باشگاه
license
98
3041
100
معنی کلمه باشگاه
معنی واژه باشگاه
bāšgāh
club
|
باشگاه
معنی:
باشگاه ، برابر واژ ه انگلیسی کلوب پذیرفت ه فرهنگستان ایران ، به انجمنهایی اطلاق می شود که اعضای آن به میل خود و طبق اساسنامه مصوّب ، برای پیشبرد هدفها و خواستهای مشترک و بیشتر برای همیاری ، بهسازی شرایط زندگانی و حرفه ای و کسب امتیازات برای جامع ه خود، در محلی به همین نام ، گرد می آیند و معمولاً به طبقه یا گروه اجتماعی معینی تعلّق دارند، مانند معلمان ، مهندسان ، افسران ، ارامنه و جز اینها.
انگیز ه اجتماع آنهامی تواند تفریحی ، ورزشی ، آموزشی ، هنری ، اجتماعی ، اقتصادی ، دینی و سیاسی یا ترکیب و تلفیقی از آنها باشد.
نخستین باشگاهها از قرن هفدهم در انگلستان و فرانسه پدید آمد و پس از آن در دیگر نقاط اروپا و جهان تشکیل شد. در ایران از دور ه قاجاریه با گسترش و افزایش مناسبات با اروپا و پدید آمدن مؤسساتی چون بانک شاهی ، نظمیه ، تلگرافخانه و مانند آن ، باشگاههایی برای استفاد ه اروپاییان مقیم در ایران تأسیس شد (کاشفی پور، ص 29). ایرانیان پس از آشنایی با این نهاد آن را به گونه هایی کم و بیش متفاوت با نوع اروپایی برپا کردند. پس از انقلاب مشروطه دفاتر احزاب سیاسی را باشگاه نامیدند (مستشارالدوله صادق ، ص 151، 159، 179). باشگاهها با شکل و محتوای اروپایی بعد از 1338 در ایران پدید آمد و گسترش یافت . فعّالیّت باشگاهها با مصوّب ه هیئت دولت در 1309 ش ، صورت قانونی یافت و شرط تشکیل آنها نداشتن اهداف سیاسی و فعّالیّتهای منافی عفت عمومی بود و هر باشگاهی می توانست طبق اساسنام ه هیئت مدیره و تحت نظارت نظمیّه به فعّالیّت بپردازد. از 1316 ش به بعد شهربانی بر فعّالیّت باشگاهها نظارت داشت . ذکر فعّالیّت باشگاههای بیگانه و اقلیتها در مصوبات این سال آمده است (ایران . قوانین و احکام ، 1309 ش ، ص 143ـ144؛ همو 1316 ش ، ص 147). به این ترتیب ، باشگاه به صورت نهادی قانونی درآمد و بیش از پیش گسترش یافت .
پس از 1320 ش ، فعّالیّت باشگاهها با توجّه به فضای سیاسی آن سالها، جنب ه کاملاً سیاسی یافت ، امّا از 28 مرداد 1332 به سبب ایجاد محدودیت برای برخی احزاب سیاسی بیشتر جنب ه فرهنگی و ورزشی به خود گرفت .
زندگی و فعّالیّت هفتادسال ه باشگاههای ایران را با دسته بندی آنها به باشگاههای خصوصی ، مؤسسات دولتی ، ورزشی ، احزاب ، دانشجویی ، هنری می توان بررسی کرد.
1) باشگاههای خصوصی . این باشگاهها را ایرانیان ، اروپاییان و اقلیتهای دینی با سرمای ه شخصی ، بدون وابستگی به دولت و نهادها و در جهت تحقق اهداف هیئت مؤسس باشگاه ایجاد می کردند. از نخستین باشگاههای خصوصیِ ایران آگاهی چندانی دردست نیست ، جز اینکه با استقرار افسران سوئدی برای تأسیس نظمیه در ایران ، در 1325 باشگاهی برای آنان دایر و محل آمد و رفت اروپاییان شد (بهرامی ، ج 1، ص 145). و نیز اینکه محمدعلی خان فرزین ، وزیر مالیه ، در آغاز کار، مدیریت باشگاهِ فرنگیها را به عهده داشت و به همین دلیل ، «فرزین خان به کلوب » شهرت یافت (بامداد، ج 3، حاشی ه ص 449). برخی از باشگاههای خصوصی ، به ترتیب زمان تأسیس ، بدین شرح است :
الف ) باشگاه ارامنه . هدف این باشگاه غیرانتفاعی و غیرسیاسی که در 1336 در ایران تأسیس شد، ایجاد پیوند میان اعضاء و برگزاری برنامه های تفریحی و آموزشی برای آنان بود. بودج ه آن از طریق فروش سهام و حق عضویت تأمین می شد.
در ده ه 1310 تا 1320 ش باشگاه جدیدی به نام باشگاه جوانان ارمنی تأسیس شد که محل فعّالیّتهای فرهنگی ، هنری و اجتماعی بود. باشگاه ارامنه تا دو سال پس از انقلاب اسلامی ، یکی از باشگاههای پرفعّالیّت تهران به شمار می آمد، امّا از 1359 ش ، کارش محدود و پذیرایی میهمانان و بازدیدکنندگان مسلمان در آن ممنوع شد. امروزه نیز در شهرهای اصفهان و تبریز، که اقلیت ارمنی قابل توجهی دارند، باشگاههای کوچکتر ارامنه دایر است ( ایرانیکا ، ذیل «باشگاه ارامنه »).
ب ) کانون فرهنگی ایران جوان . نخستین دسته از جوانان تحصیل کرده در اروپا که در اواخر جنگ جهانی اوّل به ایران بازگشتند، با توجّه به عقب ماندگی کشور، کانون فرهنگی ایران جوان را در 1338 تأسیس کردند؛ این کانون به مرام و مسلک افراد توجهی نداشت . مؤسّسان آن عبارت بودند از: حسین افشار، مشرّف نفیسی ، رستم جمشیدیان ، حسن شقاقی ، علی اکبر سیاسی ، محمود افشار و دیگران ، و هدف آن اشاع ه تمدن جدید و ترویج جنب ه مثبت تمدن غرب بود و اعضای آن در بدوتأسیس به جوانان تحصیل کرده در اروپا و آشنا با طرز فکر جدید منحصر می شد. مدتی بعد حسن شهرت و تحصیلات بالاتر از لیسانس به شرایط عضویت افزوده شد. در 1300 ش ، مرامنام ه کانون انتشار یافت و اهم مواد آن عبارت بود از: استقرار حکومت عرفی در ایران ، تفکیک دین از سیاست ، الغای قرارداد تسلیم (کاپیتولاسیون )، احداث راه آهن ، محدودکردن کشت تریاک و مبارزه با افیون ، تأسیس مدارس دخترانه و اجباری کردن آموزش ابتدایی ، و رفع موانع ترقی زنان . با انتشار روزنام ه ایران جوان ، کانون به حزب تبدیل شد و با تأسیس حزب ایران ، که تیمورتاش وزیر دربار رضاخان ، بانی آن بود، و برقراری نظام تک حزبی ، احتمال انحلال آن می رفت ، امّا با کوشش و ابتکار مصطفی قلی بیات ،به صورت کانون فرهنگی به حیات خود ادامه داد. در 1320 ش ، به تناسب اوضاع زمان بار دیگر به صورت حزب درآمد و در جریان جنگ جهانی دوم ، سیاست بیطرفی پیش گرفت . پس از ده ه 20، بار دیگر به صورت کانون فرهنگی درآمد و سالها به همین شکل باقی ماند. (کانون فرهنگی ایران جوان ، ج 1، مقدمه ).
ج ) کلوب ایران . این باشگاه را تیمورتاش در 1302 ش ، بنیان گذاشت و اعضای مؤسس آن علی اکبر داور، سردار اسعد بختیاری ، فتح اللّه نوری اسفندیاری و دیگران بودند (عاقلی ، ص 254). هدف از تأسیس آن ایجاد محفلی ادبی و ورزشی و تفریحی برای اعضا (باشگاه ایران ، ص 1ـ12) و مقر آن خانه ای واقع در چهارراه کُنْت بود که یکی از تجار، به نام رشیدیان ، از غلامحسین خان صاحب اختیار خریده و به باشگاه اجاره داده بود (عاقلی ، ص 254؛ سیفی فمی تفرشی ، ص 32). اعضای این باشگاه ، مقامات عالیرتب ه وزارت خارجه ، کارمندان سفارتخانه ها، اروپارفته ها و افرادی بودند که همسر خارجی داشتند (عاقلی ، همانجا). این باشگاه محل وقت گذرانی و تفریح عده ای معین از رجال سیاسی و ثروتمندان آن روزگار بود که اغلب تا پاسی از شب اوقات خود را به خواندن نشریات داخلی و خارجی و قمار صرف می کردند (سیفی فمی تفرشی ، همانجا). به دستور رضاخان ، همسران وزرا و معاونان آنها که در کشف حجاب پیشقدم شده بودند، هفته ای یک شب در باشگاه ایران جمع می شدند (همان ، ص 184). این باشگاه تا انقلاب اسلامی به فعّالیّت خود ادامه می داد.
د) کلوب پهلوی . این باشگاه را ابراهیم اسکندری در 1311 ش در شیکاگو تأسیس کرد. وی در نظر داشت که در سایر کشورهای اروپایی شعبه هایی از آن دایر کند. اعضا را نظامیان و محصّلان مقیم خارج تشکیل می دادند و هدف از تشکیل آن گردآوردن افراد ایرانی مقیم خارج و آشناکردن آنان با افکار رضاخان بود و برای این کار گزارشهایی از پیشرفتهای کشور ارائه می شد («کلوب پهلوی »، ص 4).
ه ) باشگاه اصفهان . در 1320 ش در اصفهان دایر بود. اعضای آن کارمندان برجست ه دولتی بودند و فرمانده و
فرماندار نظامی اصفهان آن را اداره می کردند ( اطلاعات ، ش 4502، ص 1).
و) باشگاههای فراماسونی . از مهمترین باشگاههای خصوصی ایران و پوششی برای تشکیل محفلهای فراماسونی (لژ) بود (رایین ، ج 3، ص 329، 425). این باشگاهها در سازمان ثبت شرکتها به ثبت می رسید و دارای هیئت مدیره و مدیرعامل و حساب بانکی بود. انگیز ه ایجاد آنها تشکیل جلسه های فراموش خانه ، برگزاری مهمانی سفید مخصوص فراماسونها و زنان و مهمانانشان ، انتخاب افراد بااستعداد از میان اعضای باشگاه برای تشکیلات فراموش خانه و بالاخره درامان بودن از سوءظنّ ساواک بود (همان ، جاهای متعدد). مهمترین باشگاههای فراماسونی عبارت بود از: باشگاه رازی ، که محل تشکیل جلسات فراموش خانه اهواز (همان ، ص 330)، باشگاه خورشید تابان دومین سازمان نیمه مخفی فراماسونهای فرانسوی در ایران که ابتدا باشگاه نور، سپس باشگاه خورشید نامیده شد (همان ، ص 425). از دیگر باشگاههای فراماسونی ، کلوب تهران ، باشگاه حافظ ، انجمن بوعلی سینا، انجمن هاتف ، انجمن خواجه نصیرالدین طوسی و انجمن اخوّت را می توان نام برد (همان ، جاهای متعدد).
ز) باشگاه لاینز . این باشگاه را نخستین بار، ملوین جونز در 1917 در شیکاگو دایر کرد و شعب ه آن در ایران در 1336 ش تأسیس شد. بدین ترتیب ، ایران جزو منطق ه 354 لاینز شد. تا پایان 1341 ش ، 57 شعب ه آن در پنجاه شهر ایران ، 1753 عضو مرد داشت . اعضای آن بیشتر فراماسونهای سرشناس بودند. امّا ظاهراً دلیلی مبنی بر ادار ه آن توسط فراماسونها در دست نیست (همان ، ص 474ـ475). خسرو هدایت ، رئیس شورای عالی مناطق لاینز ایران ، ضمن دفاع از فراماسونری ، همکاری لاینز را با فراماسونها انکار می کرد (ص 9). در 1344 ش ، پنجمین مجمع لاینز ایران در اصفهان و به ریاست جعفر شریف امامی ، رئیس شورای عالی لاینز ایران ، تشکیل شد («گزارش کنگره لاینز در اصفهان »، ص 10).
این باشگاه شعبه ای هم در تجریش داشت که متعلّق به شیرزنان لاینز بود و اعضای آن اغلب از زنان طبقات مرفه بودند. («خدمات سازمان شیرزنان باشگاه لاینز شمیران در سال 1354ـ1353»، ص 30). شعبه های دیگر آن عبارت بودند از: آریا، کورش ، مهر، رستاخیز، همایون و جز اینها (اکبرنیا، ص 39). باشگاه لاینز نشریه ای با عنوان شیرنامه داشت که اخبار و رویدادهای آن را به چاپ می رساند و تا انقلاب اسلامی ، در ایران منتشر می شد.
ح ) باشگاه روتاری . پایه گذار این باشگاه امریکاییها بودند که تحت نفوذ فراماسونها قرار داشتند و آرمان آنها، همه گونه خدمت و کمک به دیگران بود (حائری ، ص 37). مؤسس آن در ایران ، شخصی امریکایی به نام دکتر گراس بود که در قسمت «زمین شناسی اصل چهار ترومن » کار می کرد ( راهنمای کلوپهای روتاری ایران ، ص 9). او پس از جلب موافقت نخست وزیر وقت ، حسین علاء، در 1333 ش اجاز ه تأسیس این باشگاه را از شهربانی گرفت . تعداد شعب آن تا 1353 ش ، به یازده باشگاه با 485 عضو رسید و مراکزی هم در شهرهای اصفهان ، کرمان ، مشهد، آبادان ، تبریز، رشت ، کرج و شیراز داشت . نخستین گردهمایی آن 1348 ش و به ریاست عالی ه شاه ایران بود (همان ، ص 10ـ12).
باشگاه امریکاییهای مقیم ایران نیز از جمله باشگاههای خصوصی بود که تا پیش از انقلاب اسلامی با امکانات تفریحی و ورزشی دایر بود و در شهرهای مهم ایران شعبه هایی داشت .
2) باشگاههای سازمانهای دولتی . این باشگاهها به منظور ایجاد امکانات ورزشی ، رفاهی ، و تفریحی برای کارکنان دولت ایجاد شده بود که شباهت زیادی به باشگاههای اروپایی داشت . قسمت ورزشی آنها زیرنظر ادار ه تربیت بدنی بود. باشگاههای دولتی پس از انقلاب اسلامی فعّالیّت کمتری دارند و مهمترین آنها، به ترتیب زمان تأسیس ، عبارت اند از:
الف ) باشگاه بانک ملّی . این باشگاه در 1316 ش در ساختمان بانک ملّی ایران تأسیس شد و تا 1331 ش ، زیرنظر هیئت مدیر ه بانک اداره می شد. ریاست عالی ه آن با مدیرکل این بانک بود و بودجه اش از حق عضویت اعضا، و کسری آن از بودج ه خود بانک تأمین می شد (بانک ملّی ایران ، ص 322). در مراکز استانها با شهرستانهای بزرگ و ساختمانی در آجودانیه برای تفریح کارکنان خود داشت . این باشگاه همچنان به فعّالیّت ادامه می دهد (همان ، ص 324).
ب ) باشگاه افسران . این باشگاه در 1310 ش به دستور رضاخان ، و در ضلع شمال غربی باغ ملّی احداث و در 1316 ش بهره برداری از آن آغاز شد. طرّاح آن گورگیان معمار فرانسوی ارمنی تبار بود که قبل از اتمام بنا ایران را ترک کرد و بخش ساختمان بانک ملّی اتمام آن را به عهده گرفت . این باشگاه دارای تالارهای بزرگ و فرشهای زیبا و توپ تاریخی مروارید است که از ارک آورده و در باغچه آن نصب کرده اند ( ایرانیکا ، ذیل «باشگاه افسران »). سوابق نشان می دهد که در 1318 ش ، دستور احداث باشگاه افسران در سایر شهرهای مهم ایران نیز داده شده است . این باشگاه ، که در سالهای 1331ـ1332 ش ستادی برای مخالفان دکتر محمد مصدق بود، همچنان دایر است ولی فعّالیّتی ندارد.
ج ) باشگاه هواپیمایی کشوری . این باشگاه در 1318 ش تأسیس شد و هدف آن آشناساختن مردم بویژه جوانان به فنون هواپیمایی و تشویق و تربیت آنان به یادگیری این فن بود. ریاست عالی ه آن را محمدرضا پهلوی به عهده داشت که در آن زمان ولیعهد بود. هیئت مدیر ه باشگاه نه نفر بودند («از اساسنام ه باشگاه هواپیمایی کشوری ایران »، ص 120؛ محبوبی اردکانی ، ج 3، ص 58). قرار بود این باشگاه در شهرستانها مراکزی دایر کند، ولی برنامه های آن پس از رویدادهای شهریور 1320 متوقف شد (همان ، ج 3، ص 59). در 1328 ش ، برای مدتی کوتاه ، حمل ونقل پست در سراسر ایران به این باشگاه واگذار شد (همان ، ج 3، حاشی ه ص 59).
از دیگر باشگاههای نیروهای انتظامی ، باشگاه کوهنوردی و اسکی نیروی هوایی است که محل ملاقات هفتگی کسانی بود که در تجدید سازمان نیروی هوایی سهم داشتند (مصور رحمانی ، ص 177).
د) باشگاه شرکت نفت . این باشگاه در 1329 ش ، به ریاست افتخاری مجید دیبا، در ساختمان مرکزی شرکت نفت تأسیس شد و در جنوب ایران هم شعبه هایی با امکانات ورزشی و فرهنگی داشت که محل برگزاری میهمانیها، جشنها و مجالس موسیقی بود ( نام ه صنعت نفت ایران ، ش 12، ص 39؛ ش 8، ص 43). باشگاههای اصلی شرکت نفت عبارت بودند از: باشگاه نفت تهران با تأسیساتی نظیر تالار بیلیارد، استخر شنا، و زمینهای والیبال و فوتبال و اسکواش (همان ، ش 6، ص 41؛ ش 3، ص 40)؛ باشگاه نفت اهواز با امکانات ورزشی گوناگون مانند اسنوکر، بیلیارد، روشن پول ، بدمینتون ، شنا، والیبال (همان ، ش 2، ص 40)؛ باشگاه نفت آبادان دارای زمین سوارکاری ، استخر شنا، زمین والیبال و فوتبال (همان 10، ش 43؛ ص 43)؛ و باشگاه نفتون مسجد سلیمان از قدیمیترین باشگاههای شرکت نفت و دارای باشگاه سوارکاری ، و امکانات ورزشی از قبیل شطرنج ، تنیس ، بیلیارد، و اسنوکر (همان ، ش 3، ص 31). در سایر شهرها نظیر آغاجاری و کرمانشاه هم باشگاه شرکت نفت دایر بود و در حال حاضر این باشگاه با امکانات محدودتری فعّالیّت می کند.
از دیگر باشگاههای دولتی ، باشگاه راه آهن (تأسیس : 1316 ش )، باشگاه بانک سپه (1342 ش )، باشگاه دارایی (1348 ش )، و باشگاه وزارت خارجه (1356 ش ) را می توان نام برد.
3) باشگاههای ورزشی . اولین باشگاه ورزشی را سفارت انگلیس پس از تشکیل در ایران در 1282، به منظور فراهم کردن امکانات رفاهی و ورزشی برای کارمندان خود تأسیس کرد. فعّالیّتهای ورزشی آن عبارت بود از: فوتبال ، دوچرخه سواری ، پرواز با بالون و هواپیما که در آن زمان تنها در میدان مشق انجام می شد (کاشفی پور، ص 29). پس از تشکیل این باشگاهها، جوانان ایرانی با تماشای ورزش انگلیسیان بتدریج با ورزشهای جدید آشنا و به آن علاقه مند شدند، و بازیهای سنتی نظیر الک دولک و چِلتوب را کنار گذاشتند (همانجا). پس از آشنایی اولیّ ه ایرانیان با ورزشهای جدید، رفته رفته ، باشگاههای ورزشی در ایران شکل گرفت و با کوشش برخی از بازیکنان فوتبال ، نخستین باشگاه ورزشی در 1338 به نام کلوب ایران تأسیس شد، و پس از 1302 ش با نام کلوب تهران به فعّالیّت ادامه داد (همان ، ص 32). در 1305 ش ، بازیکنان آن به سرپرستی میرمهدیخان ورزنده به بادکویه رفتند و در اولین مسابق ه خارجی شرکت کردند ( سالنام ه پارس ، 1306 ش ، ص 11). در سالهای بعد، فعّالیّتهای باشگاهی در ایران کاسته شد تا آنکه در 1315 ش پس از بازگشت ولیعهد از سویس به ایران و در نتیج ه علاق ه وی به ورزش ، فعّالیّتهای ورزشی دوباره رونق یافت (مزدا، ص 42ـ44) و انجمن تربیت بدنی برنامه ریزی و ادار ه امور آن را به عهده گرفت ( سالنام ه پارس ، 1315 ش ، ص 149).
با تأسیس دانشسرای تربیت بدنی در 1317 ش و تأسیس ورزشگاه امجدیه ، برای گسترش ورزش و باشگاههای آن برنامه های گوناگونی به اجرا درآمد (کاشفی پور، ص 44؛ ایرانشهر ، ج 2، ص 1213). در همین سال برای احداث ورزشگاهها زمینهایی اهدا شد. در تهران 73 باشگاه ورزشی ، که دو باشگاه آن به بانوان تعلق داشت ، در تبریز شش باشگاه ، در مشهد چهارده باشگاه ، و در اصفهان ده باشگاه دایر شد و به تشویق ولیعهد باشگاههایی نیز در آن سالها تأسیس شد، از جمله باشگاه سوارکاری و چوگان بازی ( اطلاعات ، ش 4500، ص 1). بدین ترتیب ، حدود سیصد باشگاه ورزشی در کشور ایجاد شد که نزدیک به دویست هزار نفر عضو داشت (مزدا، ص 42ـ44).
در 1322 ش آیین نام ه تأسیس باشگاههای ورزشی کشور به تصویب رسید و این نوع باشگاه از سایر باشگاهها جدا شد (ایران . وزارت کشور). در 1325 ش ، که نقط ه عطفی در ورزش ایران است ، ادار ه امور ورزشی از اختیار انجمن ملّی و تربیت بدنی و پیشاهنگی خارج و به فدراسیونهای ورزشی سپرده شد (کاشفی پور، ص 47). گروهی از باشگاههای ورزشی بخش خصوصی ، از جمله تاج ، تهران جوان ، آهن ، شاهین و پرسپولیس ، زیرنظر تربیت بدنی به فعّالیّت پرداختند که از آن جمله اند:
الف ) باشگاه تاج (استقلال ) . این باشگاه را تیمسار خسروانی ، با سرمای ه شخصی در 1324 ش تأسیس کرد. در ماد ه دوم اساسنام ه این باشگاه اعتقاد و احترام به سلطنت قید شده بود. نشان ه باشگاه تصویرتاج کیانی در وسط و چهار حلقه گرداگرد آن و هدفش توسع ه ورزش و تهی ه وسایل ورزشی بود (سازمان ورزشی و فرهنگی تاج ، ص 1ـ2). باشگاه تاج در فعّالیّتهای سیاسی هم شرکت داشت (کاتوزیان ، ص 371، 378) و در جریان ملّی شدن نفت تظاهراتی به نفع دربار ترتیب داد. (صفایی ، ص 247). پس از انقلاب اسلامی ، این باشگاه و شعبه های آن در اختیار سازمان تربیت بدنی قرار گرفت و با نام جدید باشگاه استقلال به کار ادامه داد.
ب ) باشگاه جعفری (شهید فهمیده ) . این باشگاه را شعبان جعفری در 1333 ش تأسیس کرد و فعّالیّت اصلی آن ورزش باستانی بود. و زمینش را سازمان تربیت بدنی به پاس قدردانی از فعّالیّتهای او، در 28 مرداد 1332 اعطا کرده بود. در وقایع 15 خرداد 1342 این باشگاه به آتش کشیده شد، امّا با هزین ه تربیت بدنی بازسازی شد. در جریان رویدادهای انقلاب اسلامی بار دیگر به آتش کشیده شد؛ و این بار پس از بازسازی با نام شهید فهمیده تحت پوشش سازمان تربیت بدنی قرار گرفت .
ج ) باشگاه شاهنشاهی (انقلاب ) . این باشگاه که در 1337 ش به فرمان محمدرضا پهلوی تأسیس شد (باشگاه ورزشی و شاهنشاهی ، ص 1)، به بخش خصوصی تعلق داشت و پروان ه تأسیس آن به نام آقای بزرگمهر صادر شده بود. باشگاه در شمال غرب تهران با مساحتی حدود مساحت 000 ، 300 ، 1 مترمربع احداث شده بود و از امکانات و ورزشهایی نظیر گلف ، اسب سواری ، تنیس ، و شنا برخوردار بود (همان ، ص 3)، اما به دلیل حق عضویت زیاد، توانگران می توانستند از آن استفاده کنند. شهرت عمد ه این باشگاه به زمینهای متعدد تنیس آن بود. در حال حاضر، این باشگاه زیرپوشش سازمان تربیت بدنی است .
د) باشگاه پرسپولیس (پیروزی ) . این باشگاه را شرکتی به نام ، سی . آر. سی . متعلق به علی عبده ، در 1343 ش تأسیس کرد. تشکیلات وسیع و وسایل گوناگونی برای ورزشها و تفریحات مختلف و بویژه ورزش نوبنیاد بولینگ داشت و به نام «بولینگ عبده » معروف بود (کاشفی پور، ص 8). افزون بر آن ، رشته های ورزشی دیگری مانند تنیس روی میز، شنا و فوتبال هم داشت . با انحلال تیم فوتبالِ باشگاه شاهین ، بازیکنان آن در 1346 ش ، به پیشنهاد باشگاه پرسپولیس ، به این باشگاه پیوستند و مدتی با نام پیکان فعّالیّت می کردند. پس از انقلاب اسلامی ، این باشگاه پیروزی نامیده شد و هم اکنون تحت پوشش سازمان تربیت بدنی ، به فعّالیّت خود ادامه می دهد (همان ، ص 9).
در کنار این باشگاهها، باشگاههای کوچکی نیز وجود داشتند که بیشتر در امور سیاسی فعّال بودند، از جمله باشگاه آهن که حبیب اللّه بلور آن را در 1320 ش تأسیس کرد و بعد به حزب توده ملحق شد (رهبر، ش 705، ص 501)؛ و باشگاه کازرونی در اصفهان که شخصی به همین نام ، از تجّار معروف ، آن را بابت قروض خود به وزارت دارایی ، تأسیس کرد. این باشگاه با امکانات زیاد در اختیار دانش آموزان قرار داشت (همان ، ش 703، ص 1).
4) باشگاههای سیاسی . آن دسته از باشگاههایی است که احزاب یا گروههای سیاسی برای اهداف حزبی یا گروهی تأسیس می کردند. تاریخچ ه این دسته از باشگاهها با تاریخ احزاب سیاسی در ایران درآمیخته است . در جریان مبارز ه مردم گیلان به طرفداری از مشروطیت و فعّالیّت بلشویکهای روسیه در گیلان (1327)، ارجنکیدزه ، بلشویک گرجی ، باشگاههایی برای کارگران و پیشه وران در رشت و انزلی تأسیس کرد. که به باشگاههای انترناسیونالیستی (الموتی ، ص 62ـ63) یا کلوب بین الملل ( ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج 2، ص 61) مشهور بود و در آنها مرام کمونیستی تبلیغ و نشریات بلشویکی بین کمونیستهای ایران پخش می شد. در 1334، دفتر حزب اتفاق و ترقی ، محل گردهمایی اعضای حزب و تبلیغات آنها، به نام باشگاه حزب اتفاق و ترقی مشهور و فعّال بود (مستشارالدوله صادق ، ص 151،159، 179). در سالهای بعد، باشگاههای احزاب سیاسی از رونق افتاد، لیکن از شهریور 1320، بار دیگر فعّالیّت آنها شروع شد مهمترین آنها عبارت اند از:
الف ) باشگاههای حزب توده . این باشگاهها پس از شهریور 1320، با هیئت مؤسس متشکل از سلیمان میرزا اسکندری ، ایرج اسکندری و عبدالقدیر آزاد تأسیس شد (اسکندری ، ص 316، 318).محل باشگاه در خیابان فردوسی و برنام ه هفتگی آن بدین قرار بود: بحث و انتقاد حزبی ، گردهمایی مسئولان حزب ، موسیقی ، بحث سیاسی ، درمان و آموزش بهداشت به طور رایگان (رهبر، ش 682، ص 6؛ ش 684، ص 4، 6؛ ش 689، ص 5؛ ش 692، ص 5؛ ش 744، ص 5؛ وثوقی ، ص 1، 5). علاوه بر باشگاه مرکزی ، باشگاههای دیگری هم ایجاد شد، از جمله باشگاه اتحادیه که رضا روستا به کمک عده ای از کارگران طرفدار آن حزب تشکیل داد (اسکندری ، ص 350) و برای محاکمه و مجازات مخالفان ستادی به نام «سپنتوم » در آن به وجود آورد (طبری ، ص 53). کلوب اتحادی ه رانندگان و دهقانان ، شورای متحد ه آبادان که به کارگران توده ای شرکت نفت تعلّق داشت و در مبارزات بر ضد شرکت نفت ایران و انگلیس فعّالیّت می کرد، از دیگر باشگاههای حزب توده بود ( رهبر ، ش 743، ص 1). مراکز این باشگاهها بیشتر در جنوب شهر، چهارراه مولوی ، شهر ری ، و کوره پزخانه ، قرار داشت . در شهرستانهای قم ، همدان ، اصفهان و شیراز نیز باشگاههایی ایجاد شده بود. در 1324 ش ، به باشگاههای حزب توده هجوم شد و دکتر فریدون کشاورز در مجلس به این عمل اعتراض کرد ( سالنام ه پارس ، 1325 ش ، ص 78).
با غیرقانونی شدن حزب توده ، باشگاهها نیز از رونق افتاد، امّا در جریان مخالفت با این حزب ، باشگاههایی در ده ه 20 تأسیس شد، از جمله باشگاه مرکزی حزب دمکرات قوام السطنه (مکی ، ص 44) و باشگاه اتحادی ه کارگران که در اصفهان فعّال بود و با اعضای حزب توده در آن شهر درگیری داشت ( رهبر، ش 703، ص 1).
ب ) باشگاه مهرگان (رجوع کنید به دنبال ه مقاله ).
ج ) باشگاه حزب مردم . حزب مردم در ده ه 1340 ش تأسیس شد و دبیرکل آن یحیی عدل و دبیرش جفرودی بود. محل گردهمایی اعضای حزب ، باشگاه مرکزی آن بود که در زمان انتخابات مجلسین فعّال می شد و تصمیم گیری گردانندگان آن دربار ه نامزدهای حزب نیز در آن انجام می گرفت (قره گزلو، ص 11). در کنار باشگاه مرکزی ، باشگاه شمار ه یک سازمان جوانان حزب مردم تشکیل شد. این باشگاه رسماً در اوایل 1350 ش ، در خیابان ژاله افتتاح شد و وسایل ورزشی و کتابخان ه آن در دسترس جوانان شرق تهران قرارگرفت (پهلوان ، ص 1).
د) باشگاه سازمان نگهبان آزادی . این باشگاه را مظفر بقائی ، در 1340 ش ، برای تجمع اعضای این سازمان تأسیس کرد (افراسیابی ، ص 131).
5) باشگاههای دانشجویی . با ایجاد دانشگاه تهران ، طرح باشگاهی برای دانشجویان پیش بینی شد، امّا به مرحل ه عمل نرسید ( سالنام ه پارس ، 1321 ش ، ص 66)، تا اینکه در 1327 ش ، از هر دانشکده نمایندگانی انتخاب شدند و کانونی تشکیل دادند (دانشگاه تهران ، ص 6) و اساسنامه ای برای آن تدوین کردند که در آن فعّالیّتهای سیاسی منظور نشده بود. جلسات همگانی کانون نیز به ریاست رئیس دانشگاه برگزار می شد (همان ، ص 3ـ4).
کلوب دانشجویان . این باشگاه را سفارت ایران در پاریس ، ظاهراً برای مقابله با انجمن دانشجویان ایرانی مقیم اروپای غربی ، که با حکومت پهلوی مخالفت می کردند، در 1338ـ1340 ش مجدداً فعّال کرد. سفیر مخصوص ایران و سرپرست کل دانشجویان در اروپا در آن زمان جهانگیر تفضّلی بود. باشگاه دانشجویان نشریه ای به نام اخبار ایران داشت که به طور رایگان در اختیار دانشجویان قرار می گرفت و برای مبارزه با نام ه پارسی ، نشری ه انجمن دانشجویان ، منتشر می شد (نجاتی ، ج 1، ص 455ـ456).
6) باشگاههای هنری . سابق ه این نوع باشگاهها در ایران ، که به منظور ایجاد تحول در موسیقی و تئاتر و معرفی و شناخت هنر جدید سینما دایر شد، به سالهای پس از 1338 می رسد. برخی از آنها عبارت اند از:
الف ) کلوب موزیکال . این باشگاه اولین مرکز هنری ایران بود که علینقی وزیری * ، پس از بازگشت به ایران همراه چند تن از هنرپیشگان در 1302 ش تأسیس کرد. این باشگاه ، قطعاتی از اپراها و اپرتها را در تهران ، رشت و بندرانزلی به اجرا درآورد (فکری ، ص 150؛ آرین پور، ج 2، ص 293) و بیش از دویست عضو داشت و بیشتر محل تجمع ادیبان و نویسندگان بود. در اردیبهشت 1307 بر اثر حادثه ای آتش گرفت و پس از آن تعطیل شد («مدرس ه عالی موسیقی »، ص 30). باشگاهی نیز به نام انجمن موسیقی ملّی در 1325 ش در خیابان هدایت دایر بود (رهبر، ش 713، ص 4).
ب ) باشگاه جامع ه باربد . در 1305 ش به کوشش اسماعیل مهرتاش تأسیس شد. محل آن ، ابتدا در خیابان فردوسی و پس از آن در لاله زار بود و بعدها به تئاتر ملّی شهرت یافت (شهریاری ، ج 2، ص 415، 429؛ فکری ، ص 151).
ج ) باشگاه فردوسی . در 1313 ش به سرپرستی فروغی و فرزین و به کوشش غلامعلی فکری تأسیس شد و فعّالیّت آن در زمین ه تئاتر بود (فکری ، ص 153).
د) باشگاه «درام کلوب » . ادار ه فرهنگ ، در 1335 ش ، به منظور آموزش تئاتر غیرسنتی ، پروفسور کوئین بی را به ایران دعوت کرد. از اقدامات او یکی هم تأسیس درام کلوب بود که اصول فن تئاتر را به صورت عملی به دانشجویان می آموخت . کوئین بی به کمک دانشجویان این باشگاه ، که تعدادشان زیاد بود، دو اثر هرمان ملویل را به روی صحنه آورد («استفاده از تئاتر در آموزش و پرورش جدید»، ص 36ـ37). از دیگر باشگاههای تئاتر غیرسنتی آن زمان ، یکی هم باشگاه سنوتئاتر بود که در 1322 ش به کوشش قسطانیان تأسیس شد (شهریاری ، ج 2، ص 400، 407).
ه ) کلوب سینما . این باشگاه را فرّخ غفاری در 1327 ش به پیروی از اروپاییان ، تأسیس کرد. از طریق این باشگاه فیلمهای مستندی در تالار موز ه ایران باستان به نمایش درمی آمد نمایش همین فیلمها همراه با نقدهای غفاری و تورج رهنما باعث ترویج هنر حقیقی سینما در ایران شد. این باشگاه ، پس از دو سال فعّالیّت تعطیل شد. سپس باشگاه سینمایی دیگری به نام انجمن گیتی با همان هدفهای باشگاه تأسیس شد، اما آن هم چندی بعد تعطیل شد. و طولی نکشید که باشگاهی سینمایی به نام ری فیلم به کوشش حسن شیروانی به راه افتاد که تنها شش ماه دایر بود، اما پس از آن ، دیگر باشگاهی از این نوع در ایران تشکیل نشد («پیدایش کلوب سینما در ایران »، ص 37ـ 38).
7) باشگاه زنان . تعداد این نوع باشگاهها در ایران بسیار کم بوده است . مهمترین آنها، کانون زنان ایران است که در 1314 ش به کوشش جمعیت بیداری نسوان تشکیل شد. ریاست آن که ابتدا با شمس پهلوی بود، از 1315 ش به صدیق ه دولت آبادی محول شد. اهداف آن عبارت بود از: تربیت فکری و اخلاقی بانوان ، تعلیم خانه داری ، پرورش اطفال مطابق قواعد علمی ، ایجاد کلاسهای اکابر، ترویج ورزش میان بانوان ، ایجاد مؤسسات خیریه برای کمک به مادران بی بضاعت و اطفال بی سرپرست ( دایر ه المعارف فارسی ، ذیل «کانون بانوان »؛ شهریاری ، ج 2، ص 428).
بررسی تاریخچ ه باشگاهها در ایران نشان می دهد که ، این نهادهای نوپا که به تقلید از اروپاییان در کشور ایجاد شد با اینکه نتوانست در جامعه فراگیر شود، در طول بیش از نیم قرن حیات خود بعضی از مظاهر فرهنگ غرب را در میان مردم نفوذ داد و فعّالیّتهای سازمان یافت ه فرهنگی ، هنری و ورزشی را با بینش غربی در کشور رواج داد.
منابع : یحیی آرین پور، از صبا تا نیما، تهران 1357 ش ؛ «از اساسنام ه باشگاه هواپیمایی کشوری ایران »، سالنام ه پارس ، سال 15 (1319 ش )؛ «استفاده از تئاتر در آموزش و پرورش جدید»، نمایش ، ش 2 (دی 1335 ش )؛ ایرج اسکندری ، خاطرات سیاسی ، چاپ علی دهباشی ، تهـران 1368 ش ؛ اطلاعات ، سال 15، ش 4500، 21 فروردین 1320 ش ، ش 4502، 23 فروردین 1320 ش ؛ بهرام افراسیابی ، ایران و تاریخ ، تهران 1364 ش ؛ اکبرنیا، «سخنرانی شیرمرد اکبرنیا رئیس منطق ه 354 الف »، شیرنامه ، ش 71ـ73 (1356 ش )؛ ضیاءالدّین الموتی ، فصولی از تاریخ مبارزات سیاسی و اجتمـاعی ایران : جنبشهای چپ ، تهران 1370 ش ؛ ایرانشهر، تهران 1342ـ1343 ش ؛ ایران . قوانین و احکام ، مجموع ه قوانین سال 1309، تهران 1309 ش ؛ همو، مجموع ه قوانین سال 1316، تهران 1316 ش ؛ ایران . وزارت کشور، آیین نام ه تاسیس باشگاههای ورزشی کشور، تهران 1322 ش ؛ باشگاه ایران ، اساسنام ه باشگاه ایران ، تهران 1327 ش ؛ باشگاه ورزشی شاهنشاهی ، آئین نام ه عضویت و مقررات و تعرفه های ورزشی ، تهران 1353 ش ؛ مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری ، تهران 1357 ش ؛ بانک ملّی ایران ، تاریخچ ه پنجاه سال ه بانک ملی ایران 1307ـ1357، تهران 1357 ش ؛ عبداللّه بهرامی ، خاطرات عبداللّه بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدینشاه تا اول کودتا، ج 1، تهران 1345 ش ؛ قاسم پهلوان ، «پایان مسابق ه تشویقی پینگ پنگ در کلوب شمار ه یک سازمان جوانان حزب مردم »، راه مردم ، ش 71 (1350 ش )؛ «پیدایش کلوب سینما در ایران »، نمایش ، ش 1 (آذر 1335)؛ عبدالهادی حائری ، تاریخ جنبشها و تکاپوهای فراماسونگری در کشورهای اسلامی ، مشهد 1368 ش ؛ «خدمات سازمان شیـرزنان باشگاه لاینز شمیران در سال 1354ـ1353»، شیرنامه ، ش 62 (فروردین 1354)؛ دانشگاه تهران ، خبرهای دانشگاه ، ج 2، جزو ه 12 (شهریور 1327)؛ دایر ه المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345 ش ــ ؛ راهنمای کلوبهای روتاری ایران ، تهران 1353 ش ؛ اسماعیل رایین ، فراموشخانه و فراماسونری در ایران ، ایتالیا 1968، تهران 1347 ش ؛ رهبر، 1325 ش ؛ سازمان ورزشی و فرهنگی تاج ، اساسنام ه سازمان ورزشی تاج ، تهران 1352 ش ؛ سالنام ه پارس ، سال 1ـ2 (1306 ش )، سال 11 (1315ش )؛ سال 17 (1321ش )؛ سال 21 (1325 ش )؛ مرتضی سیفی فمی تفرشی ، پلیس خفی ه ایران 1320ـ1299: مروری بر رخدادهای سیاسی و تاریخچ ه شهربانی ، تهران 1367 ش ؛ خسرو شهریاری ، کتاب نمایش : فرهنگ واژه ها، اصطلاحها، سبکها و جریانهای نمایشی ، تهران 1365 ش ؛ ابراهیم صفایی ، اشتباه بزرگ ملّی شدن نفت ، تهران 1371 ش ؛ احسان طبری ، کژراهه : خاطراتی از تاریخ حزب توده ، تهران 1367 ش ؛
ظهـور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج 2: جستارهایی از تاریخ معاصر ایران ، تهران 1370 ش ؛ باقر عاقلی ، تیمورتاش در صحن ه سیاست ایران ، تهران 1371 ش ؛ غلامعلی فکری ، «تاریخچ ه سی و پنج سال ه تاتر در ایران »، سالنام ه پارس ، سال 21 (1325 ش )؛ رضا قره گزلو، «تاریخچ ه یکسال فعّالیّت حزب مردم : کارنام ه درخشان حزب ما در سال 1350»، راه مردم ، ش ویژ ه نوروز (1350 ش )؛ همایون کاتوزیان ، مصدق و نبرد قدرت در ایران ، ترجم ه احمد تدین ، تهران 1371 ش ؛ حسن کاشفی پور، تاریخ فوتبال ایران ، تهران 1360 ش ؛ کانون فرهنگی ایران جوان ، مجموع ه سخنرانیهای کانون فرهنگی ایران جوان ، ] با مقدم ه علی اکبر سیاسی تهران 1347ـ1348 ش ؛ «کلوب پهلوی »، شفق سرخ ، ش 2288، بهمن 1311 ش ؛ «گزارش کنگر ه لاینز در اصفهان »، شیرنامه ، ش 71 (1343 ش )؛ حسین محبوبی اردکانی ، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران ، ج 3، چاپ کریم اصفهانیان و جهانگیر قاجاریه ، تهران 1368 ش ؛ «مدرس ه عالی موسیقی »، سالنام ه پارس ، سال 4 (1308 ش )؛ عباس مزدا، «ورزش ایران قدیم و جدید»، نام ه شهربانی ، سال 15، ش 10 (1315 ش )؛ صادق مستشارالدوله صادق ، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق ، مجموع ه سوم : راپرتهای پلیس مخفی از شایعات شهری (سالهای 1333 و 1335 قمری )، چاپ ایرج افشار، تهران [ 1367 ش ؛ غلامرضا مصور رحمانی ، کهنه سرباز: خاطرات سیاسی و نظامی سرهنگ ستاد غلامرضا مصور رحمانی ، تهران 1366 ش ؛ حسین مکی ، خاطرات سیاسی حسین مکی ، تهران 1368 ش ؛ نام ه صنعت نفت ایران ، دور ه 4 (1344 ش )؛ غلامرضا نجاتی ، تاریخ سیاسی بیست و پنج سال ه ایران : از کودتا تا انقلاب ، تهران 1371 ش ؛ ناصر وثوقی ، «سری به کلوب حزب توده بزنید»، رهبر، ش 692 (1325 ش )؛ خسرو هدایت ، «سخنرانی خسرو هدایت »، شیرنامه ، ش 44 (1349 ش )؛
Encyclopaedia Iranica, s.v. "B ¦ a ¦ ىga ¦ h-e Afsar ¦ a ¦ n" (by M. S ¤ a ¦ ne ¦ â ); idem, s.v. "B ¦ a ¦ ىga ¦ h-e Ara ¦ mena" (by ©A.- A. Sa ¦ â ¨ d ¦ â S ¦ â rja ¦ n ¦ â )
/ منیژه ربیعی ـ گروه تاریخ /
باشگاه مهرگان ، کانون فعّالیّتهای صنفی ، سیاسی و فرهنگی جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی در تهران در ده ه 1330 ش . مهرگان در آغاز نام هفته نام ه ارگان جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی و ناشر افکار معلمان بود. در واقع تحوّلات باشگاه مهرگان را تا حدّی می توان نمودار مراحل فعّالیّتهای جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی شمرد. پس از تلاش ناموفق عیسی صدیق (صدیق اعلم )، رئیس وقت دانشسرای عالی در 1311 ش برای تأسیس انجمنی از فارغ التحصیلان نخستین دور ه دانشسرا، این جامعه در سالهای بعد از شهریور 1320 ش شروع به فعّالیّت کرد و در مراحل نخست ، بویژه در سالهای 1322ـ1323 ش ، که ماهنام ه سخن سخنگوی آن به شمار می رفت ، بیشتر به امور صنفی و فرهنگی می پرداخت . در سالهای بعد، مخصوصاً از سال 1325 ش به بعد، که محمد درخشش مدیریت جامعه را برعهده داشت ، با پدیدآمدن جوّ سیاسی خاص در سراسر کشور، این جامعه نیز بیش از پیش رنگ سیاسی گرفت .
نقش مؤثر جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی در طرح و تحقّق خواسته های صنفی فرهنگیان در سالهای 1325 ش ـ 1326 ش ، به تثبیت وضع آن و انتشار نخستین شمار ه نشری ه مهرگان (1327 ش ) انجامید. اختلاف درونی و بخصوص مخالفتهای حزب توده با مدیریت جامعه بویژه در سالهای 1328 ش ـ 1331 ش در تأسیس باشگاه مهرگان عاملی مؤثر بود. این مخالفتها باعث شد جامعه برای تشکیل جلسات عمومی خود که در این برهه از زمان از امکان استفاده از تالار دانشسرای عالی تهران و دیگر اماکن وزارت فرهنگ محروم بماند، و برای ادام ه فعّالیّتهایش باشگاه مهرگان را در 29 بهمن 1331 ش تأسیس کند.
بدین سان ، این باشگاه مرکز فعّالیّتهای فرهنگی هنری و ورزشی (از جمله شطرنج ) و صنفی جامعه شد. بعد از واقع ه 28 مرداد 1332 ش و راه یافتن محمد درخشش به مجلس شورا به عنوان نمایند ه مردم تهران که افزونی حق عضویت و کمک مالی آشکار وزارت فرهنگ به صندوق باشگاه را در پی داشت ، محلّ باشگاه مهرگان به ساختمان وسیعتری واقع در خیابان لاله زارنو، کوچ ه کاخ منتقل شد و فعّالیّتهای باشگاه گسترش یافت . یکی از اقدامات ماندگار باشگاه مهرگان در این دوره برگزاری رشته سخنرانیهایی بود که انجمن علمی و فلسفی باشگاه زیرنظر محسن هشترودی هفته ای یک بار ترتیب می داد از جمله سخنرانیهایی که باشگاه مهرگان متن آنها را منتشر کرده است عبارتند از: مشهودات چهل ساله در فرهنگ ، خلاص ه سخنرانی عیسی صدیق در تاریخ هشتم دی ماه 1337 ش ؛ اصول و شرایط دموکراسی ، سخنرانی صادق رضازاد ه شفق ، یازدهم اسفندماه 1337؛ چند خطاب ه سیدحسن تقی زاده مشتمل بر شمه ای از وقایع اوایل انقلاب مشروطیت ایران ، بیست و نهم دی ماه و ششم و سیزدهم بهمن ماه 1337، مجدداً خطاب ه آقای سید حسن تقی زاده در موضوع اخذ تمدن خارجی و آزادی ، وطن ، ملت ، تساهل ، شانزده و بیست و هشت آذرماه 1339.
مهمترین و در واقع آخرین دور ه فعّالیّتهای باشگاه مهرگان با تجدید فعّالیّت نسبی و زودگذر پاره ای از احزاب و گروههای مخالف در اواخر 1339 ش آغاز شد. محمد درخشش به عنوان رهبر جامع ه فرهنگیان آشکارا وارد صحن ه سیاست شد و باشگاه مهرگان مرکز سازماندهی اعتصاب فرهنگیان در اردیبهشت 1340 ش بود، اعتصابی که به سقوط دولت جعفر شریف امامی در همان ماه انجامید.
دور ه فعّالیّت باشگاه مهرگان بعد از آن که محمد درخشش در دولت علی امینی به وزارت فرهنگ رسید چندان نپایید و با سقوط این دولت در تیرماه 1341 ش و کناره گیری اجباری و موقت درخشش از کار سیاسی باشگاه مهرگان نیز تعطیل شد.
منابع : ده سال مبارزه در دو جبهه ، انتشارات کمیسیون تبلیغات جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی ، آبان 1335؛
Marvin Zonis, The Political Elite of Iran , Princton University Press 1971, 92-93.
/ کاوه بیات /
1- انجمن، كانون، كلوب، مجمع، كلوپ، معهد 2- زورخانه، ورزشگاه
club, gym
ناد، نادى، هراوة، جمعية، الأسباتي في ورق اللعب، ناد ليلي، من نوع ملائم لناد، ضرب بهراوة، النادي
spor salonu
salle de sport
fitnessstudio
gimnasia
palestra
کانون، چماق، گرز، باتون
انگیز ه اجتماع آنهامی تواند تفریحی ، ورزشی ، آموزشی ، هنری ، اجتماعی ، اقتصادی ، دینی و سیاسی یا ترکیب و تلفیقی از آنها باشد.
نخستین باشگاهها از قرن هفدهم در انگلستان و فرانسه پدید آمد و پس از آن در دیگر نقاط اروپا و جهان تشکیل شد. در ایران از دور ه قاجاریه با گسترش و افزایش مناسبات با اروپا و پدید آمدن مؤسساتی چون بانک شاهی ، نظمیه ، تلگرافخانه و مانند آن ، باشگاههایی برای استفاد ه اروپاییان مقیم در ایران تأسیس شد (کاشفی پور، ص 29). ایرانیان پس از آشنایی با این نهاد آن را به گونه هایی کم و بیش متفاوت با نوع اروپایی برپا کردند. پس از انقلاب مشروطه دفاتر احزاب سیاسی را باشگاه نامیدند (مستشارالدوله صادق ، ص 151، 159، 179). باشگاهها با شکل و محتوای اروپایی بعد از 1338 در ایران پدید آمد و گسترش یافت . فعّالیّت باشگاهها با مصوّب ه هیئت دولت در 1309 ش ، صورت قانونی یافت و شرط تشکیل آنها نداشتن اهداف سیاسی و فعّالیّتهای منافی عفت عمومی بود و هر باشگاهی می توانست طبق اساسنام ه هیئت مدیره و تحت نظارت نظمیّه به فعّالیّت بپردازد. از 1316 ش به بعد شهربانی بر فعّالیّت باشگاهها نظارت داشت . ذکر فعّالیّت باشگاههای بیگانه و اقلیتها در مصوبات این سال آمده است (ایران . قوانین و احکام ، 1309 ش ، ص 143ـ144؛ همو 1316 ش ، ص 147). به این ترتیب ، باشگاه به صورت نهادی قانونی درآمد و بیش از پیش گسترش یافت .
پس از 1320 ش ، فعّالیّت باشگاهها با توجّه به فضای سیاسی آن سالها، جنب ه کاملاً سیاسی یافت ، امّا از 28 مرداد 1332 به سبب ایجاد محدودیت برای برخی احزاب سیاسی بیشتر جنب ه فرهنگی و ورزشی به خود گرفت .
زندگی و فعّالیّت هفتادسال ه باشگاههای ایران را با دسته بندی آنها به باشگاههای خصوصی ، مؤسسات دولتی ، ورزشی ، احزاب ، دانشجویی ، هنری می توان بررسی کرد.
1) باشگاههای خصوصی . این باشگاهها را ایرانیان ، اروپاییان و اقلیتهای دینی با سرمای ه شخصی ، بدون وابستگی به دولت و نهادها و در جهت تحقق اهداف هیئت مؤسس باشگاه ایجاد می کردند. از نخستین باشگاههای خصوصیِ ایران آگاهی چندانی دردست نیست ، جز اینکه با استقرار افسران سوئدی برای تأسیس نظمیه در ایران ، در 1325 باشگاهی برای آنان دایر و محل آمد و رفت اروپاییان شد (بهرامی ، ج 1، ص 145). و نیز اینکه محمدعلی خان فرزین ، وزیر مالیه ، در آغاز کار، مدیریت باشگاهِ فرنگیها را به عهده داشت و به همین دلیل ، «فرزین خان به کلوب » شهرت یافت (بامداد، ج 3، حاشی ه ص 449). برخی از باشگاههای خصوصی ، به ترتیب زمان تأسیس ، بدین شرح است :
الف ) باشگاه ارامنه . هدف این باشگاه غیرانتفاعی و غیرسیاسی که در 1336 در ایران تأسیس شد، ایجاد پیوند میان اعضاء و برگزاری برنامه های تفریحی و آموزشی برای آنان بود. بودج ه آن از طریق فروش سهام و حق عضویت تأمین می شد.
در ده ه 1310 تا 1320 ش باشگاه جدیدی به نام باشگاه جوانان ارمنی تأسیس شد که محل فعّالیّتهای فرهنگی ، هنری و اجتماعی بود. باشگاه ارامنه تا دو سال پس از انقلاب اسلامی ، یکی از باشگاههای پرفعّالیّت تهران به شمار می آمد، امّا از 1359 ش ، کارش محدود و پذیرایی میهمانان و بازدیدکنندگان مسلمان در آن ممنوع شد. امروزه نیز در شهرهای اصفهان و تبریز، که اقلیت ارمنی قابل توجهی دارند، باشگاههای کوچکتر ارامنه دایر است ( ایرانیکا ، ذیل «باشگاه ارامنه »).
ب ) کانون فرهنگی ایران جوان . نخستین دسته از جوانان تحصیل کرده در اروپا که در اواخر جنگ جهانی اوّل به ایران بازگشتند، با توجّه به عقب ماندگی کشور، کانون فرهنگی ایران جوان را در 1338 تأسیس کردند؛ این کانون به مرام و مسلک افراد توجهی نداشت . مؤسّسان آن عبارت بودند از: حسین افشار، مشرّف نفیسی ، رستم جمشیدیان ، حسن شقاقی ، علی اکبر سیاسی ، محمود افشار و دیگران ، و هدف آن اشاع ه تمدن جدید و ترویج جنب ه مثبت تمدن غرب بود و اعضای آن در بدوتأسیس به جوانان تحصیل کرده در اروپا و آشنا با طرز فکر جدید منحصر می شد. مدتی بعد حسن شهرت و تحصیلات بالاتر از لیسانس به شرایط عضویت افزوده شد. در 1300 ش ، مرامنام ه کانون انتشار یافت و اهم مواد آن عبارت بود از: استقرار حکومت عرفی در ایران ، تفکیک دین از سیاست ، الغای قرارداد تسلیم (کاپیتولاسیون )، احداث راه آهن ، محدودکردن کشت تریاک و مبارزه با افیون ، تأسیس مدارس دخترانه و اجباری کردن آموزش ابتدایی ، و رفع موانع ترقی زنان . با انتشار روزنام ه ایران جوان ، کانون به حزب تبدیل شد و با تأسیس حزب ایران ، که تیمورتاش وزیر دربار رضاخان ، بانی آن بود، و برقراری نظام تک حزبی ، احتمال انحلال آن می رفت ، امّا با کوشش و ابتکار مصطفی قلی بیات ،به صورت کانون فرهنگی به حیات خود ادامه داد. در 1320 ش ، به تناسب اوضاع زمان بار دیگر به صورت حزب درآمد و در جریان جنگ جهانی دوم ، سیاست بیطرفی پیش گرفت . پس از ده ه 20، بار دیگر به صورت کانون فرهنگی درآمد و سالها به همین شکل باقی ماند. (کانون فرهنگی ایران جوان ، ج 1، مقدمه ).
ج ) کلوب ایران . این باشگاه را تیمورتاش در 1302 ش ، بنیان گذاشت و اعضای مؤسس آن علی اکبر داور، سردار اسعد بختیاری ، فتح اللّه نوری اسفندیاری و دیگران بودند (عاقلی ، ص 254). هدف از تأسیس آن ایجاد محفلی ادبی و ورزشی و تفریحی برای اعضا (باشگاه ایران ، ص 1ـ12) و مقر آن خانه ای واقع در چهارراه کُنْت بود که یکی از تجار، به نام رشیدیان ، از غلامحسین خان صاحب اختیار خریده و به باشگاه اجاره داده بود (عاقلی ، ص 254؛ سیفی فمی تفرشی ، ص 32). اعضای این باشگاه ، مقامات عالیرتب ه وزارت خارجه ، کارمندان سفارتخانه ها، اروپارفته ها و افرادی بودند که همسر خارجی داشتند (عاقلی ، همانجا). این باشگاه محل وقت گذرانی و تفریح عده ای معین از رجال سیاسی و ثروتمندان آن روزگار بود که اغلب تا پاسی از شب اوقات خود را به خواندن نشریات داخلی و خارجی و قمار صرف می کردند (سیفی فمی تفرشی ، همانجا). به دستور رضاخان ، همسران وزرا و معاونان آنها که در کشف حجاب پیشقدم شده بودند، هفته ای یک شب در باشگاه ایران جمع می شدند (همان ، ص 184). این باشگاه تا انقلاب اسلامی به فعّالیّت خود ادامه می داد.
د) کلوب پهلوی . این باشگاه را ابراهیم اسکندری در 1311 ش در شیکاگو تأسیس کرد. وی در نظر داشت که در سایر کشورهای اروپایی شعبه هایی از آن دایر کند. اعضا را نظامیان و محصّلان مقیم خارج تشکیل می دادند و هدف از تشکیل آن گردآوردن افراد ایرانی مقیم خارج و آشناکردن آنان با افکار رضاخان بود و برای این کار گزارشهایی از پیشرفتهای کشور ارائه می شد («کلوب پهلوی »، ص 4).
ه ) باشگاه اصفهان . در 1320 ش در اصفهان دایر بود. اعضای آن کارمندان برجست ه دولتی بودند و فرمانده و
فرماندار نظامی اصفهان آن را اداره می کردند ( اطلاعات ، ش 4502، ص 1).
و) باشگاههای فراماسونی . از مهمترین باشگاههای خصوصی ایران و پوششی برای تشکیل محفلهای فراماسونی (لژ) بود (رایین ، ج 3، ص 329، 425). این باشگاهها در سازمان ثبت شرکتها به ثبت می رسید و دارای هیئت مدیره و مدیرعامل و حساب بانکی بود. انگیز ه ایجاد آنها تشکیل جلسه های فراموش خانه ، برگزاری مهمانی سفید مخصوص فراماسونها و زنان و مهمانانشان ، انتخاب افراد بااستعداد از میان اعضای باشگاه برای تشکیلات فراموش خانه و بالاخره درامان بودن از سوءظنّ ساواک بود (همان ، جاهای متعدد). مهمترین باشگاههای فراماسونی عبارت بود از: باشگاه رازی ، که محل تشکیل جلسات فراموش خانه اهواز (همان ، ص 330)، باشگاه خورشید تابان دومین سازمان نیمه مخفی فراماسونهای فرانسوی در ایران که ابتدا باشگاه نور، سپس باشگاه خورشید نامیده شد (همان ، ص 425). از دیگر باشگاههای فراماسونی ، کلوب تهران ، باشگاه حافظ ، انجمن بوعلی سینا، انجمن هاتف ، انجمن خواجه نصیرالدین طوسی و انجمن اخوّت را می توان نام برد (همان ، جاهای متعدد).
ز) باشگاه لاینز . این باشگاه را نخستین بار، ملوین جونز در 1917 در شیکاگو دایر کرد و شعب ه آن در ایران در 1336 ش تأسیس شد. بدین ترتیب ، ایران جزو منطق ه 354 لاینز شد. تا پایان 1341 ش ، 57 شعب ه آن در پنجاه شهر ایران ، 1753 عضو مرد داشت . اعضای آن بیشتر فراماسونهای سرشناس بودند. امّا ظاهراً دلیلی مبنی بر ادار ه آن توسط فراماسونها در دست نیست (همان ، ص 474ـ475). خسرو هدایت ، رئیس شورای عالی مناطق لاینز ایران ، ضمن دفاع از فراماسونری ، همکاری لاینز را با فراماسونها انکار می کرد (ص 9). در 1344 ش ، پنجمین مجمع لاینز ایران در اصفهان و به ریاست جعفر شریف امامی ، رئیس شورای عالی لاینز ایران ، تشکیل شد («گزارش کنگره لاینز در اصفهان »، ص 10).
این باشگاه شعبه ای هم در تجریش داشت که متعلّق به شیرزنان لاینز بود و اعضای آن اغلب از زنان طبقات مرفه بودند. («خدمات سازمان شیرزنان باشگاه لاینز شمیران در سال 1354ـ1353»، ص 30). شعبه های دیگر آن عبارت بودند از: آریا، کورش ، مهر، رستاخیز، همایون و جز اینها (اکبرنیا، ص 39). باشگاه لاینز نشریه ای با عنوان شیرنامه داشت که اخبار و رویدادهای آن را به چاپ می رساند و تا انقلاب اسلامی ، در ایران منتشر می شد.
ح ) باشگاه روتاری . پایه گذار این باشگاه امریکاییها بودند که تحت نفوذ فراماسونها قرار داشتند و آرمان آنها، همه گونه خدمت و کمک به دیگران بود (حائری ، ص 37). مؤسس آن در ایران ، شخصی امریکایی به نام دکتر گراس بود که در قسمت «زمین شناسی اصل چهار ترومن » کار می کرد ( راهنمای کلوپهای روتاری ایران ، ص 9). او پس از جلب موافقت نخست وزیر وقت ، حسین علاء، در 1333 ش اجاز ه تأسیس این باشگاه را از شهربانی گرفت . تعداد شعب آن تا 1353 ش ، به یازده باشگاه با 485 عضو رسید و مراکزی هم در شهرهای اصفهان ، کرمان ، مشهد، آبادان ، تبریز، رشت ، کرج و شیراز داشت . نخستین گردهمایی آن 1348 ش و به ریاست عالی ه شاه ایران بود (همان ، ص 10ـ12).
باشگاه امریکاییهای مقیم ایران نیز از جمله باشگاههای خصوصی بود که تا پیش از انقلاب اسلامی با امکانات تفریحی و ورزشی دایر بود و در شهرهای مهم ایران شعبه هایی داشت .
2) باشگاههای سازمانهای دولتی . این باشگاهها به منظور ایجاد امکانات ورزشی ، رفاهی ، و تفریحی برای کارکنان دولت ایجاد شده بود که شباهت زیادی به باشگاههای اروپایی داشت . قسمت ورزشی آنها زیرنظر ادار ه تربیت بدنی بود. باشگاههای دولتی پس از انقلاب اسلامی فعّالیّت کمتری دارند و مهمترین آنها، به ترتیب زمان تأسیس ، عبارت اند از:
الف ) باشگاه بانک ملّی . این باشگاه در 1316 ش در ساختمان بانک ملّی ایران تأسیس شد و تا 1331 ش ، زیرنظر هیئت مدیر ه بانک اداره می شد. ریاست عالی ه آن با مدیرکل این بانک بود و بودجه اش از حق عضویت اعضا، و کسری آن از بودج ه خود بانک تأمین می شد (بانک ملّی ایران ، ص 322). در مراکز استانها با شهرستانهای بزرگ و ساختمانی در آجودانیه برای تفریح کارکنان خود داشت . این باشگاه همچنان به فعّالیّت ادامه می دهد (همان ، ص 324).
ب ) باشگاه افسران . این باشگاه در 1310 ش به دستور رضاخان ، و در ضلع شمال غربی باغ ملّی احداث و در 1316 ش بهره برداری از آن آغاز شد. طرّاح آن گورگیان معمار فرانسوی ارمنی تبار بود که قبل از اتمام بنا ایران را ترک کرد و بخش ساختمان بانک ملّی اتمام آن را به عهده گرفت . این باشگاه دارای تالارهای بزرگ و فرشهای زیبا و توپ تاریخی مروارید است که از ارک آورده و در باغچه آن نصب کرده اند ( ایرانیکا ، ذیل «باشگاه افسران »). سوابق نشان می دهد که در 1318 ش ، دستور احداث باشگاه افسران در سایر شهرهای مهم ایران نیز داده شده است . این باشگاه ، که در سالهای 1331ـ1332 ش ستادی برای مخالفان دکتر محمد مصدق بود، همچنان دایر است ولی فعّالیّتی ندارد.
ج ) باشگاه هواپیمایی کشوری . این باشگاه در 1318 ش تأسیس شد و هدف آن آشناساختن مردم بویژه جوانان به فنون هواپیمایی و تشویق و تربیت آنان به یادگیری این فن بود. ریاست عالی ه آن را محمدرضا پهلوی به عهده داشت که در آن زمان ولیعهد بود. هیئت مدیر ه باشگاه نه نفر بودند («از اساسنام ه باشگاه هواپیمایی کشوری ایران »، ص 120؛ محبوبی اردکانی ، ج 3، ص 58). قرار بود این باشگاه در شهرستانها مراکزی دایر کند، ولی برنامه های آن پس از رویدادهای شهریور 1320 متوقف شد (همان ، ج 3، ص 59). در 1328 ش ، برای مدتی کوتاه ، حمل ونقل پست در سراسر ایران به این باشگاه واگذار شد (همان ، ج 3، حاشی ه ص 59).
از دیگر باشگاههای نیروهای انتظامی ، باشگاه کوهنوردی و اسکی نیروی هوایی است که محل ملاقات هفتگی کسانی بود که در تجدید سازمان نیروی هوایی سهم داشتند (مصور رحمانی ، ص 177).
د) باشگاه شرکت نفت . این باشگاه در 1329 ش ، به ریاست افتخاری مجید دیبا، در ساختمان مرکزی شرکت نفت تأسیس شد و در جنوب ایران هم شعبه هایی با امکانات ورزشی و فرهنگی داشت که محل برگزاری میهمانیها، جشنها و مجالس موسیقی بود ( نام ه صنعت نفت ایران ، ش 12، ص 39؛ ش 8، ص 43). باشگاههای اصلی شرکت نفت عبارت بودند از: باشگاه نفت تهران با تأسیساتی نظیر تالار بیلیارد، استخر شنا، و زمینهای والیبال و فوتبال و اسکواش (همان ، ش 6، ص 41؛ ش 3، ص 40)؛ باشگاه نفت اهواز با امکانات ورزشی گوناگون مانند اسنوکر، بیلیارد، روشن پول ، بدمینتون ، شنا، والیبال (همان ، ش 2، ص 40)؛ باشگاه نفت آبادان دارای زمین سوارکاری ، استخر شنا، زمین والیبال و فوتبال (همان 10، ش 43؛ ص 43)؛ و باشگاه نفتون مسجد سلیمان از قدیمیترین باشگاههای شرکت نفت و دارای باشگاه سوارکاری ، و امکانات ورزشی از قبیل شطرنج ، تنیس ، بیلیارد، و اسنوکر (همان ، ش 3، ص 31). در سایر شهرها نظیر آغاجاری و کرمانشاه هم باشگاه شرکت نفت دایر بود و در حال حاضر این باشگاه با امکانات محدودتری فعّالیّت می کند.
از دیگر باشگاههای دولتی ، باشگاه راه آهن (تأسیس : 1316 ش )، باشگاه بانک سپه (1342 ش )، باشگاه دارایی (1348 ش )، و باشگاه وزارت خارجه (1356 ش ) را می توان نام برد.
3) باشگاههای ورزشی . اولین باشگاه ورزشی را سفارت انگلیس پس از تشکیل در ایران در 1282، به منظور فراهم کردن امکانات رفاهی و ورزشی برای کارمندان خود تأسیس کرد. فعّالیّتهای ورزشی آن عبارت بود از: فوتبال ، دوچرخه سواری ، پرواز با بالون و هواپیما که در آن زمان تنها در میدان مشق انجام می شد (کاشفی پور، ص 29). پس از تشکیل این باشگاهها، جوانان ایرانی با تماشای ورزش انگلیسیان بتدریج با ورزشهای جدید آشنا و به آن علاقه مند شدند، و بازیهای سنتی نظیر الک دولک و چِلتوب را کنار گذاشتند (همانجا). پس از آشنایی اولیّ ه ایرانیان با ورزشهای جدید، رفته رفته ، باشگاههای ورزشی در ایران شکل گرفت و با کوشش برخی از بازیکنان فوتبال ، نخستین باشگاه ورزشی در 1338 به نام کلوب ایران تأسیس شد، و پس از 1302 ش با نام کلوب تهران به فعّالیّت ادامه داد (همان ، ص 32). در 1305 ش ، بازیکنان آن به سرپرستی میرمهدیخان ورزنده به بادکویه رفتند و در اولین مسابق ه خارجی شرکت کردند ( سالنام ه پارس ، 1306 ش ، ص 11). در سالهای بعد، فعّالیّتهای باشگاهی در ایران کاسته شد تا آنکه در 1315 ش پس از بازگشت ولیعهد از سویس به ایران و در نتیج ه علاق ه وی به ورزش ، فعّالیّتهای ورزشی دوباره رونق یافت (مزدا، ص 42ـ44) و انجمن تربیت بدنی برنامه ریزی و ادار ه امور آن را به عهده گرفت ( سالنام ه پارس ، 1315 ش ، ص 149).
با تأسیس دانشسرای تربیت بدنی در 1317 ش و تأسیس ورزشگاه امجدیه ، برای گسترش ورزش و باشگاههای آن برنامه های گوناگونی به اجرا درآمد (کاشفی پور، ص 44؛ ایرانشهر ، ج 2، ص 1213). در همین سال برای احداث ورزشگاهها زمینهایی اهدا شد. در تهران 73 باشگاه ورزشی ، که دو باشگاه آن به بانوان تعلق داشت ، در تبریز شش باشگاه ، در مشهد چهارده باشگاه ، و در اصفهان ده باشگاه دایر شد و به تشویق ولیعهد باشگاههایی نیز در آن سالها تأسیس شد، از جمله باشگاه سوارکاری و چوگان بازی ( اطلاعات ، ش 4500، ص 1). بدین ترتیب ، حدود سیصد باشگاه ورزشی در کشور ایجاد شد که نزدیک به دویست هزار نفر عضو داشت (مزدا، ص 42ـ44).
در 1322 ش آیین نام ه تأسیس باشگاههای ورزشی کشور به تصویب رسید و این نوع باشگاه از سایر باشگاهها جدا شد (ایران . وزارت کشور). در 1325 ش ، که نقط ه عطفی در ورزش ایران است ، ادار ه امور ورزشی از اختیار انجمن ملّی و تربیت بدنی و پیشاهنگی خارج و به فدراسیونهای ورزشی سپرده شد (کاشفی پور، ص 47). گروهی از باشگاههای ورزشی بخش خصوصی ، از جمله تاج ، تهران جوان ، آهن ، شاهین و پرسپولیس ، زیرنظر تربیت بدنی به فعّالیّت پرداختند که از آن جمله اند:
الف ) باشگاه تاج (استقلال ) . این باشگاه را تیمسار خسروانی ، با سرمای ه شخصی در 1324 ش تأسیس کرد. در ماد ه دوم اساسنام ه این باشگاه اعتقاد و احترام به سلطنت قید شده بود. نشان ه باشگاه تصویرتاج کیانی در وسط و چهار حلقه گرداگرد آن و هدفش توسع ه ورزش و تهی ه وسایل ورزشی بود (سازمان ورزشی و فرهنگی تاج ، ص 1ـ2). باشگاه تاج در فعّالیّتهای سیاسی هم شرکت داشت (کاتوزیان ، ص 371، 378) و در جریان ملّی شدن نفت تظاهراتی به نفع دربار ترتیب داد. (صفایی ، ص 247). پس از انقلاب اسلامی ، این باشگاه و شعبه های آن در اختیار سازمان تربیت بدنی قرار گرفت و با نام جدید باشگاه استقلال به کار ادامه داد.
ب ) باشگاه جعفری (شهید فهمیده ) . این باشگاه را شعبان جعفری در 1333 ش تأسیس کرد و فعّالیّت اصلی آن ورزش باستانی بود. و زمینش را سازمان تربیت بدنی به پاس قدردانی از فعّالیّتهای او، در 28 مرداد 1332 اعطا کرده بود. در وقایع 15 خرداد 1342 این باشگاه به آتش کشیده شد، امّا با هزین ه تربیت بدنی بازسازی شد. در جریان رویدادهای انقلاب اسلامی بار دیگر به آتش کشیده شد؛ و این بار پس از بازسازی با نام شهید فهمیده تحت پوشش سازمان تربیت بدنی قرار گرفت .
ج ) باشگاه شاهنشاهی (انقلاب ) . این باشگاه که در 1337 ش به فرمان محمدرضا پهلوی تأسیس شد (باشگاه ورزشی و شاهنشاهی ، ص 1)، به بخش خصوصی تعلق داشت و پروان ه تأسیس آن به نام آقای بزرگمهر صادر شده بود. باشگاه در شمال غرب تهران با مساحتی حدود مساحت 000 ، 300 ، 1 مترمربع احداث شده بود و از امکانات و ورزشهایی نظیر گلف ، اسب سواری ، تنیس ، و شنا برخوردار بود (همان ، ص 3)، اما به دلیل حق عضویت زیاد، توانگران می توانستند از آن استفاده کنند. شهرت عمد ه این باشگاه به زمینهای متعدد تنیس آن بود. در حال حاضر، این باشگاه زیرپوشش سازمان تربیت بدنی است .
د) باشگاه پرسپولیس (پیروزی ) . این باشگاه را شرکتی به نام ، سی . آر. سی . متعلق به علی عبده ، در 1343 ش تأسیس کرد. تشکیلات وسیع و وسایل گوناگونی برای ورزشها و تفریحات مختلف و بویژه ورزش نوبنیاد بولینگ داشت و به نام «بولینگ عبده » معروف بود (کاشفی پور، ص 8). افزون بر آن ، رشته های ورزشی دیگری مانند تنیس روی میز، شنا و فوتبال هم داشت . با انحلال تیم فوتبالِ باشگاه شاهین ، بازیکنان آن در 1346 ش ، به پیشنهاد باشگاه پرسپولیس ، به این باشگاه پیوستند و مدتی با نام پیکان فعّالیّت می کردند. پس از انقلاب اسلامی ، این باشگاه پیروزی نامیده شد و هم اکنون تحت پوشش سازمان تربیت بدنی ، به فعّالیّت خود ادامه می دهد (همان ، ص 9).
در کنار این باشگاهها، باشگاههای کوچکی نیز وجود داشتند که بیشتر در امور سیاسی فعّال بودند، از جمله باشگاه آهن که حبیب اللّه بلور آن را در 1320 ش تأسیس کرد و بعد به حزب توده ملحق شد (رهبر، ش 705، ص 501)؛ و باشگاه کازرونی در اصفهان که شخصی به همین نام ، از تجّار معروف ، آن را بابت قروض خود به وزارت دارایی ، تأسیس کرد. این باشگاه با امکانات زیاد در اختیار دانش آموزان قرار داشت (همان ، ش 703، ص 1).
4) باشگاههای سیاسی . آن دسته از باشگاههایی است که احزاب یا گروههای سیاسی برای اهداف حزبی یا گروهی تأسیس می کردند. تاریخچ ه این دسته از باشگاهها با تاریخ احزاب سیاسی در ایران درآمیخته است . در جریان مبارز ه مردم گیلان به طرفداری از مشروطیت و فعّالیّت بلشویکهای روسیه در گیلان (1327)، ارجنکیدزه ، بلشویک گرجی ، باشگاههایی برای کارگران و پیشه وران در رشت و انزلی تأسیس کرد. که به باشگاههای انترناسیونالیستی (الموتی ، ص 62ـ63) یا کلوب بین الملل ( ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج 2، ص 61) مشهور بود و در آنها مرام کمونیستی تبلیغ و نشریات بلشویکی بین کمونیستهای ایران پخش می شد. در 1334، دفتر حزب اتفاق و ترقی ، محل گردهمایی اعضای حزب و تبلیغات آنها، به نام باشگاه حزب اتفاق و ترقی مشهور و فعّال بود (مستشارالدوله صادق ، ص 151،159، 179). در سالهای بعد، باشگاههای احزاب سیاسی از رونق افتاد، لیکن از شهریور 1320، بار دیگر فعّالیّت آنها شروع شد مهمترین آنها عبارت اند از:
الف ) باشگاههای حزب توده . این باشگاهها پس از شهریور 1320، با هیئت مؤسس متشکل از سلیمان میرزا اسکندری ، ایرج اسکندری و عبدالقدیر آزاد تأسیس شد (اسکندری ، ص 316، 318).محل باشگاه در خیابان فردوسی و برنام ه هفتگی آن بدین قرار بود: بحث و انتقاد حزبی ، گردهمایی مسئولان حزب ، موسیقی ، بحث سیاسی ، درمان و آموزش بهداشت به طور رایگان (رهبر، ش 682، ص 6؛ ش 684، ص 4، 6؛ ش 689، ص 5؛ ش 692، ص 5؛ ش 744، ص 5؛ وثوقی ، ص 1، 5). علاوه بر باشگاه مرکزی ، باشگاههای دیگری هم ایجاد شد، از جمله باشگاه اتحادیه که رضا روستا به کمک عده ای از کارگران طرفدار آن حزب تشکیل داد (اسکندری ، ص 350) و برای محاکمه و مجازات مخالفان ستادی به نام «سپنتوم » در آن به وجود آورد (طبری ، ص 53). کلوب اتحادی ه رانندگان و دهقانان ، شورای متحد ه آبادان که به کارگران توده ای شرکت نفت تعلّق داشت و در مبارزات بر ضد شرکت نفت ایران و انگلیس فعّالیّت می کرد، از دیگر باشگاههای حزب توده بود ( رهبر ، ش 743، ص 1). مراکز این باشگاهها بیشتر در جنوب شهر، چهارراه مولوی ، شهر ری ، و کوره پزخانه ، قرار داشت . در شهرستانهای قم ، همدان ، اصفهان و شیراز نیز باشگاههایی ایجاد شده بود. در 1324 ش ، به باشگاههای حزب توده هجوم شد و دکتر فریدون کشاورز در مجلس به این عمل اعتراض کرد ( سالنام ه پارس ، 1325 ش ، ص 78).
با غیرقانونی شدن حزب توده ، باشگاهها نیز از رونق افتاد، امّا در جریان مخالفت با این حزب ، باشگاههایی در ده ه 20 تأسیس شد، از جمله باشگاه مرکزی حزب دمکرات قوام السطنه (مکی ، ص 44) و باشگاه اتحادی ه کارگران که در اصفهان فعّال بود و با اعضای حزب توده در آن شهر درگیری داشت ( رهبر، ش 703، ص 1).
ب ) باشگاه مهرگان (رجوع کنید به دنبال ه مقاله ).
ج ) باشگاه حزب مردم . حزب مردم در ده ه 1340 ش تأسیس شد و دبیرکل آن یحیی عدل و دبیرش جفرودی بود. محل گردهمایی اعضای حزب ، باشگاه مرکزی آن بود که در زمان انتخابات مجلسین فعّال می شد و تصمیم گیری گردانندگان آن دربار ه نامزدهای حزب نیز در آن انجام می گرفت (قره گزلو، ص 11). در کنار باشگاه مرکزی ، باشگاه شمار ه یک سازمان جوانان حزب مردم تشکیل شد. این باشگاه رسماً در اوایل 1350 ش ، در خیابان ژاله افتتاح شد و وسایل ورزشی و کتابخان ه آن در دسترس جوانان شرق تهران قرارگرفت (پهلوان ، ص 1).
د) باشگاه سازمان نگهبان آزادی . این باشگاه را مظفر بقائی ، در 1340 ش ، برای تجمع اعضای این سازمان تأسیس کرد (افراسیابی ، ص 131).
5) باشگاههای دانشجویی . با ایجاد دانشگاه تهران ، طرح باشگاهی برای دانشجویان پیش بینی شد، امّا به مرحل ه عمل نرسید ( سالنام ه پارس ، 1321 ش ، ص 66)، تا اینکه در 1327 ش ، از هر دانشکده نمایندگانی انتخاب شدند و کانونی تشکیل دادند (دانشگاه تهران ، ص 6) و اساسنامه ای برای آن تدوین کردند که در آن فعّالیّتهای سیاسی منظور نشده بود. جلسات همگانی کانون نیز به ریاست رئیس دانشگاه برگزار می شد (همان ، ص 3ـ4).
کلوب دانشجویان . این باشگاه را سفارت ایران در پاریس ، ظاهراً برای مقابله با انجمن دانشجویان ایرانی مقیم اروپای غربی ، که با حکومت پهلوی مخالفت می کردند، در 1338ـ1340 ش مجدداً فعّال کرد. سفیر مخصوص ایران و سرپرست کل دانشجویان در اروپا در آن زمان جهانگیر تفضّلی بود. باشگاه دانشجویان نشریه ای به نام اخبار ایران داشت که به طور رایگان در اختیار دانشجویان قرار می گرفت و برای مبارزه با نام ه پارسی ، نشری ه انجمن دانشجویان ، منتشر می شد (نجاتی ، ج 1، ص 455ـ456).
6) باشگاههای هنری . سابق ه این نوع باشگاهها در ایران ، که به منظور ایجاد تحول در موسیقی و تئاتر و معرفی و شناخت هنر جدید سینما دایر شد، به سالهای پس از 1338 می رسد. برخی از آنها عبارت اند از:
الف ) کلوب موزیکال . این باشگاه اولین مرکز هنری ایران بود که علینقی وزیری * ، پس از بازگشت به ایران همراه چند تن از هنرپیشگان در 1302 ش تأسیس کرد. این باشگاه ، قطعاتی از اپراها و اپرتها را در تهران ، رشت و بندرانزلی به اجرا درآورد (فکری ، ص 150؛ آرین پور، ج 2، ص 293) و بیش از دویست عضو داشت و بیشتر محل تجمع ادیبان و نویسندگان بود. در اردیبهشت 1307 بر اثر حادثه ای آتش گرفت و پس از آن تعطیل شد («مدرس ه عالی موسیقی »، ص 30). باشگاهی نیز به نام انجمن موسیقی ملّی در 1325 ش در خیابان هدایت دایر بود (رهبر، ش 713، ص 4).
ب ) باشگاه جامع ه باربد . در 1305 ش به کوشش اسماعیل مهرتاش تأسیس شد. محل آن ، ابتدا در خیابان فردوسی و پس از آن در لاله زار بود و بعدها به تئاتر ملّی شهرت یافت (شهریاری ، ج 2، ص 415، 429؛ فکری ، ص 151).
ج ) باشگاه فردوسی . در 1313 ش به سرپرستی فروغی و فرزین و به کوشش غلامعلی فکری تأسیس شد و فعّالیّت آن در زمین ه تئاتر بود (فکری ، ص 153).
د) باشگاه «درام کلوب » . ادار ه فرهنگ ، در 1335 ش ، به منظور آموزش تئاتر غیرسنتی ، پروفسور کوئین بی را به ایران دعوت کرد. از اقدامات او یکی هم تأسیس درام کلوب بود که اصول فن تئاتر را به صورت عملی به دانشجویان می آموخت . کوئین بی به کمک دانشجویان این باشگاه ، که تعدادشان زیاد بود، دو اثر هرمان ملویل را به روی صحنه آورد («استفاده از تئاتر در آموزش و پرورش جدید»، ص 36ـ37). از دیگر باشگاههای تئاتر غیرسنتی آن زمان ، یکی هم باشگاه سنوتئاتر بود که در 1322 ش به کوشش قسطانیان تأسیس شد (شهریاری ، ج 2، ص 400، 407).
ه ) کلوب سینما . این باشگاه را فرّخ غفاری در 1327 ش به پیروی از اروپاییان ، تأسیس کرد. از طریق این باشگاه فیلمهای مستندی در تالار موز ه ایران باستان به نمایش درمی آمد نمایش همین فیلمها همراه با نقدهای غفاری و تورج رهنما باعث ترویج هنر حقیقی سینما در ایران شد. این باشگاه ، پس از دو سال فعّالیّت تعطیل شد. سپس باشگاه سینمایی دیگری به نام انجمن گیتی با همان هدفهای باشگاه تأسیس شد، اما آن هم چندی بعد تعطیل شد. و طولی نکشید که باشگاهی سینمایی به نام ری فیلم به کوشش حسن شیروانی به راه افتاد که تنها شش ماه دایر بود، اما پس از آن ، دیگر باشگاهی از این نوع در ایران تشکیل نشد («پیدایش کلوب سینما در ایران »، ص 37ـ 38).
7) باشگاه زنان . تعداد این نوع باشگاهها در ایران بسیار کم بوده است . مهمترین آنها، کانون زنان ایران است که در 1314 ش به کوشش جمعیت بیداری نسوان تشکیل شد. ریاست آن که ابتدا با شمس پهلوی بود، از 1315 ش به صدیق ه دولت آبادی محول شد. اهداف آن عبارت بود از: تربیت فکری و اخلاقی بانوان ، تعلیم خانه داری ، پرورش اطفال مطابق قواعد علمی ، ایجاد کلاسهای اکابر، ترویج ورزش میان بانوان ، ایجاد مؤسسات خیریه برای کمک به مادران بی بضاعت و اطفال بی سرپرست ( دایر ه المعارف فارسی ، ذیل «کانون بانوان »؛ شهریاری ، ج 2، ص 428).
بررسی تاریخچ ه باشگاهها در ایران نشان می دهد که ، این نهادهای نوپا که به تقلید از اروپاییان در کشور ایجاد شد با اینکه نتوانست در جامعه فراگیر شود، در طول بیش از نیم قرن حیات خود بعضی از مظاهر فرهنگ غرب را در میان مردم نفوذ داد و فعّالیّتهای سازمان یافت ه فرهنگی ، هنری و ورزشی را با بینش غربی در کشور رواج داد.
منابع : یحیی آرین پور، از صبا تا نیما، تهران 1357 ش ؛ «از اساسنام ه باشگاه هواپیمایی کشوری ایران »، سالنام ه پارس ، سال 15 (1319 ش )؛ «استفاده از تئاتر در آموزش و پرورش جدید»، نمایش ، ش 2 (دی 1335 ش )؛ ایرج اسکندری ، خاطرات سیاسی ، چاپ علی دهباشی ، تهـران 1368 ش ؛ اطلاعات ، سال 15، ش 4500، 21 فروردین 1320 ش ، ش 4502، 23 فروردین 1320 ش ؛ بهرام افراسیابی ، ایران و تاریخ ، تهران 1364 ش ؛ اکبرنیا، «سخنرانی شیرمرد اکبرنیا رئیس منطق ه 354 الف »، شیرنامه ، ش 71ـ73 (1356 ش )؛ ضیاءالدّین الموتی ، فصولی از تاریخ مبارزات سیاسی و اجتمـاعی ایران : جنبشهای چپ ، تهران 1370 ش ؛ ایرانشهر، تهران 1342ـ1343 ش ؛ ایران . قوانین و احکام ، مجموع ه قوانین سال 1309، تهران 1309 ش ؛ همو، مجموع ه قوانین سال 1316، تهران 1316 ش ؛ ایران . وزارت کشور، آیین نام ه تاسیس باشگاههای ورزشی کشور، تهران 1322 ش ؛ باشگاه ایران ، اساسنام ه باشگاه ایران ، تهران 1327 ش ؛ باشگاه ورزشی شاهنشاهی ، آئین نام ه عضویت و مقررات و تعرفه های ورزشی ، تهران 1353 ش ؛ مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری ، تهران 1357 ش ؛ بانک ملّی ایران ، تاریخچ ه پنجاه سال ه بانک ملی ایران 1307ـ1357، تهران 1357 ش ؛ عبداللّه بهرامی ، خاطرات عبداللّه بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدینشاه تا اول کودتا، ج 1، تهران 1345 ش ؛ قاسم پهلوان ، «پایان مسابق ه تشویقی پینگ پنگ در کلوب شمار ه یک سازمان جوانان حزب مردم »، راه مردم ، ش 71 (1350 ش )؛ «پیدایش کلوب سینما در ایران »، نمایش ، ش 1 (آذر 1335)؛ عبدالهادی حائری ، تاریخ جنبشها و تکاپوهای فراماسونگری در کشورهای اسلامی ، مشهد 1368 ش ؛ «خدمات سازمان شیـرزنان باشگاه لاینز شمیران در سال 1354ـ1353»، شیرنامه ، ش 62 (فروردین 1354)؛ دانشگاه تهران ، خبرهای دانشگاه ، ج 2، جزو ه 12 (شهریور 1327)؛ دایر ه المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345 ش ــ ؛ راهنمای کلوبهای روتاری ایران ، تهران 1353 ش ؛ اسماعیل رایین ، فراموشخانه و فراماسونری در ایران ، ایتالیا 1968، تهران 1347 ش ؛ رهبر، 1325 ش ؛ سازمان ورزشی و فرهنگی تاج ، اساسنام ه سازمان ورزشی تاج ، تهران 1352 ش ؛ سالنام ه پارس ، سال 1ـ2 (1306 ش )، سال 11 (1315ش )؛ سال 17 (1321ش )؛ سال 21 (1325 ش )؛ مرتضی سیفی فمی تفرشی ، پلیس خفی ه ایران 1320ـ1299: مروری بر رخدادهای سیاسی و تاریخچ ه شهربانی ، تهران 1367 ش ؛ خسرو شهریاری ، کتاب نمایش : فرهنگ واژه ها، اصطلاحها، سبکها و جریانهای نمایشی ، تهران 1365 ش ؛ ابراهیم صفایی ، اشتباه بزرگ ملّی شدن نفت ، تهران 1371 ش ؛ احسان طبری ، کژراهه : خاطراتی از تاریخ حزب توده ، تهران 1367 ش ؛
ظهـور و سقوط سلطنت پهلوی ، ج 2: جستارهایی از تاریخ معاصر ایران ، تهران 1370 ش ؛ باقر عاقلی ، تیمورتاش در صحن ه سیاست ایران ، تهران 1371 ش ؛ غلامعلی فکری ، «تاریخچ ه سی و پنج سال ه تاتر در ایران »، سالنام ه پارس ، سال 21 (1325 ش )؛ رضا قره گزلو، «تاریخچ ه یکسال فعّالیّت حزب مردم : کارنام ه درخشان حزب ما در سال 1350»، راه مردم ، ش ویژ ه نوروز (1350 ش )؛ همایون کاتوزیان ، مصدق و نبرد قدرت در ایران ، ترجم ه احمد تدین ، تهران 1371 ش ؛ حسن کاشفی پور، تاریخ فوتبال ایران ، تهران 1360 ش ؛ کانون فرهنگی ایران جوان ، مجموع ه سخنرانیهای کانون فرهنگی ایران جوان ، ] با مقدم ه علی اکبر سیاسی تهران 1347ـ1348 ش ؛ «کلوب پهلوی »، شفق سرخ ، ش 2288، بهمن 1311 ش ؛ «گزارش کنگر ه لاینز در اصفهان »، شیرنامه ، ش 71 (1343 ش )؛ حسین محبوبی اردکانی ، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران ، ج 3، چاپ کریم اصفهانیان و جهانگیر قاجاریه ، تهران 1368 ش ؛ «مدرس ه عالی موسیقی »، سالنام ه پارس ، سال 4 (1308 ش )؛ عباس مزدا، «ورزش ایران قدیم و جدید»، نام ه شهربانی ، سال 15، ش 10 (1315 ش )؛ صادق مستشارالدوله صادق ، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق ، مجموع ه سوم : راپرتهای پلیس مخفی از شایعات شهری (سالهای 1333 و 1335 قمری )، چاپ ایرج افشار، تهران [ 1367 ش ؛ غلامرضا مصور رحمانی ، کهنه سرباز: خاطرات سیاسی و نظامی سرهنگ ستاد غلامرضا مصور رحمانی ، تهران 1366 ش ؛ حسین مکی ، خاطرات سیاسی حسین مکی ، تهران 1368 ش ؛ نام ه صنعت نفت ایران ، دور ه 4 (1344 ش )؛ غلامرضا نجاتی ، تاریخ سیاسی بیست و پنج سال ه ایران : از کودتا تا انقلاب ، تهران 1371 ش ؛ ناصر وثوقی ، «سری به کلوب حزب توده بزنید»، رهبر، ش 692 (1325 ش )؛ خسرو هدایت ، «سخنرانی خسرو هدایت »، شیرنامه ، ش 44 (1349 ش )؛
Encyclopaedia Iranica, s.v. "B ¦ a ¦ ىga ¦ h-e Afsar ¦ a ¦ n" (by M. S ¤ a ¦ ne ¦ â ); idem, s.v. "B ¦ a ¦ ىga ¦ h-e Ara ¦ mena" (by ©A.- A. Sa ¦ â ¨ d ¦ â S ¦ â rja ¦ n ¦ â )
/ منیژه ربیعی ـ گروه تاریخ /
باشگاه مهرگان ، کانون فعّالیّتهای صنفی ، سیاسی و فرهنگی جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی در تهران در ده ه 1330 ش . مهرگان در آغاز نام هفته نام ه ارگان جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی و ناشر افکار معلمان بود. در واقع تحوّلات باشگاه مهرگان را تا حدّی می توان نمودار مراحل فعّالیّتهای جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی شمرد. پس از تلاش ناموفق عیسی صدیق (صدیق اعلم )، رئیس وقت دانشسرای عالی در 1311 ش برای تأسیس انجمنی از فارغ التحصیلان نخستین دور ه دانشسرا، این جامعه در سالهای بعد از شهریور 1320 ش شروع به فعّالیّت کرد و در مراحل نخست ، بویژه در سالهای 1322ـ1323 ش ، که ماهنام ه سخن سخنگوی آن به شمار می رفت ، بیشتر به امور صنفی و فرهنگی می پرداخت . در سالهای بعد، مخصوصاً از سال 1325 ش به بعد، که محمد درخشش مدیریت جامعه را برعهده داشت ، با پدیدآمدن جوّ سیاسی خاص در سراسر کشور، این جامعه نیز بیش از پیش رنگ سیاسی گرفت .
نقش مؤثر جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی در طرح و تحقّق خواسته های صنفی فرهنگیان در سالهای 1325 ش ـ 1326 ش ، به تثبیت وضع آن و انتشار نخستین شمار ه نشری ه مهرگان (1327 ش ) انجامید. اختلاف درونی و بخصوص مخالفتهای حزب توده با مدیریت جامعه بویژه در سالهای 1328 ش ـ 1331 ش در تأسیس باشگاه مهرگان عاملی مؤثر بود. این مخالفتها باعث شد جامعه برای تشکیل جلسات عمومی خود که در این برهه از زمان از امکان استفاده از تالار دانشسرای عالی تهران و دیگر اماکن وزارت فرهنگ محروم بماند، و برای ادام ه فعّالیّتهایش باشگاه مهرگان را در 29 بهمن 1331 ش تأسیس کند.
بدین سان ، این باشگاه مرکز فعّالیّتهای فرهنگی هنری و ورزشی (از جمله شطرنج ) و صنفی جامعه شد. بعد از واقع ه 28 مرداد 1332 ش و راه یافتن محمد درخشش به مجلس شورا به عنوان نمایند ه مردم تهران که افزونی حق عضویت و کمک مالی آشکار وزارت فرهنگ به صندوق باشگاه را در پی داشت ، محلّ باشگاه مهرگان به ساختمان وسیعتری واقع در خیابان لاله زارنو، کوچ ه کاخ منتقل شد و فعّالیّتهای باشگاه گسترش یافت . یکی از اقدامات ماندگار باشگاه مهرگان در این دوره برگزاری رشته سخنرانیهایی بود که انجمن علمی و فلسفی باشگاه زیرنظر محسن هشترودی هفته ای یک بار ترتیب می داد از جمله سخنرانیهایی که باشگاه مهرگان متن آنها را منتشر کرده است عبارتند از: مشهودات چهل ساله در فرهنگ ، خلاص ه سخنرانی عیسی صدیق در تاریخ هشتم دی ماه 1337 ش ؛ اصول و شرایط دموکراسی ، سخنرانی صادق رضازاد ه شفق ، یازدهم اسفندماه 1337؛ چند خطاب ه سیدحسن تقی زاده مشتمل بر شمه ای از وقایع اوایل انقلاب مشروطیت ایران ، بیست و نهم دی ماه و ششم و سیزدهم بهمن ماه 1337، مجدداً خطاب ه آقای سید حسن تقی زاده در موضوع اخذ تمدن خارجی و آزادی ، وطن ، ملت ، تساهل ، شانزده و بیست و هشت آذرماه 1339.
مهمترین و در واقع آخرین دور ه فعّالیّتهای باشگاه مهرگان با تجدید فعّالیّت نسبی و زودگذر پاره ای از احزاب و گروههای مخالف در اواخر 1339 ش آغاز شد. محمد درخشش به عنوان رهبر جامع ه فرهنگیان آشکارا وارد صحن ه سیاست شد و باشگاه مهرگان مرکز سازماندهی اعتصاب فرهنگیان در اردیبهشت 1340 ش بود، اعتصابی که به سقوط دولت جعفر شریف امامی در همان ماه انجامید.
دور ه فعّالیّت باشگاه مهرگان بعد از آن که محمد درخشش در دولت علی امینی به وزارت فرهنگ رسید چندان نپایید و با سقوط این دولت در تیرماه 1341 ش و کناره گیری اجباری و موقت درخشش از کار سیاسی باشگاه مهرگان نیز تعطیل شد.
منابع : ده سال مبارزه در دو جبهه ، انتشارات کمیسیون تبلیغات جامع ه لیسانسیه های دانشسرای عالی ، آبان 1335؛
Marvin Zonis, The Political Elite of Iran , Princton University Press 1971, 92-93.
/ کاوه بیات /
1- انجمن، كانون، كلوب، مجمع، كلوپ، معهد 2- زورخانه، ورزشگاه
club, gym
ناد، نادى، هراوة، جمعية، الأسباتي في ورق اللعب، ناد ليلي، من نوع ملائم لناد، ضرب بهراوة، النادي
spor salonu
salle de sport
fitnessstudio
gimnasia
palestra
کانون، چماق، گرز، باتون
مترادف:
1- انجمن، كانون، كلوب، مجمع، كلوپ، معهد
2- زورخانه، ورزشگاه
نمایش تصویر
اطلاعات بیشتر واژه
ترکیب:
(اسم)
مختصات:
(اِمر.)
الگوی تکیه:
WS
نقش دستوری:
اسم
آواشناسی:
bASgAh
منبع:
واژه‌نامه آزاد
معادل ابجد:
329
شمارگان هجا:
2
دیگر زبان ها
انگلیسی
club | gym
ترکی
spor salonu
فرانسوی
salle de sport
آلمانی
fitnessstudio
اسپانیایی
gimnasia
ایتالیایی
palestra
عربی
ناد | نادى , هراوة , جمعية , الأسباتي في ورق اللعب , ناد ليلي , من نوع ملائم لناد , ضرب بهراوة , النادي
تشریح نگارش (هوش مصنوعی)
کلمه "باشگاه" به‌عنوان یک اسم فارسی دارای قواعد و نکات نگارشی خاصی است. در زیر به برخی از این نکات اشاره می‌شود:
-
نحوه نوشتار و جدا نویسی:
- کلمه "باشگاه" به‌صورت یک کلمه نوشته می‌شود و از دو بخش "باش" و "کلاس" تشکیل شده که به‌هم پیوسته هستند.
-
تلفظ:
- تلفظ صحیح آن به شکل "بَاشگاه" است، با تأکید بر "بَ".
-
جنس و تعدد:
- این کلمه مذکر و جمع آن "باشگاهها" است.
-
استفاده در جمله:
- در جملات می‌توان از واژه "باشگاه" با معانی مختلف استفاده کرد، مثلاً:
- "من به باشگاه فوتبال می‌روم."
- "باشگاههای ورزشی در این شهر بسیارند."
- در جملات می‌توان از واژه "باشگاه" با معانی مختلف استفاده کرد، مثلاً:
-
ترکیب با صفت:
- می‌توان "باشگاه" را با صفات مختلفی مانند "ورزشی"، "فرهنگی" و "محله‌ای" ترکیب کرد:
- "باشگاه ورزشی"
- "باشگاه فرهنگی"
- می‌توان "باشگاه" را با صفات مختلفی مانند "ورزشی"، "فرهنگی" و "محله‌ای" ترکیب کرد:
-
نگارش صحیح:
- در نگارش، باید دقت کرد که به اشتباه نوشته نشود یا با دیگر کلمات ترکیب نشود.
- استفاده در متون ادبی:
- در متون ادبی و رسمی، می‌توان از "باشگاه" به‌عنوان سمبلی از جمعیت، دوستی و ارتباطات اجتماعی نیز بهره برد.
با رعایت این نکات، می‌توان از کلمه "باشگاه" به‌خوبی در نوشتار و گفتار استفاده کرد.
مثال برای واژه (هوش مصنوعی)
البته! در اینجا چند مثال برای کلمه "باشگاه" در جملات مختلف آورده شده است:
- من به باشگاه ورزشی می‌روم تا بدنسازی کنم.
- او در باشگاه کتاب‌خوانی عضویت دارد و هر ماه یک کتاب جدید را بررسی می‌کند.
- باشگاه موسیقی محلی همیشه کنسرت‌های جالبی را برگزار می‌کند.
- برای بهبود سلامت روانی، می‌توان به باشگاه مدیتیشن رفت.
- باشگاه فوتبال شهر ما در این فصل عملکرد بسیار خوبی داشته است.
امیدوارم این جملات به شما کمک کند!
واژگان مرتبط: کانون، چماق، گرز، باتون