کلمه "دل و دماغ" در فارسی به صورت ترکیبی به کار می‌رود و به معنای حالت روحی یا روانی فرد به کار می‌رود؛ به این معنا که اگر کسی "دل و دماغ" داشته باشد، به خوبی و با انگیزه عمل می‌کند. قاعده‌های نگارشی و قواعد مربوط به این واژه به شرح زیر است:

1. نحوه نوشتن: "دل و دماغ" به صورت عادی و بدون هیچ‌گونه ویرگولی یا علامت خاصی بین دو واژه نوشته می‌شود. به عنوان مثال: "او امروز دل و دماغ درس خواندن ندارد."

2. نقش دستوری: "دل و دماغ" معمولاً به عنوان مفعول یا اسم در جملات به کار می‌رود و می‌تواند به عنوان موضوع یا مفعول در جملات قرار گیرد.

3. تطابق با فعل: در جملات، فعل باید به گونه‌ای انتخاب شود که با حالت روحی اشاره شده هماهنگ باشد. به عنوان مثال: "او دل و دماغ دارد" یا "او دل و دماغ ندارد".

4. استفاده در جملات: می‌توان این ترکیب را در جملات مختلف به کار برد. مثلاً:

   • "او برای ادامه تحصیل دل و دماغ ندارد."
   • "وقتی دل و دماغ داشته باشی، می‌توانی بهترین نتیجه را بگیری."
5. جایگزینی واژه: می‌توان برای گویش بهتر، جایگزین‌های مختلفی به کار برد مثل "حالت روحی" یا "انگیزه"، ولی "دل و دماغ" یک اصطلاح رایج و عامیانه است.

استفاده درست و مناسب از این اصطلاح می‌تواند به غنای زبان و بیان شما کمک کند.

1. امروز دل و دماغ ندارم که به سر کار بروم و ترجیح می‌دهم در خانه بمانم و استراحت کنم.
2. وقتی که خورشید طلوع می‌کند، همیشه دل و دماغم برای شروع یک روز جدید بالا می‌رود.
3. او هیچ‌وقت در درس خواندن دل و دماغ نداشت و همیشه به دنبال بهانه‌ای بود که وقتش را تلف کند.