایران لهجه مکری در دوره فعالیت حزب دموکرات کردستان (۴۶-۱۹۴۰) به عنوان معیار سورانی برگزیده شد. پیش از آن در سده‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی زبان اورامانی به عنوان زبان نوشتار کردی به‌کار رفته‌بود.
محتویات
تبارشناسی زبانی
زبان‌های هندواروپایی
زبان‌های هندوایرانی
زبان‌های ایرانی
زبان‌های ایرانی غربی
زبان‌های ایرانی شمال غربی
زبان کردی
گویش کردی سورانی
زبان فارسی نیز از زبان‌های ایرانی غربی است ولی به دستهٔ جنوب غربی تعلق دارد.
لهجه‌ها
سورانی خود به چندین لهجه تقسیم می‌شود. لهجهٔ رایج در سنندج لهجهٔ اردلانی است و لهجهٔ منطقهٔ بوکان و مهاباد مُکریانی نام دارد. در عراق نیز دو لهجهٔ اصلی سورانی اصلی (در اربیل و کرکوک و سلیمانیه و سقز) و سلیمانیه‌ای رایج است. به طور کل اردلانی/سلیمانیه‌ای یک گروه و مکریانی/اربیلی نیز یک گروه دیگر را تشکیل می‌دهند.
لهجهٔ رایج در شهرهایی مانند مهاباد، سردشت٬ نقده، بوکان، شاهین‌دژ، پیرانشهر، اشنویه و شهرهای رانیه و قلعه دیزه در کردستان عراق مکریانی است.
ن • ب • و
لهجه‌های کردی سورانی
ادبیات
از شاعران بزرگ کلاسیک‌سرای این گویش می‌توان به نالی، محوی، حاجی قادر کویی، سالم (شاعر)، ناری (شاعر) را نام برد و از شاعران معاصر مهم می توان قانع، هژار، هیمن، شریف، جلال ملکشا ، عبدالله پشیو و شیرکو بی‌کس اشاره کرد و از خوانندگان بزرگ آن می‌توان سیدعلی‌اصغر کردستانی، حسن زیرک، ماملی، علی مردان، طاهر توفیق، ناصر رزازی، نجمه غلامی و مظهر خالقی را نام برد.
رمان ژانی گه‌ل (درد ملت) نوشته ابراهیم احمد از نخستین رمان‌های قابل توجه در گویش سورانی به‌شمار می‌رود.
قدیمی‌ترین آن فرهنگ یک زبانه کردی سورانی به نام فرهنگ خال (تألیف محمّد خال از اهالی سلیمانیه در ۱۹۶۰) است و آخرین فرهنگ مهم دوزبانه سورانی هژار (۱۹۹۵) است. این فرهنگ‌ها به طور وضوح نگرش تجویزی و ناسیونالیستی دارند نه توصیفی و از این‌رو از ذکر واژه‌های بیگانه یا هر چه رنگ خارجی دارد دوری گزیده‌اند.
زبان نوشتاری
در میان زبان‌های ایرانی زبان فارسی در مرحله‌ای بسیار قدیم‌تر از دیگر زبان‌های این خانواده به شکل استاندارد و یک‌دست نوشتاری دست یافت. پس از کنارگذاشته‌شدن خط و زبان استاندارد پارسی میانه، استانداردسازی فارسی نو با روندی طبیعی آغاز شد و در حدود سده‌های ۸ و ۹ میلادی یعنی در زمان رودکی و پس از آن شکل نهایی یک‌دست خود را یافت. استانداردسازی دیگر زبان‌های ایرانی سده‌ها بعد و گاه از طرق سیاست‌گذاری دولتی (مانند فارسی تاجیکی و پشتو) انجام گرفت. استانداردسازی نوشتاری گویش‌های کردی از سدهٔ بیستم آغاز شده و هنوز ادامه دارد. در میان گویش‌های کردی دو شاخهٔ سورانی و کرمانجی نیمه‌استاندارد هستند و استانداردهایی جدا از یک‌دیگر را دنبال کرده‌اند.
در مناطق کردنشین ایران از سده‌های دور تا امروز زبان نوشتاری و اداری همواره فارسی بوده‌است. زبان ادبی کردستان عراق نیز تا سال ۱۹۲۰ فارسی و زبان اداری حکومتی آن ترکی عثمانی بود. زبان نوشتاری سورانی که با خط فارسی-عربی و با علاماتی اضافه‌شده نوشته می‌شود در سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰ با بخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیا که بر منطقه مستقر شده‌بود و با قصد ایجاد چنددستگی در کشور عراق و منطقه ایجاد شد. زبان فارسی در مدارس کردستان عراق تا سال ۱۹۲۱ تدریس می‌شد و پس از آن مقامات بریتانیایی از تدریس فارسی و ترکی جلوگیری کردند.
در روزنامهٔ رسمی امور اداری بریتانیا، شماره اکتبر ۱۹۲۵ در متن نامهٔ رسمی بریتانیا به سازمان ملل مورخهٔ ۲۴ فوریه ۱۹۲۶ دربارهٔ امور اداری منطقهٔ کردنشین تحت ادارهٔ بریتانیا می‌خوانیم:
« «در مورد استفادهٔ زبان کردی باید دانست که کردی پیش از جنگ به عنوان زبان ارتباطات نوشتاری، چه در حوزهٔ شخصی و چه حوزهٔ رسمی، استفاده نشده بود. شماری از آثار شعری به کردی موجود بود ولی ایجاد یک زبان نوشتاری به عنوان وسیله ارتباطی، به طور کامل با تلاش‌های مقامات بریتانیایی صورت گرفت. پیش از آن زبان‌های فارسی، ترکی و عربی استفاده می‌شد.» »
این نامه ادامه می‌دهد که حکومت بریتانیا پس از ایجاد زبان نوشتاری برای کردی سورانی، «نهایت سعی خود را برای مجاز اعلام کردن و استفادهٔ فعالانه از زبان کردی را تشویق و ترغیب نمود.»
با این‌که آثار ادبی تا پیش از اوایل سدهٔ ۱۹ میلادی در گویش سورانی نوشته نشده بود انگلیسی‌ها از میان گورانی، سورانی و بادینانی، گویش سورانی را دست‌مایهٔ خود برای ایجاد یک زبان کردی نوشتاری قرار داده آن را به عنوان زبان رسمی کردهای عراق معرفی کردند. این باعث شد که در آغاز گویشوران بادینی نیمهٔ شمالی کردستان عراق که درک سورانی برایشان دشوار بود کودکان خود را ترجیحاً به مدارس عربی‌زبان بفرستند.
زبان نوشتاری کردی در عراق به مرور دو شکل نیمه‌استاندارد پیدا کرد که تا امروزه ادامه دارد. یکی گونهٔ گویش کردی سورانی (بر پایهٔ لهجه‌های سورانی سلیمانیه و اربیل) و دیگری گونهٔ گویش بادینانی (بر پایهٔ لهجهٔ دهوک). این تفاوت‌ها همچنان پابرجاست و مانع ایجاد یک شکل زبانی یک‌دست و استاندارد برای کردهای عراق شده‌است. بخش بزرگی از استانداردسازی‌های اولیه در نوشته‌های کردی سورانی در خلال سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ انجام شد.
یک همایش سیاسی در عراق در سال ۱۹۵۹ تصمیم گرفت تا سورانی را «زبان استاندارد ادبی برای همهٔ کردها» اعلام کند، ولی بادینی‌زبانان (کرمانجی‌زبانان) شمال عراق و کردهای ترکیه چنین تصمیمی را نپذیرفتند. در مطبوعات چاپ‌شدهٔ گویش سورانی در ایران گویش مکری (مُکریانی) بوکان و مهاباد معیار نوشتاری است. البته نوشته‌های مکری برخی از ویژگی‌های گویش سلیمانیه را نیز استفاده کرده‌اند.
تفاوت‌ها با کرمانجی
نمونه‌های تفاوت دستوری: ضمایر شخصی فارسی، سورانی و کرمانجی. در کرمانجی بر خلاف فارسی و سورانی تفاوت دستوری میان حالات فاعلی، مفعولی و مذکر و مؤنث وجود دارد (آوانویسی لاتین سورانی نیز در پرانتز آمده):
فارسی سورانی کرمانجی
من من (min) فاعلی: ez / مفعولی min
تو تۆ (to) فاعلی: tu /مفعولی : te
او ئه‌و (ew) فاعلی: ew / مفعولی : wî (مذکر), wê (مؤنث)
ما ئێمه (ême) فاعلی: em / مفعولی : me
شما ئێوه (êwe) فاعلی: hûn / مفعولی : we
آن‌ها ئه‌وان (ewan) فاعلی: ewan / مفعولی : wan
در استان کردستان، گویش منطقه‌ای که از جنوب سنندج آغاز می‌شود و تا کرمانشاه ادامه می‌یابد گونه‌ای گورانی از زیر شاخه‌های زبان کردی است که از نظر واژه‌ها با سورانی نزدیکی دارد.
الفبا
نوشتار اصلی: الفبای کردی
الفبای سورانی (۳۳ حرف دارد):
ی, ێ, ﮪ , ﻭﻭ, ﻭ , ﯙ , ﻥ , ﻡ , ﻝ, ڵ, ﮒ, ﮎ, ﻕ, ڤ, ﻑ, ﻍ, ﻉ, ﺵ, ﺱ, ﮊ, ﺯ, ڕ, ﺭ, ﺩ, ﺥ, ﺡ, ﭺ, ﺝ, ﺕ, ﭖ, ﺏ, ﺋ, ﺍ
الفابی کرمانجی (۳۱ حرف دارد):
A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, V, W, X, Y, Z
در شوروی پیشین و امروزه در ارمنستان، کرمانجی‌زبانان از الفبایی بر پایهٔ سیریلیک استفاده می‌کنند (۳۲ حرف دارد): А, Б, В, Г, Г, Д, Е, Ә, Ә́, Ж, З, И, Й, К, К, Л, М, Н, О, Ö, П, П, Р, Р, С, Т, Т, У, Ф, Х, Һ, Һ, Ч, Ч, Ш, Щ, Ь, Э, Q, W
حروف ڵ ڕ و غ سورانی برابری در الفبای کرمانجی ندارد.
ن • ب • و
زبان‌های رایج در ایران
پیوند به بیرون
ویکی‌پدیا به سورانی، دانشنامهٔ آزاد
ویژگی‌های گویش کردی مرکزی (سورانی) (به انگلیسی)
تأثیر گورانی بر کردی مرکزی (سورانی) (به انگلیسی)، در قالب پی‌دی‌اف.
تأثیر گورانی بر کردی مرکزی (سورانی) (به کردی)، در قالب پی‌دی‌اف.
منابع
↑ Encyclopaedia Iranica، سرواژهٔ Kurdish language
↑ ethnologue.com، بازبینی: ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۸.
↑ Kurdish Toponymy of Northern Iraq
↑ ذاکری، مصطفی: بررسی زبان کردی سورانی. در: مجله «نشر دانش». سال شانزدهم، پاییز ۱۳۷۸ - شماره ۳. (از صفحه ۶۹ تا ۷۳).
↑ ethnologue.com
↑ ئه‌حمه‌د، ئیبراهیم، ژانی گه‌ل (مخاض الشعب)، نشر و پیشگفتار: کمال فؤاد، سلیمانیه: ۱۹۷۲. (پشت جلد)
↑ ذاکری، مصطفی: بررسی زبان کردی سورانی.
↑ همان منبع.
↑ Jahani, Carina. 1989. Standardization and orthography in the Balochi language. Studia Iranica Upsaliensia, 1. Uppsala: Univ. , p.49
↑ Edmonds, C. J. 1957. Kurds, Turks, and Arabs. London, New York: Oxford University Press. 25:83,84
↑ British Occupation and Mandate, 1918-1932، بازبینی، ۲۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
↑ رشید یاسمی در کتاب «کردان و تعلق قومی و تاریخی آنان»، ص۱۳۵.
↑ 24 Feb 1926, «Memorandum on the Administration of Kurdish Districts in Iraq» prepared by the British Government and submitted to the League (L.N. Official Journal, April 1926, pp. 552-23). (L.N. Official Journal, oct 1925, 6th Year, No. 10, p. 314).
↑ Michiel LeezenbergGorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing? ILLC - Department of Philosophy, University of Amsterdam
↑ Qilorî, Mahabad B., and Nêçîrvan Qilorî. 2002. Ferhenga Kurdî-Holendî = Woordenboek Koerdisch-Nederlands. Amsterdam: Bulaaq. p.7
↑ Jahani, Carina. 1989. Standardization and orthography in the Balochi language. Studia Iranica Upsaliensia, 1. Uppsala: Univ., pp.61-2
↑ McDowall, David. 2000. A modern history of the Kurds. London: I.B. Tauris. 2nd rev. and updated ed. p.10. ISBN 1-86064-535-6
↑ منبع بخش الفبا: Blau, Joyce: Manuel de Kurde. Dialecte Sorani. Grammaire, textes de lecture, vocabulaire kurde-français et français-kurde. Librairie de Kliensieck, Paris 1980, ISBN 2-252-02185-3
ن • ب • و
زبان‌های ایرانی
رده‌های صفحه: الگوهای ایران زبان‌های ایرانی زبان سورانی زبان کردی زبان‌های ایرانی نو شمال غربی زبان‌هاگویش‌های زبان کردی
قس کوردی
سۆرانی ناوی یەکێک لە بن‌شێوەزارەکانی شێوەزاری کوردیی ناوەڕاستە. زۆر جاران بە ھەڵە بە شێوەزاری کوردیی ناوەڕاست دەڵێن سۆرانی، کە چی سۆرانی خۆی لکێکە لە لکەکانی کوردیی ناوەڕاست.
پەراوێز
↑ زەبیحی ١٣٦٧، ل ٤٢
سەرچاوەکان
زەبیحی، عەبدوڕەحمان. قامووسی زمانی کوردی، ورمێ: ناوەندی بڵاوکردنەوەی فەرھەنگ و ئەدەبیاتی کوردی، ١٣٦٧
ب و د
زمانی کوردی
ب و د
لقوپۆپی زمانی کوردی
ئەمە کۆڵکەوتارێکە. دەتوانی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت بە فراوانکردنی.
پۆلەکان: لقوپۆپی زمانی کوردی کورتزمانی کوردی
قس پنجابی
سورانی اک کردی بولی اے جیہڑی ایران عراق چ بولی جاندی اے تے ایدے بولن والیاں دی گنتی 60 لکھ دے نیڑے اے۔
گٹھ: بولیاں
قس آلمانی
Sorani (Soranî, in arabischer Schrift: سۆرانی, in Kurdisch: Kurmancî Xwarû, Kurdî), auch Zentralkurdisch genannt, ist eine kurdische Sprache mit etwa 8-10 Millionen Sprechern.
Inhaltsverzeichnis
Verbreitung und Dialekte
Sorani wird vor allem von Kurden aus dem Iran (ca. 5 Millionen) und dem Irak gesprochen. Sorani gilt als die verbreitetste Form des Kurdischen im Irak, der etwa 3-5 Millionen Kurdischsprecher aufweist. Zur Schreibung des Sorani wird meist die Persische Schrift mit Sonderzeichen verwendet, zunehmend aber auch das kurdisch-lateinische Alphabet. Sorani verfügt über eine umfangreiche literarische Tradition (religiöse Texte, Dichtung, historische Werke).
Wichtige Dialekte des Sorani sind:
Arbili, Pishdari, Kirkuki, Khanaqini, Kushnawi, Mukri
Sulaimani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Warmawa, Garmiyani
Jafi
Judeo-Kurdisch
Die Ausbreitung des Sorani und seiner Dialekte ist eng mit der Herrschaft der Baban-Dynastie von Suleymania verbunden. Die wirtschaftliche Kraft der Stadt verbreitete das Sorani in der Region und verdrängte somit das ältere Hewramani und Gorani. Heute wird das Sorani auch als Quelle für Wortschöpfungen im Kurmandschi benutzt.
Klassifikation
Indogermanische Sprachen
Indoiranische Sprachen
Iranische Sprachen
Westiranische Sprachen
Nordwestiranische Sprachen
Kurdisch-Zentraliranische Sprachen
Kurdische Sprachen
Sorani (Zentral-Kurdisch, Kurdi)
Bemerkungen zur Grammatik
Nomen und Pronomen
Nominalflexion
Das Sorani unterscheidet wie das Persische weder Kasus noch Genus bei Substantiven und Pronomina. Diese Formen haben sich jedoch in Kurmandschi und Zaza erhalten. Dafür gibt es ein ausgebautes Artikelsystem. Der Artikel wird suffigiert (angehängt). Endet das Wort auf einen Vokal, wird ein Hiatustilger eingeschoben (meistens -y-, bei gerundeten Vokalen auch -w-). In der kurdisch-arabischen Schrift wird der Hiatustilger allerdings nicht immer geschrieben, vgl. xanû-w-eke = "das Haus": خانوووه‌که bzw. خانووه‌که.
Artikel unbestimmt bestimmt
Sg. -êk / -yek -(y)eke / -ke
Pl. -(y)an -(y)ekan / -kan
Der suffigierte Artikel steht nach Wortbildungssuffixen und vor Enklitika wie den enklitischen Personalpronomina, z. B. ker-eke-m = "mein Esel" oder xanû-w-eke-t = "dein Haus". Er wird nicht gesetzt bei eindeutigem Bezug, also bei Wörtern wie Mutter, Vater, Name usw., z. B. naw-it çî-ye? = "Wie heißt du?" (wörtl.: Name-dein wie-ist).
Die Pronomina
In der folgenden Tabelle sind zum Vergleich die Kurmandschi-Formen aufgeführt. Kurmandschi unterscheidet in Casus rectus (C.r.) und Casus obliquus (C.o.):
Deutsch Sorani Kurmandschi
ich min C.r.: ez / C.o. min
du to C.r.: tu / C.o.: te
er/sie/es ew C.r.: ew / C.o.: wî (m), wê (f)
wir ême C.r.: em / C.o.: me
ihr êwe C.r.: hûn / C.o.: we
sie pl. ewan C.r.: ewan / C.o.: wan
Enklitische Personalpronomina
Sorani verfügt ebenso wie das Persische über enklitische Personalpronomina (auch: Pronominal-Suffixe):
Deutsch Sorani Persisch
mein -im -am
dein -it -at
sein -î -aš
unser -mân -emān
euer -tân -etān
ihr -yân -ešân
Der Vokal -i- der ersten und zweiten Person fällt nach Vokal und kann bei den Pluralformen nach Konsonant gesetzt werden. Die enklitischen Personalpronomina können für alle Satzglieder stehen mit Ausnahme des Subjekts (beachte die Besonderheit bei transitiven Verben in der Vergangenheit, s.u.), also für Possessivpronomina, für das indirekte Objekt, für Komplemente einer Präposition und im Präsens auch für das direkte Objekt.
In der Vergangenheit transitiver Verben fungieren sie als Agensmarker und können nicht für das direkte Objekt stehen. Sie kongruieren also mit dem Subjekt.
Eine weitere Besonderheit ist ihre Position. Sie stehen generell auf der zweiten Position ihrer Phrase. Fungieren sie als Possessivpronomina, werden sie direkt an das Bezugswort gehängt. Stellen sie ein Komplement regiert von einer Präposition dar, so können sie direkt an die Präposition gehängt werden (z. B.: legel-im-da = "mit mir") oder sie erscheinen am Wort vor der Präposition (z. B.: agireke dûkel-î lê-heldesê. = "Rauch steigt aus dem Feuer"; wörtl.: das Feuer, Rauch-ihm aus-hochsteigt, wobei das enklitische Personalpronomen -im von der Präposition lê regiert wird).
Ist der einzig mögliche Träger im Satz das Verb selbst, so hängen die enklitischen Personalpronomina entweder an verbalen Präfixen (z. B.: na-t-bînim = "Ich sehe dich nicht.") oder an der Verbalendung.
Tewang-Konstruktion
In vielen Dialekten des Sorani und auch in der standardisierten Version gibt es die Tewang-Konstruktion, bei der ein Nomen durch anderes näher bestimmt wird, das durch die Tewang (Hinzufügung, persisch Ezafe) mit dem zu bestimmenden Nomen verbunden ist.
Beispiel:
Deutsch Sorani Kurmandschi
Haus Mal Mal
Mein Haus Malî min Mala min
Die Tewang gibt es im Singular und im Plural nur in einer Form. Darüber hinaus gibt es auch ein Casus rectus und ein Casus obliquus der Tewang.
Tewangformen im Casus rectus:
Sorani
Singular Kurmandschi
Singular Sorani
Plural Kurmandschi
Plural
î ê/a ekanî ên
Beispiele:
Tewangformen im Casus rectus (bitte überarbeiten):
Deutsch Sorani Kurmandschi
Dein Dorf Gundî to Gundê te
Sein Name Nawî ew Navê wî
Das Verbum
Präsensbildung
Das Präsens wird in Sorani durch das Anhängen eines Präfixes de- und der Personalendung gebildet.
Beispiel „gehen“, dessen Stamm in Kurdisch -ç- ist:
Deutsch Sorani Kurmandschi
Ich gehe Min deçem Ez diçim
Du gehst To deçit Tu diçî
Er/Sie/Es geht Ew deçet Ew diçe
Wir gehen Ême deçîn Em diçin
Ihr geht Êwe deçen Hûn diçin
Sie gehen Ewan deçen Ewan diçin
Passivkonjugation
Das Sorani verfügt über eine gesonderte Passivkonjugation der Verben, hat jedoch keine Futurform wie das Kurmandschi und das Persische.
Verbkonjugation, Vergleich zu Dari
Die Verbkonjugation weist gewisse Ähnlichkeiten mit dem Persischen, vor allem der Umgangssprache, auf.
Deutsch Kurmandschi Sorani Persisch (Umgangsspr.) Persisch (Standardspr.)
ich sehe di-bîn-im de-bin-em mi-bin-am mi-bin-am
du siehst di-bîn-î de-bin-i mi-bin-i mi-bin-i
er sieht di-bîn-e de-bin-e(t) mi-bin-e mi-bin-ad
wir sehen di-bîn-in de-bin-în mi-bin-im mi-bin-im
ihr seht di-bîn-in de-bin-en mi-bin-in mi-bin-id
sie sehen di-bîn-in de-bin-en mi-bin-an mi-bin-and
Literatur
Blau, Joyce: Manuel de Kurde. Dialecte Sorani. Grammaire, textes de lecture, vocabulaire kurde-français et français-kurde. Librairie de Kliensieck, Paris 1980, ISBN 2-252-02185-3
Jamal Jalal Abdullah, Ernest N. McCarus: Kurdish Basic Course. Dialect of Sulaimania, Iraq. University of Michigan Press, Ann Arbour 1967, ISBN 0-916798-60-7
Feryad Fazil Omar: Wörterbuch Kurdisch-Deutsch (Soranî). Institut für kurdische Studien Berlin, Berlin 2005, ISBN 3-932574-10-9
Feryad Fazil Omar: Lehrbuch Deutsch-Kurdisch (Sorani). Institut für kurdische Studien Berlin, Berlin 1999 oder 2000, ISBN 978-3-932574-04-7
Weblinks
Wikipedia auf Sorani
Literatur zum Schlagwort Sorani im Katalog der DNB und in den Bibliotheksverbünden GBV und SWB
Kategorien: EinzelspracheWestiranische SprachenNeuiranische SprachenKurdistan
قس انگلیسی
Soranî (سۆرانی; also called Central Kurdish) is the name of a Kurdish dialect that is spoken in Kurdish Iran and Iraq. Soranî is one of the main Kurdish dialects.
Contents
Name
To refer to southern Kurmanji dialects as Soranî is a recent naming by linguists after the name of the former principality of Soran. Mackenzie writes that the present Kurdish standard called Soranî is in fact an idealized version of the Silêmanî dialect, which uses the phonemic system of the Píjhdar and Mukrî dialects.needed Objections have been made to the name Soranî on the grounds that the name of one dialect, Soranî, spoken in the region Soran should not be extended to cover a group of dialect (E. M. Rasul, Núserí Kurd, No. 4, Nov. 1971).
History
Ottoman Times
In Silemani (Sulaymaniyah), the Ottoman Empire had created a secondary school (Rushdíye), the graduates from which could go to Istanbul to continue to study there. This allowed Soranî, which was spoken in Silémaní, to progressively replace Hewrami (Gorani) as the literary vehicle.
Modern
Since the fall of the Baathist regime in Iraq, there have been more opportunities to publish works in the Kurdish language in Iraq than in any other country in recent times. as a result Sorani Kurdish has become the dominant written form of Kurdish.
Alphabet
Sorani Kurdish is written with a modified Perso-Arabic script; This is in contrast to the other Kurdish dialect, Kurmanji which is spoken mainly in Turkey and is usually written in the Latin alphabet.
However, since the recent decade, official TV in Iraqi Kurdistan uses mostly the Latin script for Sorani.
Demographics
The exact number of Sorani speakers is difficult to determine, but it is generally thought that Sorani is spoken by about 6 million people in Iraq and Iran. It is the most widespread speech of Kurds in Iran and Iraq. In particular, it is spoken by:
Around 3 Million of the Kurds in Iran. Located south of the Urmia Lake that stretches roughly to the outside of Kermanshah.
Around 3 million of the Kurds in Iraq, including the Soran clan. Most of the Kurds who use it are found in the vicinity of Hewlêr (Arbil) , Sulaymaniyah (Silêmanî) , Kerkuk and Diyala governorate.
Colloquial subdivisions
Following includes the traditional internal variants of Soranî. However, nowadays, due to widespread media and communications, most of them are regarded as dialects of standard Soranî:
Mukriyani; The language spoken south of Lake Urmia with Mahabad as its center, including the cities of Piranshahr, Bokan, Sardasht, Oshnavieh and the Kurdish speaking parts of Naghadeh and Miandoab. This region is traditionally known as Mukriyan.
Ardalani, spoken in the cities of Sanandaj, Marivan, Kamyaran, Divandarreh, Ghorveh and Dehgolan in Kordestan province and the Kurdish speaking parts of Tekab and Shahindej in West Azerbaijan province. This region is known as Ardalan.
Garmiani, in and around Kirkuk
Arbili, spoken in and around the city of Hawler (Arbil) in Iraqi Kurdistan.Its main distinction is changing the consonant /l/ into /r/ in many words.
Babani, spoken in and around the city of Sulaymaniya in Iraq and the cities of Saghez and Baneh in Iran.
Jafi, spoken in the towns of Javanroud, Ravansar and some villages around Sarpole Zahab and Paveh.
As an official language
A recent proposal was made for Soranî to be the official language of the Kurdistan Regional Government.This idea has been favoured by some Soranî-speaking Kurds but it has disappointed Kurmanjis.
Grammatical features
There are no pronouns to distinguish between masculine and feminine and no verb inflection to signal gender.
After publishing The Persian Today Corpus (The Most Frequent Words of Todays Persian), as a main program, the writer, Iranian Kurdish-language scholar, Hamid Hassani, is supposed to prepare a Soranî Kurdish Language Corpus, consisting of one-million words.
Dictionaries and translations
There are a substantial number of Soranî dictionaries available, amongst which there are many that seek to be bi-lingual.
English and Sorani
English-Kurdish Dictionary by Dr. Selma Abdullah and Dr. Khurhseed Alam
Raman English-Kurdish Dictionary by Destey Ferheng
As a main program, Iranian Kurdish-speaker scholar, Hamid Hassani, is supposed to compile a Soranî Kurdish Language Corpus, consisting of one-million words.
The standard word-order in Sorani is SOV (subject-object-verb).
Sorani and Kurmanji (Northern Kurdish) comparison
Sorani Kurmanji English
min (for all verbs) min (for transitive verbs)/ ez (for intransitive verbs) I
dest dest hand
to tu you
ew ew him/her
See also
Kurdish language
Kurdish alphabet
Sorani grammar
Northern Kurdish
Southern Kurdish
Soran Emirate
Notes
^ Iraqi Kurds
^
^ Kurdistan Democratic Party-Iraq
^ Kurdish language issue and a divisive approach | Kurdish Academy of Language
^ Kurdish Sorani language developmental features
^ Sorani Kurdish, A Reference Grammar with Selected Readings, by W. M. Thackston
References
Hassanpour, Dr. A. (1992). Nationalism and Language in Kurdistan 1918–1985. USA: Mellen Research University Press.
Nebez, Jemal (1976). Toward a Unified Kurdish Language. NUKSE.
Izady, Mehrdad (1992). The Kurds: A Concise Handbook. Washington, D.C.: Taylor & Francis.
External links
Soranî edition of Wikipedia, the free encyclopedia
Central Kurdish at Ethnologue (16th ed., 2009)
the New Testament in Soranî
the Kurdish Academy of Language (unofficial)
Working with Sorani Speaking Patients NHS (UK) Guide
v t e
Kurdish · کوردی · Kurdî · Кӧрди
Language · Alphabet
Varieties
Soranî · Kurmancî · Southern Kurdish (Kirmaşanî · Feylî) · Lekî
Academic
Literature · Grammar
Scripts
Arabic · Latin · Cyrillic
Related topics
Countries by Kurdish-speaking population
v t e
Iranian languages
View page ratings
Rate this page
Whats this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)
Submit ratings
Categories: Kurdish language
قس ترکی
Sorani veya Soranice (Orta Kürtçe) Kürt dilinin bir lehçesi, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin resmi dili.
Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Yaygın olarak kullanıldığı yerler
Soraninin dağılımı Süleymaniyeye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığıyla bağlantılıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Hawrami konuşanların sayısı azalmışdır. Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.
Şiveler
Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi.
Kategoriler: KürtçeKürdistan Bölgesel YönetimiDillerLehçeler
sorani
سوراني
سورانی در بخش میانی مناطق کردنشین ایران و همچنین در نیمهٔ جنوبی کردستان عراق صحبت می‌شود. شهرهای اصلی گویشوران سورانی عبارتند از پیرانشهر، بانه، بوکان، اشنویه، سردشت، مهاباد، نقده، ارومیه، رواندوز، سقز، شاهین دژ، سنندج، تکاب، قسمتی از بیجار، مریوان، جوانرود، کامیاران، سلیمانیه، اربیل، رانیه، کویسنجق و کرکوک.
اتنولوگ، شمار گویشوران سورانی را در سال ۲۰۰۴ میلادی جمعاً ۳٬۷۱۲٬۰۰۰ نفر برآورد می‌کند.
جمعیت گویشوران سورانی عراق ۲٫۸ میلیون نفر (۱۰٫۶ درصد جمعیت عراق) و جمعیت گویشوران بادینی (کرمانجی) عراق ۲٫۲ میلیون نفر (۸٫۴ درصد جمعیت عراق) است.
در عراق لهجه سلیمانی از گویش سورانی (که در سلیمانیه متداول بود) در زمان سلطه انگلیسها (۱۹۳۲-۱۹۱۸) و در ایران لهجه مکری در دوره فعالیت حزب دموکرات کردستان (۴۶-۱۹۴۰) به عنوان معیار سورانی برگزیده شد. پیش از آن در سده‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی زبان اورامانی به عنوان زبان نوشتار کردی به‌کار رفته‌بود.
محتویات
تبارشناسی زبانی
زبان‌های هندواروپایی
زبان‌های هندوایرانی
زبان‌های ایرانی
زبان‌های ایرانی غربی
زبان‌های ایرانی شمال غربی
زبان کردی
گویش کردی سورانی
زبان فارسی نیز از زبان‌های ایرانی غربی است ولی به دستهٔ جنوب غربی تعلق دارد.
لهجه‌ها
سورانی خود به چندین لهجه تقسیم می‌شود. لهجهٔ رایج در سنندج لهجهٔ اردلانی است و لهجهٔ منطقهٔ بوکان و مهاباد مُکریانی نام دارد. در عراق نیز دو لهجهٔ اصلی سورانی اصلی (در اربیل و کرکوک و سلیمانیه و سقز) و سلیمانیه‌ای رایج است. به طور کل اردلانی/سلیمانیه‌ای یک گروه و مکریانی/اربیلی نیز یک گروه دیگر را تشکیل می‌دهند.
لهجهٔ رایج در شهرهایی مانند مهاباد، سردشت٬ نقده، بوکان، شاهین‌دژ، پیرانشهر، اشنویه و شهرهای رانیه و قلعه دیزه در کردستان عراق مکریانی است.
ن • ب • و
لهجه‌های کردی سورانی
ادبیات
از شاعران بزرگ کلاسیک‌سرای این گویش می‌توان به نالی، محوی، حاجی قادر کویی، سالم (شاعر)، ناری (شاعر) را نام برد و از شاعران معاصر مهم می توان قانع، هژار، هیمن، شریف، جلال ملکشا ، عبدالله پشیو و شیرکو بی‌کس اشاره کرد و از خوانندگان بزرگ آن می‌توان سیدعلی‌اصغر کردستانی، حسن زیرک، ماملی، علی مردان، طاهر توفیق، ناصر رزازی، نجمه غلامی و مظهر خالقی را نام برد.
رمان ژانی گه‌ل (درد ملت) نوشته ابراهیم احمد از نخستین رمان‌های قابل توجه در گویش سورانی به‌شمار می‌رود.
قدیمی‌ترین آن فرهنگ یک زبانه کردی سورانی به نام فرهنگ خال (تألیف محمّد خال از اهالی سلیمانیه در ۱۹۶۰) است و آخرین فرهنگ مهم دوزبانه سورانی هژار (۱۹۹۵) است. این فرهنگ‌ها به طور وضوح نگرش تجویزی و ناسیونالیستی دارند نه توصیفی و از این‌رو از ذکر واژه‌های بیگانه یا هر چه رنگ خارجی دارد دوری گزیده‌اند.
زبان نوشتاری
در میان زبان‌های ایرانی زبان فارسی در مرحله‌ای بسیار قدیم‌تر از دیگر زبان‌های این خانواده به شکل استاندارد و یک‌دست نوشتاری دست یافت. پس از کنارگذاشته‌شدن خط و زبان استاندارد پارسی میانه، استانداردسازی فارسی نو با روندی طبیعی آغاز شد و در حدود سده‌های ۸ و ۹ میلادی یعنی در زمان رودکی و پس از آن شکل نهایی یک‌دست خود را یافت. استانداردسازی دیگر زبان‌های ایرانی سده‌ها بعد و گاه از طرق سیاست‌گذاری دولتی (مانند فارسی تاجیکی و پشتو) انجام گرفت. استانداردسازی نوشتاری گویش‌های کردی از سدهٔ بیستم آغاز شده و هنوز ادامه دارد. در میان گویش‌های کردی دو شاخهٔ سورانی و کرمانجی نیمه‌استاندارد هستند و استانداردهایی جدا از یک‌دیگر را دنبال کرده‌اند.
در مناطق کردنشین ایران از سده‌های دور تا امروز زبان نوشتاری و اداری همواره فارسی بوده‌است. زبان ادبی کردستان عراق نیز تا سال ۱۹۲۰ فارسی و زبان اداری حکومتی آن ترکی عثمانی بود. زبان نوشتاری سورانی که با خط فارسی-عربی و با علاماتی اضافه‌شده نوشته می‌شود در سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰ با بخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیا که بر منطقه مستقر شده‌بود و با قصد ایجاد چنددستگی در کشور عراق و منطقه ایجاد شد. زبان فارسی در مدارس کردستان عراق تا سال ۱۹۲۱ تدریس می‌شد و پس از آن مقامات بریتانیایی از تدریس فارسی و ترکی جلوگیری کردند.
در روزنامهٔ رسمی امور اداری بریتانیا، شماره اکتبر ۱۹۲۵ در متن نامهٔ رسمی بریتانیا به سازمان ملل مورخهٔ ۲۴ فوریه ۱۹۲۶ دربارهٔ امور اداری منطقهٔ کردنشین تحت ادارهٔ بریتانیا می‌خوانیم:
« «در مورد استفادهٔ زبان کردی باید دانست که کردی پیش از جنگ به عنوان زبان ارتباطات نوشتاری، چه در حوزهٔ شخصی و چه حوزهٔ رسمی، استفاده نشده بود. شماری از آثار شعری به کردی موجود بود ولی ایجاد یک زبان نوشتاری به عنوان وسیله ارتباطی، به طور کامل با تلاش‌های مقامات بریتانیایی صورت گرفت. پیش از آن زبان‌های فارسی، ترکی و عربی استفاده می‌شد.» »
این نامه ادامه می‌دهد که حکومت بریتانیا پس از ایجاد زبان نوشتاری برای کردی سورانی، «نهایت سعی خود را برای مجاز اعلام کردن و استفادهٔ فعالانه از زبان کردی را تشویق و ترغیب نمود.»
با این‌که آثار ادبی تا پیش از اوایل سدهٔ ۱۹ میلادی در گویش سورانی نوشته نشده بود انگلیسی‌ها از میان گورانی، سورانی و بادینانی، گویش سورانی را دست‌مایهٔ خود برای ایجاد یک زبان کردی نوشتاری قرار داده آن را به عنوان زبان رسمی کردهای عراق معرفی کردند. این باعث شد که در آغاز گویشوران بادینی نیمهٔ شمالی کردستان عراق که درک سورانی برایشان دشوار بود کودکان خود را ترجیحاً به مدارس عربی‌زبان بفرستند.
زبان نوشتاری کردی در عراق به مرور دو شکل نیمه‌استاندارد پیدا کرد که تا امروزه ادامه دارد. یکی گونهٔ گویش کردی سورانی (بر پایهٔ لهجه‌های سورانی سلیمانیه و اربیل) و دیگری گونهٔ گویش بادینانی (بر پایهٔ لهجهٔ دهوک). این تفاوت‌ها همچنان پابرجاست و مانع ایجاد یک شکل زبانی یک‌دست و استاندارد برای کردهای عراق شده‌است. بخش بزرگی از استانداردسازی‌های اولیه در نوشته‌های کردی سورانی در خلال سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ انجام شد.
یک همایش سیاسی در عراق در سال ۱۹۵۹ تصمیم گرفت تا سورانی را «زبان استاندارد ادبی برای همهٔ کردها» اعلام کند، ولی بادینی‌زبانان (کرمانجی‌زبانان) شمال عراق و کردهای ترکیه چنین تصمیمی را نپذیرفتند. در مطبوعات چاپ‌شدهٔ گویش سورانی در ایران گویش مکری (مُکریانی) بوکان و مهاباد معیار نوشتاری است. البته نوشته‌های مکری برخی از ویژگی‌های گویش سلیمانیه را نیز استفاده کرده‌اند.
تفاوت‌ها با کرمانجی
نمونه‌های تفاوت دستوری: ضمایر شخصی فارسی، سورانی و کرمانجی. در کرمانجی بر خلاف فارسی و سورانی تفاوت دستوری میان حالات فاعلی، مفعولی و مذکر و مؤنث وجود دارد (آوانویسی لاتین سورانی نیز در پرانتز آمده):
فارسی سورانی کرمانجی
من من (min) فاعلی: ez / مفعولی min
تو تۆ (to) فاعلی: tu /مفعولی : te
او ئه‌و (ew) فاعلی: ew / مفعولی : wî (مذکر), wê (مؤنث)
ما ئێمه (ême) فاعلی: em / مفعولی : me
شما ئێوه (êwe) فاعلی: hûn / مفعولی : we
آن‌ها ئه‌وان (ewan) فاعلی: ewan / مفعولی : wan
در استان کردستان، گویش منطقه‌ای که از جنوب سنندج آغاز می‌شود و تا کرمانشاه ادامه می‌یابد گونه‌ای گورانی از زیر شاخه‌های زبان کردی است که از نظر واژه‌ها با سورانی نزدیکی دارد.
الفبا
نوشتار اصلی: الفبای کردی
الفبای سورانی (۳۳ حرف دارد):
ی, ێ, ﮪ , ﻭﻭ, ﻭ , ﯙ , ﻥ , ﻡ , ﻝ, ڵ, ﮒ, ﮎ, ﻕ, ڤ, ﻑ, ﻍ, ﻉ, ﺵ, ﺱ, ﮊ, ﺯ, ڕ, ﺭ, ﺩ, ﺥ, ﺡ, ﭺ, ﺝ, ﺕ, ﭖ, ﺏ, ﺋ, ﺍ
الفابی کرمانجی (۳۱ حرف دارد):
A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, V, W, X, Y, Z
در شوروی پیشین و امروزه در ارمنستان، کرمانجی‌زبانان از الفبایی بر پایهٔ سیریلیک استفاده می‌کنند (۳۲ حرف دارد): А, Б, В, Г, Г, Д, Е, Ә, Ә́, Ж, З, И, Й, К, К, Л, М, Н, О, Ö, П, П, Р, Р, С, Т, Т, У, Ф, Х, Һ, Һ, Ч, Ч, Ш, Щ, Ь, Э, Q, W
حروف ڵ ڕ و غ سورانی برابری در الفبای کرمانجی ندارد.
ن • ب • و
زبان‌های رایج در ایران
پیوند به بیرون
ویکی‌پدیا به سورانی، دانشنامهٔ آزاد
ویژگی‌های گویش کردی مرکزی (سورانی) (به انگلیسی)
تأثیر گورانی بر کردی مرکزی (سورانی) (به انگلیسی)، در قالب پی‌دی‌اف.
تأثیر گورانی بر کردی مرکزی (سورانی) (به کردی)، در قالب پی‌دی‌اف.
منابع
↑ Encyclopaedia Iranica، سرواژهٔ Kurdish language
↑ ethnologue.com، بازبینی: ۲۷ ژوئیه ۲۰۰۸.
↑ Kurdish Toponymy of Northern Iraq
↑ ذاکری، مصطفی: بررسی زبان کردی سورانی. در: مجله «نشر دانش». سال شانزدهم، پاییز ۱۳۷۸ - شماره ۳. (از صفحه ۶۹ تا ۷۳).
↑ ethnologue.com
↑ ئه‌حمه‌د، ئیبراهیم، ژانی گه‌ل (مخاض الشعب)، نشر و پیشگفتار: کمال فؤاد، سلیمانیه: ۱۹۷۲. (پشت جلد)
↑ ذاکری، مصطفی: بررسی زبان کردی سورانی.
↑ همان منبع.
↑ Jahani, Carina. 1989. Standardization and orthography in the Balochi language. Studia Iranica Upsaliensia, 1. Uppsala: Univ. , p.49
↑ Edmonds, C. J. 1957. Kurds, Turks, and Arabs. London, New York: Oxford University Press. 25:83,84
↑ British Occupation and Mandate, 1918-1932، بازبینی، ۲۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
↑ رشید یاسمی در کتاب «کردان و تعلق قومی و تاریخی آنان»، ص۱۳۵.
↑ 24 Feb 1926, «Memorandum on the Administration of Kurdish Districts in Iraq» prepared by the British Government and submitted to the League (L.N. Official Journal, April 1926, pp. 552-23). (L.N. Official Journal, oct 1925, 6th Year, No. 10, p. 314).
↑ Michiel LeezenbergGorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing? ILLC - Department of Philosophy, University of Amsterdam
↑ Qilorî, Mahabad B., and Nêçîrvan Qilorî. 2002. Ferhenga Kurdî-Holendî = Woordenboek Koerdisch-Nederlands. Amsterdam: Bulaaq. p.7
↑ Jahani, Carina. 1989. Standardization and orthography in the Balochi language. Studia Iranica Upsaliensia, 1. Uppsala: Univ., pp.61-2
↑ McDowall, David. 2000. A modern history of the Kurds. London: I.B. Tauris. 2nd rev. and updated ed. p.10. ISBN 1-86064-535-6
↑ منبع بخش الفبا: Blau, Joyce: Manuel de Kurde. Dialecte Sorani. Grammaire, textes de lecture, vocabulaire kurde-français et français-kurde. Librairie de Kliensieck, Paris 1980, ISBN 2-252-02185-3
ن • ب • و
زبان‌های ایرانی
رده‌های صفحه: الگوهای ایران زبان‌های ایرانی زبان سورانی زبان کردی زبان‌های ایرانی نو شمال غربی زبان‌هاگویش‌های زبان کردی
قس کوردی
سۆرانی ناوی یەکێک لە بن‌شێوەزارەکانی شێوەزاری کوردیی ناوەڕاستە. زۆر جاران بە ھەڵە بە شێوەزاری کوردیی ناوەڕاست دەڵێن سۆرانی، کە چی سۆرانی خۆی لکێکە لە لکەکانی کوردیی ناوەڕاست.
پەراوێز
↑ زەبیحی ١٣٦٧، ل ٤٢
سەرچاوەکان
زەبیحی، عەبدوڕەحمان. قامووسی زمانی کوردی، ورمێ: ناوەندی بڵاوکردنەوەی فەرھەنگ و ئەدەبیاتی کوردی، ١٣٦٧
ب و د
زمانی کوردی
ب و د
لقوپۆپی زمانی کوردی
ئەمە کۆڵکەوتارێکە. دەتوانی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت بە فراوانکردنی.
پۆلەکان: لقوپۆپی زمانی کوردی کورتزمانی کوردی
قس پنجابی
سورانی اک کردی بولی اے جیہڑی ایران عراق چ بولی جاندی اے تے ایدے بولن والیاں دی گنتی 60 لکھ دے نیڑے اے۔
گٹھ: بولیاں
قس آلمانی
Sorani (Soranî, in arabischer Schrift: سۆرانی, in Kurdisch: Kurmancî Xwarû, Kurdî), auch Zentralkurdisch genannt, ist eine kurdische Sprache mit etwa 8-10 Millionen Sprechern.
Inhaltsverzeichnis
Verbreitung und Dialekte
Sorani wird vor allem von Kurden aus dem Iran (ca. 5 Millionen) und dem Irak gesprochen. Sorani gilt als die verbreitetste Form des Kurdischen im Irak, der etwa 3-5 Millionen Kurdischsprecher aufweist. Zur Schreibung des Sorani wird meist die Persische Schrift mit Sonderzeichen verwendet, zunehmend aber auch das kurdisch-lateinische Alphabet. Sorani verfügt über eine umfangreiche literarische Tradition (religiöse Texte, Dichtung, historische Werke).
Wichtige Dialekte des Sorani sind:
Arbili, Pishdari, Kirkuki, Khanaqini, Kushnawi, Mukri
Sulaimani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Warmawa, Garmiyani
Jafi
Judeo-Kurdisch
Die Ausbreitung des Sorani und seiner Dialekte ist eng mit der Herrschaft der Baban-Dynastie von Suleymania verbunden. Die wirtschaftliche Kraft der Stadt verbreitete das Sorani in der Region und verdrängte somit das ältere Hewramani und Gorani. Heute wird das Sorani auch als Quelle für Wortschöpfungen im Kurmandschi benutzt.
Klassifikation
Indogermanische Sprachen
Indoiranische Sprachen
Iranische Sprachen
Westiranische Sprachen
Nordwestiranische Sprachen
Kurdisch-Zentraliranische Sprachen
Kurdische Sprachen
Sorani (Zentral-Kurdisch, Kurdi)
Bemerkungen zur Grammatik
Nomen und Pronomen
Nominalflexion
Das Sorani unterscheidet wie das Persische weder Kasus noch Genus bei Substantiven und Pronomina. Diese Formen haben sich jedoch in Kurmandschi und Zaza erhalten. Dafür gibt es ein ausgebautes Artikelsystem. Der Artikel wird suffigiert (angehängt). Endet das Wort auf einen Vokal, wird ein Hiatustilger eingeschoben (meistens -y-, bei gerundeten Vokalen auch -w-). In der kurdisch-arabischen Schrift wird der Hiatustilger allerdings nicht immer geschrieben, vgl. xanû-w-eke = "das Haus": خانوووه‌که bzw. خانووه‌که.
Artikel unbestimmt bestimmt
Sg. -êk / -yek -(y)eke / -ke
Pl. -(y)an -(y)ekan / -kan
Der suffigierte Artikel steht nach Wortbildungssuffixen und vor Enklitika wie den enklitischen Personalpronomina, z. B. ker-eke-m = "mein Esel" oder xanû-w-eke-t = "dein Haus". Er wird nicht gesetzt bei eindeutigem Bezug, also bei Wörtern wie Mutter, Vater, Name usw., z. B. naw-it çî-ye? = "Wie heißt du?" (wörtl.: Name-dein wie-ist).
Die Pronomina
In der folgenden Tabelle sind zum Vergleich die Kurmandschi-Formen aufgeführt. Kurmandschi unterscheidet in Casus rectus (C.r.) und Casus obliquus (C.o.):
Deutsch Sorani Kurmandschi
ich min C.r.: ez / C.o. min
du to C.r.: tu / C.o.: te
er/sie/es ew C.r.: ew / C.o.: wî (m), wê (f)
wir ême C.r.: em / C.o.: me
ihr êwe C.r.: hûn / C.o.: we
sie pl. ewan C.r.: ewan / C.o.: wan
Enklitische Personalpronomina
Sorani verfügt ebenso wie das Persische über enklitische Personalpronomina (auch: Pronominal-Suffixe):
Deutsch Sorani Persisch
mein -im -am
dein -it -at
sein -î -aš
unser -mân -emān
euer -tân -etān
ihr -yân -ešân
Der Vokal -i- der ersten und zweiten Person fällt nach Vokal und kann bei den Pluralformen nach Konsonant gesetzt werden. Die enklitischen Personalpronomina können für alle Satzglieder stehen mit Ausnahme des Subjekts (beachte die Besonderheit bei transitiven Verben in der Vergangenheit, s.u.), also für Possessivpronomina, für das indirekte Objekt, für Komplemente einer Präposition und im Präsens auch für das direkte Objekt.
In der Vergangenheit transitiver Verben fungieren sie als Agensmarker und können nicht für das direkte Objekt stehen. Sie kongruieren also mit dem Subjekt.
Eine weitere Besonderheit ist ihre Position. Sie stehen generell auf der zweiten Position ihrer Phrase. Fungieren sie als Possessivpronomina, werden sie direkt an das Bezugswort gehängt. Stellen sie ein Komplement regiert von einer Präposition dar, so können sie direkt an die Präposition gehängt werden (z. B.: legel-im-da = "mit mir") oder sie erscheinen am Wort vor der Präposition (z. B.: agireke dûkel-î lê-heldesê. = "Rauch steigt aus dem Feuer"; wörtl.: das Feuer, Rauch-ihm aus-hochsteigt, wobei das enklitische Personalpronomen -im von der Präposition lê regiert wird).
Ist der einzig mögliche Träger im Satz das Verb selbst, so hängen die enklitischen Personalpronomina entweder an verbalen Präfixen (z. B.: na-t-bînim = "Ich sehe dich nicht.") oder an der Verbalendung.
Tewang-Konstruktion
In vielen Dialekten des Sorani und auch in der standardisierten Version gibt es die Tewang-Konstruktion, bei der ein Nomen durch anderes näher bestimmt wird, das durch die Tewang (Hinzufügung, persisch Ezafe) mit dem zu bestimmenden Nomen verbunden ist.
Beispiel:
Deutsch Sorani Kurmandschi
Haus Mal Mal
Mein Haus Malî min Mala min
Die Tewang gibt es im Singular und im Plural nur in einer Form. Darüber hinaus gibt es auch ein Casus rectus und ein Casus obliquus der Tewang.
Tewangformen im Casus rectus:
Sorani
Singular Kurmandschi
Singular Sorani
Plural Kurmandschi
Plural
î ê/a ekanî ên
Beispiele:
Tewangformen im Casus rectus (bitte überarbeiten):
Deutsch Sorani Kurmandschi
Dein Dorf Gundî to Gundê te
Sein Name Nawî ew Navê wî
Das Verbum
Präsensbildung
Das Präsens wird in Sorani durch das Anhängen eines Präfixes de- und der Personalendung gebildet.
Beispiel „gehen“, dessen Stamm in Kurdisch -ç- ist:
Deutsch Sorani Kurmandschi
Ich gehe Min deçem Ez diçim
Du gehst To deçit Tu diçî
Er/Sie/Es geht Ew deçet Ew diçe
Wir gehen Ême deçîn Em diçin
Ihr geht Êwe deçen Hûn diçin
Sie gehen Ewan deçen Ewan diçin
Passivkonjugation
Das Sorani verfügt über eine gesonderte Passivkonjugation der Verben, hat jedoch keine Futurform wie das Kurmandschi und das Persische.
Verbkonjugation, Vergleich zu Dari
Die Verbkonjugation weist gewisse Ähnlichkeiten mit dem Persischen, vor allem der Umgangssprache, auf.
Deutsch Kurmandschi Sorani Persisch (Umgangsspr.) Persisch (Standardspr.)
ich sehe di-bîn-im de-bin-em mi-bin-am mi-bin-am
du siehst di-bîn-î de-bin-i mi-bin-i mi-bin-i
er sieht di-bîn-e de-bin-e(t) mi-bin-e mi-bin-ad
wir sehen di-bîn-in de-bin-în mi-bin-im mi-bin-im
ihr seht di-bîn-in de-bin-en mi-bin-in mi-bin-id
sie sehen di-bîn-in de-bin-en mi-bin-an mi-bin-and
Literatur
Blau, Joyce: Manuel de Kurde. Dialecte Sorani. Grammaire, textes de lecture, vocabulaire kurde-français et français-kurde. Librairie de Kliensieck, Paris 1980, ISBN 2-252-02185-3
Jamal Jalal Abdullah, Ernest N. McCarus: Kurdish Basic Course. Dialect of Sulaimania, Iraq. University of Michigan Press, Ann Arbour 1967, ISBN 0-916798-60-7
Feryad Fazil Omar: Wörterbuch Kurdisch-Deutsch (Soranî). Institut für kurdische Studien Berlin, Berlin 2005, ISBN 3-932574-10-9
Feryad Fazil Omar: Lehrbuch Deutsch-Kurdisch (Sorani). Institut für kurdische Studien Berlin, Berlin 1999 oder 2000, ISBN 978-3-932574-04-7
Weblinks
Wikipedia auf Sorani
Literatur zum Schlagwort Sorani im Katalog der DNB und in den Bibliotheksverbünden GBV und SWB
Kategorien: EinzelspracheWestiranische SprachenNeuiranische SprachenKurdistan
قس انگلیسی
Soranî (سۆرانی; also called Central Kurdish) is the name of a Kurdish dialect that is spoken in Kurdish Iran and Iraq. Soranî is one of the main Kurdish dialects.
Contents
Name
To refer to southern Kurmanji dialects as Soranî is a recent naming by linguists after the name of the former principality of Soran. Mackenzie writes that the present Kurdish standard called Soranî is in fact an idealized version of the Silêmanî dialect, which uses the phonemic system of the Píjhdar and Mukrî dialects.needed Objections have been made to the name Soranî on the grounds that the name of one dialect, Soranî, spoken in the region Soran should not be extended to cover a group of dialect (E. M. Rasul, Núserí Kurd, No. 4, Nov. 1971).
History
Ottoman Times
In Silemani (Sulaymaniyah), the Ottoman Empire had created a secondary school (Rushdíye), the graduates from which could go to Istanbul to continue to study there. This allowed Soranî, which was spoken in Silémaní, to progressively replace Hewrami (Gorani) as the literary vehicle.
Modern
Since the fall of the Baathist regime in Iraq, there have been more opportunities to publish works in the Kurdish language in Iraq than in any other country in recent times. as a result Sorani Kurdish has become the dominant written form of Kurdish.
Alphabet
Sorani Kurdish is written with a modified Perso-Arabic script; This is in contrast to the other Kurdish dialect, Kurmanji which is spoken mainly in Turkey and is usually written in the Latin alphabet.
However, since the recent decade, official TV in Iraqi Kurdistan uses mostly the Latin script for Sorani.
Demographics
The exact number of Sorani speakers is difficult to determine, but it is generally thought that Sorani is spoken by about 6 million people in Iraq and Iran. It is the most widespread speech of Kurds in Iran and Iraq. In particular, it is spoken by:
Around 3 Million of the Kurds in Iran. Located south of the Urmia Lake that stretches roughly to the outside of Kermanshah.
Around 3 million of the Kurds in Iraq, including the Soran clan. Most of the Kurds who use it are found in the vicinity of Hewlêr (Arbil) , Sulaymaniyah (Silêmanî) , Kerkuk and Diyala governorate.
Colloquial subdivisions
Following includes the traditional internal variants of Soranî. However, nowadays, due to widespread media and communications, most of them are regarded as dialects of standard Soranî:
Mukriyani; The language spoken south of Lake Urmia with Mahabad as its center, including the cities of Piranshahr, Bokan, Sardasht, Oshnavieh and the Kurdish speaking parts of Naghadeh and Miandoab. This region is traditionally known as Mukriyan.
Ardalani, spoken in the cities of Sanandaj, Marivan, Kamyaran, Divandarreh, Ghorveh and Dehgolan in Kordestan province and the Kurdish speaking parts of Tekab and Shahindej in West Azerbaijan province. This region is known as Ardalan.
Garmiani, in and around Kirkuk
Arbili, spoken in and around the city of Hawler (Arbil) in Iraqi Kurdistan.Its main distinction is changing the consonant /l/ into /r/ in many words.
Babani, spoken in and around the city of Sulaymaniya in Iraq and the cities of Saghez and Baneh in Iran.
Jafi, spoken in the towns of Javanroud, Ravansar and some villages around Sarpole Zahab and Paveh.
As an official language
A recent proposal was made for Soranî to be the official language of the Kurdistan Regional Government.This idea has been favoured by some Soranî-speaking Kurds but it has disappointed Kurmanjis.
Grammatical features
There are no pronouns to distinguish between masculine and feminine and no verb inflection to signal gender.
After publishing The Persian Today Corpus (The Most Frequent Words of Todays Persian), as a main program, the writer, Iranian Kurdish-language scholar, Hamid Hassani, is supposed to prepare a Soranî Kurdish Language Corpus, consisting of one-million words.
Dictionaries and translations
There are a substantial number of Soranî dictionaries available, amongst which there are many that seek to be bi-lingual.
English and Sorani
English-Kurdish Dictionary by Dr. Selma Abdullah and Dr. Khurhseed Alam
Raman English-Kurdish Dictionary by Destey Ferheng
As a main program, Iranian Kurdish-speaker scholar, Hamid Hassani, is supposed to compile a Soranî Kurdish Language Corpus, consisting of one-million words.
The standard word-order in Sorani is SOV (subject-object-verb).
Sorani and Kurmanji (Northern Kurdish) comparison
Sorani Kurmanji English
min (for all verbs) min (for transitive verbs)/ ez (for intransitive verbs) I
dest dest hand
to tu you
ew ew him/her
See also
Kurdish language
Kurdish alphabet
Sorani grammar
Northern Kurdish
Southern Kurdish
Soran Emirate
Notes
^ Iraqi Kurds
^
^ Kurdistan Democratic Party-Iraq
^ Kurdish language issue and a divisive approach | Kurdish Academy of Language
^ Kurdish Sorani language developmental features
^ Sorani Kurdish, A Reference Grammar with Selected Readings, by W. M. Thackston
References
Hassanpour, Dr. A. (1992). Nationalism and Language in Kurdistan 1918–1985. USA: Mellen Research University Press.
Nebez, Jemal (1976). Toward a Unified Kurdish Language. NUKSE.
Izady, Mehrdad (1992). The Kurds: A Concise Handbook. Washington, D.C.: Taylor & Francis.
External links
Soranî edition of Wikipedia, the free encyclopedia
Central Kurdish at Ethnologue (16th ed., 2009)
the New Testament in Soranî
the Kurdish Academy of Language (unofficial)
Working with Sorani Speaking Patients NHS (UK) Guide
v t e
Kurdish · کوردی · Kurdî · Кӧрди
Language · Alphabet
Varieties
Soranî · Kurmancî · Southern Kurdish (Kirmaşanî · Feylî) · Lekî
Academic
Literature · Grammar
Scripts
Arabic · Latin · Cyrillic
Related topics
Countries by Kurdish-speaking population
v t e
Iranian languages
View page ratings
Rate this page
Whats this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)
Submit ratings
Categories: Kurdish language
قس ترکی
Sorani veya Soranice (Orta Kürtçe) Kürt dilinin bir lehçesi, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin resmi dili.
Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.
Yaygın olarak kullanıldığı yerler
Soraninin dağılımı Süleymaniyeye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığıyla bağlantılıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Hawrami konuşanların sayısı azalmışdır. Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.
Şiveler
Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi.
Kategoriler: KürtçeKürdistan Bölgesel YönetimiDillerLehçeler
sorani
سوراني
نمایش تصویر
اطلاعات بیشتر واژه
آواشناسی:
منبع:
واژه‌نامه آزاد
معادل ابجد:
327
شمارگان هجا:
دیگر زبان ها
انگلیسی
sorani
عربی
سوراني
تشریح نگارش (هوش مصنوعی)
کلمه «سورانی» به عنوان یک نام جغرافیایی و زبانی در زبان فارسی به کار می‌رود. این کلمه در قالب‌های مختلفی می‌تواند استفاده شود، و در نگارش و قواعد فارسی نکات زیر باید مد نظر قرار گیرد:
-
حروف صحیح: اطمینان حاصل کنید که کلمه با حروف درست و به صورت صحیح نوشته شود. شکل درست آن «سورانی» است.
-
نقش کلمه: «سورانی» می‌تواند به عنوان اسم و صفت به کار رود. به عنوان مثال، وقتی از زبان سورانی صحبت می‌کنیم، به زبان کردی سورانی اشاره داریم.
-
نوشتار ترکیبی: اگر بخواهید در متن‌ها یا جملات ترکیبی از این کلمه استفاده کنید، باید به قواعد مربوط به نون و صفت توجه کنید. به عنوان مثال: «زبان سورانی یکی از زبان‌های کردی است.»
-
جداسازی: در جملات، اگر «سورانی» به عنوان اسم ترکیبی به کار رود، باید توجه کنید که سایر اجزای جملات به درستی از هم جدا شوند.
-
نویسه‌پژوهی: در مواقعی که به تاریخ یا فرهنگ مربوط به سورانی اشاره می‌کنید، میتوانید از ویرگول و نقطه‌گذاری مناسب برای افزایش وضوح متن استفاده کنید.
- هجی و تلفظ: توجه به هجی و تلفظ صحیح کلمه در موارد گفتاری نیز اهمیت دارد. کلمه «سورانی» به صورت «سو-را-نی» تلفظ می‌شود.
با رعایت این نکات می‌توان از کلمه «سورانی» به طور صحیح و مؤثر در نگارش‌ها و محاورات استفاده کرد.