همسران پیامبر(ص)

آیا همسران پیامبر (ص) نیز از اهل بیت هستند؟

روایات متعددی مصداق اهل بیت را معرفی کرده و حتی طبق احادیث اهل سنت نیز ممکن نیست که همسران پیامبر (ص) از اهل بیت شمرده شوند. در اینجا به بعضی از روایات اهل سنت اشاره می کنیم:

این احادیث را مى ‏توان در چهار بخش خلاصه كرد:

۱- روایاتى كه از بعضى از همسران پیامبر صلى الله علیه و آله نقل شده و با صراحت مى ‏گوید، هنگامى كه پیامبر صلى الله علیه و آله سخن از این آیه شریفه مى ‏گفت، از حضرتش سؤال كردیم كه آیا ما هم جزء این آیه هستیم؟ فرمود: شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید!

از جمله ثعلبى در تفسیر خود از «ام سلمه» همسر گرامى پیامبر صلى الله علیه و آله نقل مى ‏كند كه پیامبر صلى الله علیه و آله در خانه خود بود كه فاطمه (س) غذایى نزد آن حضرت آورد، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «همسر و دو فرزندت حسن و حسین علیه السلام را صدا كن»، آنها آمدند، سپس غذا خوردند بعد پیامبر صلى الله علیه و آله عبایى بر آنها افكند و گفت: «اللّهُمَّ! هؤُلاءِ اهْلُ بَیْتى وَ عِتْرَتى فَاذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهیراً خداوندا اینها اهل بیت من و عترت منند، پلیدى را از آنها دور كن، و از هر گونه آلودگى پاكشان گردان» و در اینجا بود كه آیه إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ ... نازل شده ... من گفتم اى رسول خدا! آیا من هم با شما هستم؟! فرمود: انَّكِ الى خَیْرٍ: «تو بر نیكى هستى»(امّا در زمره این گروه نیستى.)[۱]

و نیز ثعلبى از علماى معروف اهل سنت كه در اواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم مى‏زیسته، و تفسیر كبیر او معروف است از «عایشه» همسر پیامبر صلى الله علیه و آله چنین نقل مى‏كند: هنگامى كه از او درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ویرانگر سؤال كردند (با تأسف) گفت: این یك تقدیر الهى بود! و هنگامى كه درباره على علیه السلام سؤال كردند، چنین گفت: آیا از من درباره كسى سؤال مى ‏كنى كه محبوبترین مردم نزد پیامبر صلى الله علیه و آله بود، و از كسى مى ‏پرسى كه همسر محبوبترین مردم نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله بود، من با چشم خود دیدم على و فاطمه و حسن و حسین علیه السلام را كه پیامبر صلى الله علیه و آله آنها را در زیر پارچه ‏اى جمع كرده بود، و فرمود: خداوندا! اینها خاندان منند و حامیان من، رجس و پلیدى را از آنها ببر، و از آلودگى ‏ها پاكشان فرما، من گفتم اى رسول خدا آیا من نیز از آنها هستم فرمود: دور باش تو بر خیر و نیكى هستى (اما جزء این جمع نمى ‏باشى)».[۲]

این گونه احادیث با صراحت مى‏گوید كه همسران پیامبر صلى الله علیه و آله جزء اهل بیت در این آیه نبودند.

۲- داستان حدیث كساء در روایات فوق العاده فراوانى با تعبیرات مختلف وارده شده و قدر مشترك همه آنها این است كه پیامبر صلى الله علیه و آله على علیه السلام و فاطمه و حسن و حسین علیه السلام را فرا خواند- و یا به خدمت او آمدند- پیامبر صلى الله علیه و آله عبا- یا پارچه‏اى و ... بر آنها افكند و گفت: خداوندا! اینها خاندان منند رجس و آلودگى را از آنها دور كن، و در این هنگام آیه إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ نازل گردید.

قابل توجه اینكه این حدیث را مسلم در صحیح از قول «عایشه»[۳] و همچنین حاكم در «مستدرك» و بیهقى در «سنن»، و ابن جریر در «تفسیرش» و سیوطى در «الدّر المنثور» آورده است. حاكم حسكانى نیز در شواهد التنزیل آن را آورده است[۴] در صحیح «ترمذى» نیز كراراً این حدیث نقل شده، در یكجا از «عمرو بن ابى سلمه» و در جاى دیگر از «امّ سلمه».[۵]

نكته دیگر اینكه «فخر رازى» به مناسبتى در ذیل آیه مباهله (آیه ۶۱ آل عمران) بعد از نقل این حدیث (حدیث كساء) مى‏افزاید: «بدان كه این روایت همچون روایتى است كه صحتش مورد اتفاق در میان علماى تفسیر و حدیث است».[۶]

این نكته نیز قابل توجه است كه امام «احمد حنبل» در مسند خود، این حدیث را از طرق مختلف آورده است.[۷]

۳- در بخش دیگرى از روایات كه آن نیز متعدد و فراوان است مى‏خوانیم كه بعد از نزول آیه تطهیر، پیامبر صلى الله علیه و آله چندین ماه (در بعضى شش ماه، و در بعضى هشت یا نه ماه آمده است) هنگامى كه براى نماز صبح از كنار خانه فاطمه (س) مى ‏گذشت صدا مى‏زد: هنگام نماز است اى اهل بیت! خداوند تنها مى‏خواهد پلیدى را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاك كند.

این حدیث در «شواهد التنزیل» نوشته مفسر معروف «حاكم حسكانى» از «انس بن مالك» نقل شده است.[۸]

۴-  روایات متعددى كه از ابو سعید خدرى صحابه معروف نقل شده و اشاره به آیه تطهیر كرده، با صراحت مى‏گوید:

«این آیه درباره رسول خدا صلى الله علیه و آله و على و فاطمه و حسن و حسین علیه السلام نازل شده است.[۹]

كوتاه سخن اینكه: روایاتى كه درباره آیه تطهیر و اختصاص آنها به پیامبر صلى الله علیه و آله و على علیه السلام و فاطمه و امام حسن و امام حسین علیه السلام در منابع معروف اسلامى آمده است به قدرى زیاد است كه آن را در ردیف روایات متواتره قرار مى ‏دهد، و از این نظر جاى تردیدى در آن باقى نمى‏ ماند، تا آنجا كه در شرح احقاق الحق آن را از بیش از هفتاد منبع از منابع معروف اهل سنت (علاوه بر منابع معروف پیروان اهل بیت) نقل مى‏ كند و مى‏ گوید: «اگر همه این منابع را احصاء كنیم از هزار هم مى‏گذرد»![۱۰]

برگرفته از: یكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، آیت الله مکارم، ص: ۲۷۲

[۱]. حاكم حسكانى در شواهد التنزیل، جلد ۲، صفحه ۵۶.
[۲]. به نقل از مجمع البیان ذیل آیه ۳۳ احزاب.
[۳]. صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۸۸۳، حدیث ۲۴۲۴.
[۴]. شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۳۳، حدیث ۳۷۶.
[۵]. صحیح ترمذى، ج ۵، ص ۶۹۹، حدیث ۳۸۷۱ (باب فضل فاطمه)- چاپ احیاء التراث.
[۶]. تفسیر فخر رازى، ج ۸، ص ۸۰.
[۷]. مسند احمد، جلد اول، صفحه ۳۳۰، جلد ۴، صفحه ۱۰۷ و جلد ۶، صفحه ۲۹۲.
[۸]. شواهد التنزیل، ج ۲، صفحه ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ و ۱۵ و ۹۲.
[۹]. در شواهد التنزیل، چهار حدیث در این زمینه آمده است، جلد ۲، از صفحه ۲۴ تا ۲۷ حدیث ۶۹۵ و ۶۶۰ و ۶۶۱ و ۶۶۴.
[۱۰]. اقتباس از جلد دوم احقاق الحق، از صفحه ۵۰۲ تا ۵۶۳.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)