فصل نهم: كلیات مكارم اخلاقى اهل بیت

الإمام الحسین علیه السلام

سَأَلتُ أبي عليهالسلامعَن... مَجلِسِهِ [أي رَسولِ اللّه ِ صلي الله عليه و آله ] فَقالَ: كانَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله لا يَجلِسُ ولا يَقومُ إلاّ عَلی ذِكرٍ، ولا يوطِنُ الأَماكِنَ، ويَنهی مِن إيطانِها، وإذَا انتَهی إلی قَومٍ جَلَسَ حَيثُ يَنتَهي بِهِ المَجلِسُ ويَأمُرُ بِذلِكَ، يُعطي كُلَّ جُلَسائِهِ نَصيبَهُ، لا يَحسِبُ جَليسُهُ أنَّ أحَدًا أكرَمُ عَلَيهِ (مِنهُ)، مَن جالَسَهُ أو قاوَمَهُ في حاجَةٍ صابَرَهُ حَتّی يَكونَ هُوَ المُنصَرِفَ، ومَن سَأَلَهُ حاجَةً لَم يَرُدَّهُ إلاّ بِها أو بِمَيسورٍ مِنَ القَولِ، قَد وَسِعَ النّاسَ مِنهُ بَسطُهُ وخُلُقُهُ، فَصارَ لَهُم أبًا وصاروا عِندَهُ فِي الحَقِّ سَواءً، مَجلِسُهُ مَجلِسُ حِلمٍ وحَياءٍ وصَبرٍ وأمانَةٍ، لا تُرفَعُ فيهِ الأَصواتُ، ولا تُؤبَنُ فيهِ الحُرَم، ولا تُنثی فَلَتاتُهُ، مُتعادِلينَ يَتَفاضَلونَ فيهِ بِالتَّقوی، مُتَواضِعينَ، يُوَقِّرونَ فيهِ الكَبيرَ، ويَرحَمونَ فيهِ الصَّغيرَ، ويُؤثِرونَ ذَا الحاجَةِ، ويَحفَظونَ الغَريبَ. قُلتُ: كَيفَ كانَ سيرَتُهُ في جُلَسائِهِ ؟ فَقالَ: كانَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهدائِمَ البِشرِ، سَهلَ الخُلُقِ، لَيِّنَ الجانِبِ، لَيسَ بِفَظٍّ ولا غَليظٍ، ولا سَخّابٍ ولا فَحّاشٍ ولا عَيّابٍ ولا مَزّاحٍ، يَتَغافَلُ عَمّا لا يَشتَهي، ولا يُؤيِسُ مِنهُ ولا يُحَبِّبُ فيهِ، قد تَرَكَ نَفسَهُ مِن ثَلاثٍ: المِراءِ، والإِكثارِ، وما لا يَعنيهِ، وتَرَكَ النّاسَ مِن ثَلاثٍ: كانَ لا يَذُمُّ أحَدًا ولا يُعَيِّرُهُ، ولا يَطلُبُ عَورَتَهُ، ولا يَتَكَلَّمُ إلاّ فيما رَجا ثَوابَهُ. إذا تَكَلَّمَ أطرَقَ جُلَساؤُهُ كَأَنَّما عَلی رُؤوسِهِمُ الطَّيرُ، فَإِذا سَكَتَ تَكَلَّموا ولا يَتَنازَعونَ عِندَهُ، مَن تَكَلَّمَ أنصَتوا لَهُ حَتّی يَفرُغَ. حَديثُهُم عِندَهُ حَديثُ أوَّلِهِم، يَضحَكُ مِمّا يَضحَكونَ مِنهُ، ويَتَعَجَّبُ مِمّا يَتَعَجَّبونَ مِنهُ، ويَصبِرُ لِلغَريبِ عَلَی الجَفوَةِ في مَنطِقِهِ ومَسأَلَتِهِ حَتّی إذا كانَ أصحابُهُ لَيَستَجلِبونَهُم، ويَقولُ: إذا رَأَيتُم طالِبَ الحاجَةِ يَطلُبُها فَأَرفِدوهُ. ولا يَقبَلُ الثَّناءَ إلاّ مِن مُكافِئٍ، ولا يَقطَعُ عَلی أحَدٍ حَديثَهُ حَتّی يَجوزَ فَيَقطَعَهُ بِنَهيٍ أو قِيام.

امام حسین علیه السلام:از پدرم علیه السلام درباره نشستن او [رسول خدا صلی الله علیه و آله] پرسش كردم پس فرمود: پیامبر اكرم صلی الله علیه و آلهنمی نشست و بر نمی خاست مگر آن كه ذكر بر لب داشت و جایی را به خود اختصاص نمی داد و از این كار، نهی می داشت و هرگاه نزد جماعتی می رفت در پایین مجلس می نشست و به این كار فرمان می داد، بهره هریك از همنشینانش را ادا می كرد، تا آن جا كه همنشین او فكر نمی كرد كسی نزد رسول خدا از او ارجمندتر است، هر كه با او همنشین می شد یا پی كاری را با هم می گرفتند، حضرت آن قدر شكیبایی می ورزید تا این كه او خود می رفت و كسی كه از ایشان [برآوردن]حاجتی را می طلبید، یا نیازش را برمی آورد یا كلامی خوش به او می گفت. گشاده رویی و اخلاقش، همه مردم را در بر می گرفت و [دیگر]پدر آنها گشته بود و آنها در (دادن و گرفتن) حقّ نزد او یكسان بودند، مجلس ایشان، مجلس شكیبایی، شرم، صبر و امانتداری بود و در آن نه صدایی بلند می شد و نه سخن زشتی بر زبان رانده می شد و نه خطاهای آن مجلس، گفته می شد. همه [در مجلس او] برابر بودند و با تقوا بر یكدیگر برتری داده می شدند و فروتن بودند، بزرگ را احترام می نهادند و بر كوچك، رحم می آوردند و نیازمند را بر خود ترجیح می دادند و بیگانه را پاس می داشتند. [به پدرم] عرض كردم: شیوه حضرت صلی الله علیه و آلهبا همنشینانش چگونه بود؟ فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهگشاده رو و خوش اخلاق و نرمخو بود و نه خشن و زمخت و نه، فریاد می كشید و ناسزا می گفت و نه عیب جویی می كرد و نه بسیار شوخی می كرد. خود را از آن چه دوست نمی داشت، به غفلت می زد و دیگران را نه از آن نومید می ساخت و نه بدان ترغیب می كرد. سه چیز را از خود دور كرده بود: لجاجت، پرگویی و بیهودگی و سه چیز را از مردم كنار نهاده بود: هیچ كس را، نه می نكوهید و نه عیب می كرد و در پی جستن زشتیهای او نبود، وسخنی نمی گفت، مگر در آن چه امید ثوابش را می بُرد. هرگاه سخن می گفت، همنشینانش خاموشی می گزیدند تا آن جا كه گویی، پرنده بر سر ایشان نشسته است و هرگاه پیامبر صلی الله علیه و آلهسكوت می كرد، آنها سخن می گفتند و در خدمت حضرت صلی الله علیه و آلهكشمكش نمی كردند، اگر كسی سخن می گفت، به او گوش می دادند تا از سخن گفتن آسوده شود. سخن آنها نزدحضرت صلی الله علیه و آله، همان سخن نخستین نفر مجلس بود. از آن چه می خندیدند، او هم می خندید و از آن چه تعجّب می كردند، حضرت صلی الله علیه و آلههم تعجّب می كرد. حضرت صلی الله علیه و آله بر خشك و زمخت سخن گفتن شخص غریب و تقاضای او صبر می كرد، تا آن كه اصحابش آنها را گرد می آوردند و می فرمود: هرگاه كسی را دیدید كه حاجتی می طلبد، او را یاری رسانید. حضرت صلی الله علیه و آله، ستایش را از كسی جز از مسلمان حقیقی نمی پذیرفت، وسخن كسی را قطع نمی كرد، تا آن كه از حد می گذراند، پس با نهی یا برخاستن، كلام او را قطع می كرد.

منبع: أی یُذْكَرنَ بقبیح، كان یصان مجلسه عن رَفث القول. (النهایة: 1 / 17). / أی لاتُشاع ولاتُذاع، ولایُتحدّث بتلك الفلتات. (لسان العرب: 15 / 304). / معناه: مَن صحّ عنده إسلامه حَسُن موقع ثنائه علیه عنده، ومن استشعر منه نفاقًا وضعفًا فی دیانته ألقى ثناءه علیه ولم یَحْفِل به. (معانی الأخبار: 89). / دلائل النبوة للبیهقیّ: 1 / 290، وراجع نفس المصادر فی الحدیث السابق.