چه حكمت هایی در آفرینش مو وجود دارد؟

بحار الأنوار

- في بَيانِ النِّعَمِ الَّتي وَهَبَهَا اللّه‏ُ تَعالى لِلإِنسانِ: تَأَ مَّل وَاعتَبِر بِحُسنِ التَّدبيرِ في خَلقِ الشَّعرِ وَالأَظفارِ؛ فَإِنَّهُما لَمّا كانا مِمّا يَطولُ و يَكثُرُ حَتّى يُحتاجَ إلى تَخفيفِهِ أوَّلاً فَأَوَّلاً ، جُعِلا عَديمَيِ الحِسِّ؛ لِئَلاّ يُؤلِمَ الإِنسانَ الأَخذُ مِنهُما ، ولَو كانَ قَصُّ الشَّعرِ وتَقليمُ الأَظفارِ مِمّا يوجَدُ لَهُ مَسٌّ مِن ذلِكَ لَكانَ الإِنسانُ مِن ذلِكَ بَينَ مَكروهَينِ: إمّا أن يَدَعَ كُلَّ واحِدٍ مِنهُما حَتّى يَطولَ فَيَثقُلَ عَلَيهِ ، وإمّا أن يُخَفِّفَهُ بِوَجَعٍ وألَمٍ يَتَأَلَّمُ مِنهُ. قالَ المُفَضَّلُ: فَقُلتُ: فَلِمَ لَم يَجعَل ذلِكَ خِلقَةً لاتَزيدُ فَيَحتاجَ الإِنسانُ إلَى النُّقصانِ مِنهُ؟ فَقالَ عليه السلام: إنَّ للّه‏ِِ - تَبارَكَ اسمُهُ - في ذلِكَ عَلَى العَبدِ نِعَماً لايَعرِفُها فَيَحمَدَ عَلَيها ! اِعلَم أنّ آلامَ البَدَنِ وأدواءَهُ تَخرُجُ بِخُروجِ الشَّعرِ في مَسامِّهِ ، وبِخُروجِ الأَظفارِ مِن أنامِلِها؛ ولِذلِكَ اُمِرَ الإِنسانُ بِالنّورَةِ ، وحَلقِ الرَّأسِ ، وقَصِّ الأَظفارِ في كُلِّ اُسبوعٍ؛ لِيُسرِ عَ الشَّعرُ والأَظفارُ فِي النَّباتِ ، فَتَخرُجَ الآلامُ وَالأَدواءُ بِخُروجِها، وإذا طالا تَحَيَّرا وقَلَّ خُروجُهُما ، فَاحتَبَسَتِ الآلامُ وَالأَدواءُ فِي البَدَنِ، فَأَحدَثَت عِلَلاً وأوجاعاً ، ومُنِعَ - مَعَ ذلِكَ - الشَّعرُ مِنَ المَواضِعِ الَّتي يَضُرُّ بِالإِنسانِ ويُحدِثُ عَلَيهِ الفَسادَ وَالضَّرَرَ؛ لَو نَبَتَ الشَّعرُ فِي العَينِ ألَم يَكُن سَيُعمِي البَصَرَ؟ ولَو نَبَتَ فِي الفَمِ ألَم يَكُن سَيُغِصُّ عَلَى الإِنسانِ طَعامَهُ وشَرابَهُ؟ ولَو نَبَتَ في باطِنِ الكَفِّ ألَم يَكُن سَيُعَوِّقُهُ عَن صِحَّةِ اللَّمسِ وبَعضِ الأَعمالِ؟ فَلَو نَبَتَ في فَرجِ المَرأَةِ أو عَلى ذَكَرِ الرَّجُلِ ألَم يَكُن سَيُفسِدُ عَلَيهِما لَذَّةَ الجِماعِ؟ فَانظُر كَيفَ تَنَكَّبَ الشَّعرُ هذِهِ المَواضِعَ؛ لِما في ذلِكَ مِنَ المَصلَحَةِ. ثُمَّ لَيسَ هذا فِي الإِنسانِ فَقَط ، بَل تَجِدُهُ فِي البَهائِمِ وَالسِّباعِ وسائِرِ المُتَناسِلاتِ؛ فَإِنَّكَ تَرى أجسامَهُنَّ مُجَلَّلَةً بِالشَّعرِ ، وتَرى هذِهِ المَواضِعَ خالِيَةً مِنهُ لِهذَا السَّبَبِ بِعَينِهِ ، فَتَأَمَّلِ الخِلقَةَ كَيفَ تَتَحَرَّزُ وُجوهَ الخَطَاَوَالمَضَرَّةِ ، وتَأتي بِالصَّوابِ وَالمَنفَعَةِ. إنَّ المَنانِيَّةَ وأشباهَهُم حينَ اجتَهَدوا في عَيبِ الخِلقَةِ وَالعَمدِ ، عابُوا الشَّعرَ النّابِتَ عَلَى الرَّكَبِ وَالإِبطَينِ ، ولَم يَعلَموا أنَّ ذلِكَ مِن رُطوبَةٍ تَنصَبُّ إلى هذِهِ المَواضِعِ فَتَنبُتُ فيهَا الشَّعرُ، كَما يَنبُتُ العُشبُ في مُستَنقَعِ المِياهِ. أفَلا تَرى إلى هذِهِ المَواضِعِ أستَرَ وأهيَأَ لِقَبولِ تِلكَ الفَضلَةِ مِن غَيرِها. ثُمَّ إنَّ هذِهِ تُعَدُّ مِمّا يَحمِلُ الإِنسانُ مِن مَؤونَةِ هذَا البَدَنِ وتَكاليفِهِ لِما لَهُ في ذلِكَ مِنَ المَصلَحَةِ؛ فَإِنَّ اهتِمامَهُ بِتَنظيفِ بَدَنِهِ ، وأخذِ ما يَعلوهُ مِنَ الشَّعرِ مِمّا يَكسِرُ بِهِ شِرَّتَهُ ويَكُفُّ عادِيَتَهُ ويَشغَلُهُ عَن بَعضِ مايُخرِجُهُ إلَيهِ الفَراغُ مِنَ الأَشَرِ وَالبِطالَةِ.

- به نقل از محمّد بن سنان، از مفضّل بن عمر، در گفتگو با امام صادق علیه‏السلام (در بیان نعمت‏هایی كه خداوند متعال به انسان بخشیده است): امام صادق علیه‏السلام فرمود: «در این بنگر و تأمّل كن كه چه حُسنِ تدبیری در آفرینش موها و ناخن‏هاست. از آن رو كه آنها از چیزهایی‏اند كه بلند می‏شوند و زیاد می‏شوند، به‏گونه‏ای كه نیاز است پیوسته از آنها كاسته شود، فاقد حس آفریده شده‏اند، تا انسان از كوتاه كردن آنها احساس درد نكند؛ در حالی كه اگر مو و ناخن از چیزهایی بودند كه حس داشتند، انسان، در كوتاه كردن و چیدن آنها، میان دو ناخوشایند، می‏مانْد: یا این كه آنها را وا گذارَد تا بلند شوند و بر او سنگینی كنند، و یا آن كه با تحمّل درد و رنجی كه او را می‏آزارَد، آنها را كوتاه كند». مفضّل می‏گوید: گفتم: چرا اصولاً اینها به گونه‏ای آفریده نشده‏اند كه زیاد و بلند نشوند تا انسان به كوتاه كردن آنها نیازمند گردد؟ فرمود: «خداوند را در این باره، بر بنده، نعمت‏هایی است كه آنها را نمی‏شناسد تا او را بر آنها سپاس گوید. بدان كه دردها و بیماری‏های بدن، همراه با درآمدن موها از بستر خود و درآمدن ناخن‏ها از انگشتان، از بدن بیرون می‏روند. از همین رو، انسان به نوره كشیدن، سر تراشیدن و كوتاه كردن ناخن‏ها در هر هفته، فرمان یافته است تا موها و ناخن‏ها رشد شتابان‏تری یابند و با درآمدن آنها، دردها و بیماری‏ها از تن بیرون بروند. امّا هنگامی كه بلند شوند، سرگردان می‏مانند و درآمدنشان كاهش می‏یابد و بدین سبب، مایه‏های دردها و بیماری‏ها در بدن حبس شوند و بیماری‏ها و دردهایی را پدید آورند. افزون بر این، موها از درآمدن از جاهایی كه به انسان زیان می‏رساند و تباهی و ضرر برای او پیش می‏آورد، باز داشته شده‏اند. اگر مو در چشم می‏رویید، آیا دیده را نابینا نمی‏كرد؟! اگر در دهان می‏رویید، آیا خوردنی‏ها و نوشیدنی‏ها را بر انسان، ناگوار نمی‏ساخت؟! اگر در كف دست می‏رویید، آیا مانع لمس صحیح توسط انسان و مانع برخی از دیگر كارها نمی‏شد؟! و اگر در شرمگاه زن یا بر آلت مرد می‏رویید، آیا لذّت آمیزش را بر آنها تباه نمی‏كرد؟! پس بنگر كه چگونه به واسطه مصلحتی كه بوده، موی بر این جاها نروییده است. دیگر آن كه این پدیده، ویژه انسان نیست؛ بلكه آن را در چارپایان، درندگان و دیگر جانوران پستاندار نیز می‏یابی. می‏بینی كه تن آنها به موها شُكوهی یافته و جاهای یاد شده، عیناً به همان علّت، تهی از موست. در آفرینش، تأمّل كن كه چگونه از همه نقطه‏های خطا و زیان، دوری می‏گزیند و درستی و سودمندی را می‏آورد. منانیه (مانویان) و طوایف همانندشان، آن‏گاه كه كوشیده‏اند عیبی در كار آفرینش بیابند، بر موهای عانه و زیر بغل، خُرده گرفته‏اند و ندانسته‏اند كه رویش این موها از رطوبتی است كه بدین مواضع می‏ریزد و در نتیجه، آن‏سان كه در هر نقطه آبگیرْ علف می‏روید، در این جاها نیز مو می‏روید. مگر نمی‏بینی كه این مواضع، از دیگر جاها پوشیده‏تر و برای پذیرش این زیاده، آماده‏تر است ؟ دیگر آن كه این موی (موی عانه و زیر بغل) از هزینه‏ها و تكالیف این بدن است، بدان واسطه كه در آنها مصلحتی است؛ زیرا اهتمام انسان به تمیز كردن بدن و گرفتن موهایی كه بر آن می‏روید، از چیزهایی است كه غرور انسان را در هم می‏شكند، او را از ستم باز می‏دارد، و وی را از بخشی از سرمستی و بِطالتی كه از بیكاری حاصل می‏آید، می‏رَهاند.

منبع: وفی نسخة: المانویّة (هامش المصدر).بحار الأنوار، جلد 3، صفحه 76 نقلاً عن الخبر المشتهر بتوحید المفضّل، دانش نامه احادیث پزشكی: 1 / 520 در نسخه‏اى «مانویه» آمده است.