میرزا مهدی آشتیانی

معنی کلمه میرزا مهدی آشتیانی

معنی واژه میرزا مهدی آشتیانی

معنیمیرزا مهدی آشتیانی. پدر و نیاکان میرزا مهدی همه از علمای بزرگ اسلام بوده اند. در رأس این خاندان آیت اللّه العظمی حاج میرزا حسن آشتیانی (ره) معروف به میرزای آشتیانی است. ایشان از شاگردان برجسته علامه شیخ مرتضی انصاری (ره) ، و صاحب کتاب گرانسنگ «بحر الفوائد فی شرح الفرائد» می باشد.
میرزای آشتیانی بعد از درگذشت استاد، نجف را ترک کرد و به تهران آمد و حوزه درس گرمی را پایه گذارد.او را اولین کسی می دانند که نظرات و آرای شیخ انصاری را در ایران گسترش داده است. محفل علمی وی میعادگاه جوینده گان معرفت بود و تعداد زیادی از بزرگان در این محضر به فیض می رسیدند که از آن جمله اند: حضرات آیات عظام حاج میرزا فیض قمی، حاج شیخ محمد علی شاه آبادی، حاج شیخ محمد علی حائری قمی، حاج شیخ محمد کبیر قمی و...
میرزای آشتیانی به عنوان رئیس علمای تهران در جنبش شکوهمند تحریم تنباکو نقش فوق العاده ای را ایفا می کرد. ایشان که نماینده میرزای بزرگ شیرزای نیز بود در انجام رساندن هدف قیام و رهبری مردم دخالت مستقیم داشت.آن بزرگوار در سال 1319 قمری درگذشت.
از شاگردان مبرّز میرزای آشتیانی، برادرزاده اش، مرحوم آیت اللّه حاج میرزا جعفر آشتیانی است که افتخار دامادی استاد را نیز داشته است. او پدر فیلسوف عالی مقام میرزا مهدی آشتیانی می باشد.
آیت اللّه میرزا جعفر آشتیانی ملقب به میرزای کوچک علاوه بر استفاده از محفل پرشور علمی عموی گرامیش، از محضر اساتیدی همچون حکیم میرزا ابوالحسن جلوه، آقا علی حکیم زنوزی، آقا محمد رضا قمشه ای استفاده ها برد و به مقام بلندی از معارف الهیه رسید. ایشان در ادبیات و ریاضیات سر آمد علمای عصر خود و به طب و نجوم و هندسه و عرفان نیز تسلط داشت. حاج میرزا جعفر در سال 1324 قمری درگذشت و در حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) مدفون گردید.

در چنین خانواده ای ارجمند و از چنان پدر و مادری پرهیزگار در ذیقعده سال 1306 قمری میرزا مهدی پا به عرصه عرصه وجود گذاشت و بعد از سپری کردن دوران خردسالی و طفولیّت، فراگیری مقدمات علوم را آغاز کرد.
از همان اوان کودکی آثار هوش و استعداد در وی آشکار بود، طوری که درسن پنج سالگی به تلاوت کامل قرآن مجید موفق گردید.میرزا علوم ادبی مانند صرف، نحو، معانی، بیای، بدیع و همچنین منطق و مقدمات فلسفه را نزد پدر دانشمند خود فرا گرفت و سپس به درس اساتید تهران در علوم و معارف مختلف حاضر شد.
آشتیانی برای آموختن فقه و اصول، نزد بزرگانی همچون آقا شیخ مسیح طالقانی، آخوند ملا عبدالرسول مازندرانی، آقا سید عبدالکریم لاهیجی و شهید حاج شیخ فضل اللّه نوری زانو زد و نیز ریاضی را نزد آقا شیخ عبدالحسین سیبویه، میرز اغفار خان نجم الدوله، میرزا جهانبخش منجم بروجردی و آقا شیخ محمد حسین ریاضی فرا گرفت. ایشان همچنین طب قدیم را از محضر میرزا محمد حسین حکیم و آقا میرزا ابوالقاسم نائینی و طب جدید را از میرزا علی اکبر خان ناظم الاطبا و میرزا ابوالحسن خان رئیس الاطبا آموخت.
میرزا مهدی با جدیت تمام همه علوم و معارف فوق را نزد دانشمندان و بزرگان عصر آموخت و از بسیاری اساتید خود به اخذ اجازه و گواهی نامه علمی نائل شد.
ایشان اگرچه در فقه و اصول و ریاضی و طب صاحب نظر و دارای مقامی ارجمند بود، ولی آنچه بیشتر برای او جاذبه داشت گام نهادن در وادی علوم عقلی و فلسفی بود.
ذهن نقاد اندیشه ژرف و جستجوگر او لحظه ای نمی آرمید و در تکاپوی درک معارف بلند عقلی و برای رسیدن به زلال دانش به درس خداوندان حکمت و فلسفه اسلامی عصر شتافت. اینک اساتید او در مباحث فلسفه، حکمت و عرفان را به اختصار بر می شمریم.

یکی از ویژگی های برجسته آشتیانی این بودکه در یک محدوده جغرافیایی نمی ماند و مسافرت های متعددی را به مراکز علم و دانش جهان داشت. او طی سفری به بخارا مدت یک سال در آنجا اقامت گزید و به تدریس حکمت و فلسفه اسلامی مبادرت ورزید.
بعد از آن به مصر، اسکندریه، برلین، پاریس، رم، هند، بلژیک و دیگر نقاط اروپا مسافرت کرد و با فلاسفه و اندیشمندان آن دیار مباحثاتی را انجام داد.
ملاقات های ایشان که در واقع نماینده فلسفه و عرفان اسلامی بود - در آشنایی فلاسفه غرب با مبانی بلند و ژرف فلسفه اسلام و ایران تأثیر مطلوبی داشت.
آن بزرگوار از نوادر روزگار و مفاخر حوزه های علمیه به شمار می رود. در بسیاری از علوم تبحر داشت و البته بیشترین مهارتش در فلسفه و عرفان بود. بی گمان ایشان از شارحان و مدرسان چربدست و با مهارت فلسفه متعالی صدرایی و آثار ابن سیناست. دقت، ظرافت و تسلط او در تدریس، به اعتراف شاگردان و نزدیکانش منحصر به فرد بود. آقا منوچهر صدوقی سها از استاد حاج شیخ علی محمد جولستانی که از شاگردان نزدیک میرزامهدی است، نقل می کند:
میرزا مهدی در اوائل شباب تدریس منظومه می کرد. شیخ المشایخ آقا میرزا هاشم اشکوری با استماع غافلانه آن به ایشان فرموده بود، اگر شخص حاجی هم زنده بود بدین نحو درس نمی فرمود.
و نوشته اند که دیباچه منظومه را به شش ماه می گفت و گاهی دفتر اول مثنوی معنوی را به پانزده سال تدریس می فرمود. او نه تنها یک عالم دینی متبحر و فیلسوفی بلند و آشنا به دانش های نظری بود، بلکه انسانی متعبد و عالمی اهل سیر و سلوک بود و ذوق عرفانیش بر مشرب عقل غلبه داشت.
آیت اللّه آشتیانی علاوه بر این که از بزرگترین فلاسفه عصر به شمار می آید، عارف کم نظیری است که مراتب ورع و تقوای باطنی و ارتباطش با دستگاه اهل بیت (ع) ، مورد اذعان همه کسانی است که محضر نیک او را درک کرده اند. آقا شیخ محمد رازی صاحب گنجینه دانشمندان، در جلد چهارم این مجموعه مکاشفه ای را از آن بزرگوار نقل کرده است بدین شرح:
در ماه ذیحجه سال 1368 ه . ق در منزل مرحوم آیت اللّه حجت (ره) بودم و مرحوم میرزا مهدی آشتیانی در آنجا وارد بودند.
مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی و آیت اللّه سید محمد تقی خوانساری برای دیدن ایشان آمدند و بعد از تعارفات و تشریفات، آیت اللّه حجت به آیت اللّه بروجردی گفتند که آقای میرزا مهدی آشتیانی مکاشفه عجیبی دارند و مناسب است خودشان نقل کنند. مرحوم آشتیانی فرمودند:
من مبتلا به یرقان هستم و برای همین مسافرت به خارج هم نموده ام ولی علاج نشده است. در سال 1365 ق که توده ای ها - نهایت تسلط را در شمال و غرب ایران داشتند - به مشهد مشرف می شدم. در اتوبوس حالم منقلب شد به طوری که مسافرین و راننده خیال کردند من سکته کرده ام. ماشین را متوقف کردند و مرا بیرون آوردند و در آن حال دیدم که در عرفات هستم و انوار بسیاری از آسمان به زمین می آید و دیدم که مردم به یک طرف متوجه هستند. پرسیدم چه خبراست؟ گفتند: حضرت رسول (ص)تشریف آورده اند. من به آن طرف رفتم و دیدم چهارده خیمه در کنار یکدیگر نصب است. خیمه بزرگی بود که متعلق به حضرت رسول (ص) بود من در آن خیمه مشرف شدم و حضرت را زیارت کردم. خواستم از کسالت خود و حوائج دیگرم بگویم. گفتند: چون زائر فرزندم رضا (ع) هستی برو به خیمه ایکه متعلق به اوست. پس من به خیمه آن حضرت شرفیاب شدم و سه حاجت خود را اظهار کردم. اول راجع به کسالتم، فرمودند مقدر شده که این کسالت با تو باشد تا از دنیا بروی، دوم راجع به فتنه توده ای ها، فرمودند به همین زودی شر آنها مرتفع خواهد شد و تا شما با قبور و مجالس سوگواری ما ارتباط دارید در امان هستید و سوم راجع به حاجت شخصی بودکه فرمودند: این حاجت هم رواست.
علامه سید جلال الدین آشتیانی در مورد خلقیات آن بزرگوار نوشته اند:
آقا میرزا مهدی (ره) شخصی آرام و مؤدب و بی ادعا و دارای خلق ملکوتی بود و در عمر خود هرگز با کسی معارض یا تعارض در علمیات نداشت و خویشتن را از احدی برتر نشان نمی داد. از عادات آن مرحوم این بود که از دیگران صحبت نمی کرد و اگر صحبت به میان می آمد به جرح کسی نمی پرداخت.

تدریس

آیت اللّه آشتیانی حدود 30 سال در مدرسه سپهسالار و مدرسه میرزا محمدخان قزوینی تدریس داشت. معمولاً روزی سه ساعت و گاهی چهار ساعت تدریس می کردند. علامه سید جلال الدین آشتیانی نوشته اند:
دوازده دوره الهیات شفا و چهار دوره طبیعیات این کتاب عظیم را تدریس نموده اند. تمهید القواعد را پنج بار و شرح فصوص را تا قبل از سال 1316ش در طول هجده سال، شش دوره و مجلدات اسفار را در دوره های متوالی درس داده اند.»(13)
تسلط ایشان به مبانی حکمت و عرفان و تبحر در آثار ملاصدرا باعث می شد تا محفل درس او مورد توجه اهل فضل قرار گیرد.
علامه سید جلال الدین آشتیانی باز نوشته اند: مرحوم استاد آقا میرزا مهدی سه سال ایام عید را به مقصد زیارت حضرت معصومه (س) در قم به این شهر مسافرت کردند ؛ و در سفر اخیر مغفور له، حضرت امام خمینی درس اسفار خود را تعطیل کردند و فرمودند، آقای آشتیانی در رتبه اساتید من هستند...»

شاگردان:

اگر چه آشتیانی به علت مسافرت های زیاد و کسالت طولانی به صورت پیوسته و شایان نمی توانست به افاده بپردازد، ولی حوزه درس و محفل بحث او تا اواخر عمر شریفش ادامه داشت و جویندگان معارف ناب از زلال دریای علومش استفاده ها بردند. نام برخی از شاگردان زبده وی چنین است:
1 - آیت اللّه سید علی سیستانی.
2 - آیت اللّه میرزا ابوالحسن شعرانی.
3 - آیت اللّه علامه سید جلال الدّین آشتیانی.
4 - آیت اللّه دکتر مهدی حائری یزدی.
5 - آیت اللّه علامه محمد تقی جعفری.
6 - آیت اللّه آخوند ملا علی همدانی.
7 - آیت اللّه شیخ ابوطالب تجلیل تبریزی.
8 - آیت اللّه شهید مرتضی مطهری.
9 - پرفسور عبدالجواد فلاطوری.
10 - استاد بدیع الزمان فروزان فر.
11 - دکتر محمد تقی دانش پژوه.
12 - دکتر مهدی محقق.
13 - دکتر ابراهیم آیتی.
14 - دکتر محمد صادقی.
15 - دکتر محمد جعفر لنگرودی.
16 - دکتر موسی جوان.
17 - دکتر سید صادق گوهرین.
18 - حکیم حاج شیخ علی محمد جولستانی.
19 - حکیم شیخ محمدرضا ربانی تربتی.
20 - شیخ عبدالکریم روشنا تهرانی.
21 - آقا شیخ جعفر خندق آبادی.
22 - آقا میرزا محمد علی ادیب تهرانی.
23 - آقا شیخ علی محقق کاشمری.
24 - آقا سید مهدی لاجوردی کاشانی.
25 - آقا سید هوشنگ میرمطهری.
26 - آقا سید محمد تقی نقوی.
27 - آقا سید محمد حسین آل طیب شوشتری و بسیاری دیگر
همچنین از یادگارهای آن بزرگوار فرزند دانشمندش، مهندس جلال الدین آشتیانی می باشد که از اساتید و نویسندگان توانای کشورمان به شمار می رود. فرزند دیگر ایشان، آقای میرزا جعفر آشتیانی است.

افول آفتاب فرزانگی:

سرانجام بعد از سال ها تحقیق و تدریس و عمری سراسر پارسائی مرغ روح آن عارف فرزانه و فیلسوف و حکیم عالی قدر، پس از یک بیماری طولانی در حوالی ساعت ده صبح روز پنجشنبه، سوم اردیبهشت 1332 ش، برابر با نهم شعبان 1372 ق در تهران و در حالی که مشغول افاضه مطالبی در مسئله «شق القمر» بود و گاه گاه بلند می فرمود: یا رحمن و یا رحیم یا ارحم الراحمین»، به عالم قدس پرکشید و خطه خاک را از انوار آن وجود تابناک محروم ساخت.
پیکر مطهر آن مرحوم به قم منتقل شد و پس از تشییع با شکوهی، در جوار کریمه اهل بیت (ع) ، حضرت فاطمه معصومه (س) ، نزدیک مرقد مرحوم آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره) در مسجد بالاسر مبارک به خاک سپرده شد.

آثار و تألیفات

آیت اللّه آشتیانی آثار متعددی در فقه و اصول و فلسفه و حکمت و عرفان از خود به یادگار گذاشته است که بسیاری از آن ها هنوز به چاپ نرسیده است. لذا مناسب است اهل فن به این مهم اقدام ورزند و آثار با ارزش آن حکیم فرزانه را که از ذخائر با ارزش معارف اسلامی است احیاء کنند.
تألیفات ایشان به این شرح است:
1 - حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری (ره)
2 - حاشیه بر کفایة الاصول
3 - حاشیه بر فرائد الاصول
4 - تعلیقه بر حکمت منظومه سبزواری، طهران، 1352.
5 - تعلیقه بر منطق منظومه سبزواری
سید جلال الدین آشتیانی نوشته اند: «تعلیقات آن بزرگوار، بهترین تعلیقه بر شرح منظومه است.»(16)
6 - تعلیقه بر اسفار اربعه
7 - تعلیقه بر اشارات بوعلی
8 - تعلیقه بر فصوص فارابی
9 - تعلیقه بر شفاء بوعلی
10 - تعلیقه بر فصوص ابن عربی
11 - تعلیقه بر مصباح الانس
12 - اساس التوحید، ط تهران، دانشگاه تهران. این کتاب که قبلاً با مقدمه آقای منوچهر صدوقی سُها چاپ شده بود اخیراً با مقدمه و تصحیح آیت اللّه سید جلال الدین آشتیانی مجدداً به چاپ رسیده است.
13 - رساله ای در علم اجمالی و طلب و اراده
14 - رساله در اثبات معراج جسمانی
15 - رساله ای در اثبات معاد جسمانی
16 - رساله ای در شق القمر
17 - شرح حدیث عمران صابی
18 - شرح بر مشکلات حافظ
19 - ترجمه ای بر اشارات بوعلی
20 - ترجمه اسفار اربعه
21 - رساله ای در حقیقت کتاب و میزان به مذاق عرفا، ط تهران، 1352
23 - رساله ای در جبر و تفویض
عربیميرزا ​​مهدي أشتياني