نظرات پیرامون ولایت فقیه

آیا آخوند خراسانی با حکومت اسلامی مخالف بودند؟

آخوند خراسانی در مقطع زمانی انقلاب مشروطه زندگی می کردند. و نتایج سوء مشروطه و منحرف شدن آن از مسیر ابتدایی، سبب شد که عده ای از علما به مخالفت با آن بپردازند. اما مخالفت علما را باید صحیح درک کرد. امروز همه می دانیم که شیخ فضل الله نوری، خواستار مشروعه بودن مشروطه بود، اما ایشان را به دلیل مخالفت با مشروطه اعدام کردند. در حالی که ایشان با اصل مشروطه مخالف نبودند. پس بهتر است با مراجعه به اصل کلمات آخوند خراسانی، موضع اصلی ایشان را درک کنیم.

آخوند خراسانی در جلسه ای که علما جمع بودند، موضع منفی نسبت به حکومت داشتند و با سایر علمایی که نسبت به حکومت موضع مثبت داشتند، بحث می کنند. اما کلمات ایشان سنخ مخالفتشان را نشان می دهد. که این مخالفت ها با اصل حکومت نیست. دو عبارت زیر از ایشان این مطلب را به خوبی اثبات می کند:
«اگرچه تشكیل حكومتی مبتنی بر علایق دینی شیعی كه در رأس آن علما باشند ـ و نیز اجرای كلّیه‌ی قوانین شرع از جمله در مورد مخالفان اسلام و تشیّع ـ برای ما كمال مطلوب است.عقل اقتضا می‌كند كه بگوییم دخالت در امور سیاسی، اگر به معنای مراقبت و نظارت بر كار حكومت و مبارزه با فسادهای موجود در آن باشد، از اوجب واجبات و اهمّ فرایض برای ماست.»[۱]

اصل اشکالات و نگرانی های آخوند خراسانی از مفاسد احتمالی بعد از تشکیل حکومت است. و این نگرانی ها، ریشه در اوضاع و شرایط زمان او، و شناخت او داشته است. از جمله ایشان می فرمایند:
«سیاست به معنای اداره‌ی امور مملكت، یك فن است و دوام ریاست و قوام رعیّت در گرو آشنایی كامل با این فن است. «حسن السّیاسة یستدیم الرّیاسة، حسن السّیاسة قوام الرّعیّة». آن گاه من فارغ از هر گونه تواضع و شكسته نفسی، بالصّراحه می‌گویم كه این فن را نمی‌دانم.»[۲]

پس این نگرانی های او قابل توسعه به همه زمان ها و همه شرایط نیست. مثلا ایشان می فرمایند:
«مردم، ما را نایبان امام زمان(عج) می‌دانند و وقتی حكومتی برپا كنیم و خود در رأس تشكیلات حكومت قرار بگیریم، توقّع دارند حكومت ما همان گونه باشد كه حكومت آن بزرگوار خواهد بود.»
در حالی که امروز به وضوح می بینیم که مردم ما درک می کنند که فرق هایی بین حکومت فعلی و حکومت دینی مطلوب است. و اصل و اساس تلاش برای برپایی این حکومت و مجاهدت برای اقتدارش، برای این بوده که قائل به همه یا هیچ نیستیم ، بلکه هر قدر که برایمان مقدور شود ، نسبت به همان مقدار وظیفه داریم.

[۱]. دیدگاه‌های آخوند خراسانی و شاگردانش، اكبر ثبوت، فصل اوّل، صفحه‌ی ۱۸.
[۲]. همان.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)