عبا در سنت اسلامی

آیا لباس روحانیت ریشه در سنت اسلام دارد؟

نوع لباسی که امروز روحانیون استفاده می کنند، از زمان پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیهم السلام) رایج بوده است و آن بزرگواران، چنین لباس می‏ پوشیدند.

عمامه بر سر بستن، از مستحبات بوده و تأكید فراوانی بر آن شده است. احادیث متعددی در این زمینه از حضرت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) وارد شده است؛
از جمله: امام رضا(علیه السلام) می‏ فرمایند: «حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) عمّامه بر سر بستند و یك طرف آن را به جلو و طرف دیگر را به عقب انداختند».
از حضرت امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه: «حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) با دست خود بر سر حضرت علی(علیه السلام) عمامه پیچیدند.»[۱]

از احادیث موجود در كتب روایی شیعه و سنّی استفاده می‏شود كه پوشیدن عمامه و عبا بخشی از سنّت معصومان‏(علیهم السلام) است؛ از آن جمله:

۱- جابر نقل كرده است: پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در هنگام فتح مكه، در آغاز ورود به مكّه عمامه‏ ای مشكی بر سر داشت.[۲]
علی(علیه السلام) فرمود: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز عید غدیر، عمامه ‏ای بر سرم گذاشت و گوشه آن را پشت سرم آویزان كرد؛ آن گاه فرمود: "خدای متعال در جنگ بدر و حنین مرا با فرشتگانی كمك كرد كه با چنین عمامه هایی معمّم بودند".[۳]

۲- اصبغ بن نباته كه از نزدیكان امیرالمؤمنین(علیه السلام) به شمار می‏رود، روایت كرده است: در آغاز خلافت و پس از بیعت مردم، حضرت علی(علیه السلام) به مسجد آمد، در حالی كه عمامه رسول خدا را بر سر داشت.[۴]

۳- در احوال امیر مؤمنان‏ علیه السلام نیز آمده ‏است که هنگام ناراحتى قباى زرد رنگى را به دوش مى‏ انداختند و شدّت نگرانى خود را با این نماد نشان مى ‏دادند.[۵]

بنابراین از مجموع روایات می‏توان نتیجه گرفت پوشیدن عمامه و عبا بخشی از سنّت پیامبر و امامان(علیهم السلام) را تشكیل می‏دهد. و روحانیون به جهت این كه در هر زمان و مكانی خود را پاسخگوی شبهات و پرسش‏های دینی افراد می دانند بهتر است با پوششی خاص میان جامعه اسلامی حضور داشته باشد، تا مردم آن ها را شناخته و مسائل خود را با آن ها در میان بگذارند.  علاوه بر اینکه حتی اگر این لباس ریشه در سنت اسلامی نداشت، بر روحانیت لازم بود نماد دیگرى براى هویت صنفى خویش وضع کنند، چرا كه اصل استفاده از نماد و بهره گرفتن از برکات آن، علاوه بر اینکه به تأیید عقل و تجربه تاریخى بشر رسیده، در سیره و سنّت پیشوایان الهى نیز شاهد دارد.

بعنوان مثال در سیره پیامبر اکرم ‏صلى الله علیه وآله اینگونه نقل شده‏ است: «گویا در مسجدالنبى سه ستون قرار داشت که رسول خدا صلى الله علیه وآله کنار هر یک که مى ‏نشست معنایى خاص داشت و مسلمانان مى ‏دانستند که هنگام چه کارى است. ستونى، خاص مردم، ستونى براى خلوت و ستونى براى شور و مشورت و تصمیم‏ گیرى. آنگاه که در کنار ستون اوّل بودند، مردم مى ‏دانستند که براى رسیدگى به مسائل عمومى مردم نشسته‏ اند، اختلافات، مرافعات، پاسخ به مسائل، نصیحت اشخاص و تذکر به افراد و…؛ ستون دوّم براى خلوت و عبادت و تهجد پیامبر بود؛ و ستون سوّم براى مسائل عمومی و مشورت»[۶]
 

و بر همه این ها باید اضافه کنیم که لباس رایج امروز جامعه ما، اصالتی ندارد و فرهنگ غربی آن را به ما غالب کرده است. و اگر اندکی به گذشته باز گردیم، لباس مردم عادی نیز شباهت بسیاری به لباس روحانیت داشته است.


[۱]. علامه مجلسی، حلیه المتقین، ص ۱۸.
[۲]. میزان الحكمه، ج ۴، ص ۲۷۶۵، ح ۱۸۰۹۶.
[۳]. احمد بن حسین بیهقی، السنن الكبری (سنن بیهقی)، ج ۱۰، ص ۱۴.
[۴]. صدوق، محمد بن علی بن الحسین، التوحید، ص ۳۰۴، ح ۱؛ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج ۱، ص ۶۰۹.
[۵]. بحارالانوار،ج۴۳،ص۱۷۱  و ج ۳۰،ص۳۵۰.
[۶]. سیره نبوى، ص ۴۲۹.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)