راه شناخت عاقل و احمق

امیرالمومنین (ع) در حکمت 39

وَ قَالَ عليه السلام - لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ و هذا من المعاني العجيبة الشريفة، والمراد به أنّ العاقل لا يطلق لسانه إلاّ بعد مشاورة الرَّوِيّةِ ومؤامرة الفكرة، والاحمق تسبق خذفاتُ لسانه وفلتاتُ كلامه مراجعةَ فكره ومماخضة رأيه، فكأن لسان العاقل تابع لقلبه، وكأن قلب الاحمق تابع للسانه. وقد روي عنه(عليه السلام) هذا المعنى بلفظ آخر، وهو قوله: قَلبُ الاَْحْمَقِ فِي فِيهِ، وَلِسَانُ الْعَاقِلِ فِي قَلْبِهِ. ومعناهما واحد.

(و فرمود:) - زبان خردمند در پس دل اوست، و دل نادان پس زبان او. (و اين از معنيهاي شگفت و شريف است و مقصود امام (ع) اين است كه: خردمند زبان خود را رها نكند تا كه با دل خويش مشورت كند و با انديشه خود رأي زند، و نادان را آنچه بر زبان آيد و گفته‏اي كه بدان دهان گشايد، بر انديشيدن و رأي درست را بيرون كشيدن سبقت گيرد. پس چنان است كه گويي زبان خردمند پيرو دل اوست و دل نادان پيرو زبان او.) (و اين معني به لفظي ديگر از آن حضرت روايت شده است كه:) دل بيخرد در دهان اوست و زبان خردمند در دل او (و معني هر دو يكي است.)

منبع: نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی (ره)، 1385، چاپ اول، انتشارات جلوه کمال، حکمت 39