نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی

‌نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی ‌مصوبه 26 ذی‌الحجه 1327 قمری ‌فصل اول ‌ریاست سنی - هیأت‌رییسه موقتی ‌رسیدگی به اعتبارنامه‌ها ‌ماده اول - در اولین جلسه مجلس پس از افتتاح چه در دوره تقنینیه و چه در دوره اجلاسیه سالیانه مسن‌ترین نمایندگان به مقام ریاست نشسته و‌چهار نفر از جوانترین اعضاء حاضره تا انتخاب هیأت‌رییسه دائمی به سمت منشی‌گری معین می‌شوند.
‌ماده دوم - در ابتدای دوره تقنینیه در همان جلسه اول فوراً پس از تعیین رییس سنی در مجلس علنی به اکثریت تام یک رییس و دو نایب رییس که‌هر سه موقتی هستند متوالیاً به انتخاب فردی معین می‌شوند.
‌هر گاه در دو نوبت اکثریت تام به دست نیامد در نوبت ثالث آن کس که نسبتاً اکثریت دارد منتخب است اعم از این که در نوبت اولی و ثانی در مورد او‌رأی داده یا نداده باشند.
‌اگر عده آراء در مورد چند نفر مساوی شد یک نفر از آنها به حکم قرعه منتخب خواهد شد.
‌برای استخراج آراء سه نفر از اعضاء به حکم قرعه معین می‌شوند و پس از اتمام عمل نتیجه را رییس سنی اعلام می‌کند.
‌ماده سوم - رییس موقتی فوراً به مقام خود جلوس نموده پس از آن به حکم قرعه نمایندگان حاضره را به شش شعبه متساویه تقسیم می‌کند.
‌بعد از تقسیم نمایندگان به شعبات متساویه هر چند نفر که باقی به مانند یا بعد برسند مرتباً از شعبه اول یک یک به شعب افزوده می‌شوند.
‌ماده چهارم - شعبات بدون فوت وقت به رسیدگی اعتبارنامه‌ها و تشخیص صحت و سقم انتخابات شروع می‌کنند بدین طریق که اعتبارنامه‌ها و‌صورتهای مجلس انتخابات به ترتیب حروف تهجی حوزه‌های انتخابیه و به طور تساوی مابین شش شعبه تقسیم می‌شوند.
‌هر یک از این شعب باید یک مخبر از برای دادن راپورت انتخاب نماید هر یک از شعبات برای تسهیل امر و سرعت عمل می‌تواند از میان خود به حکم‌قرعه یک یا چند کمیسیون که هر یک اقلاً مرکب از سه نفر باشد معین کند ولی بالاخره رسیدگی در خود شعبه به عمل آمده راپرت آن شعبه به توسط‌مخبر به مجلس داده می‌شود.
‌ماده پنجم - پس از آن که مخبرین راپرتهای شعب را در مجلس قرائت نمودند در مورد انتخاباتی که صحت آن را شعبات تصدیق نموده و در مجلس‌معارض ندارند مجلس جداگانه رأی می‌دهد و رییس اسامی آنهایی صحت انتخابشان محقق شده اعلام می‌کند.
‌در صورتی که راپرت شعبه مشعر بر عدم صحت انتخابی باشد یا این که در باب انتخاب شخصی از بین نمایندگان معارض باشد مباحثه آن در همان‌روزی که راپرت قرائت می‌شود واقع نخواهد شد.
‌ماده ششم - نمایندگانی که هنوز صحت و سقم انتخاباتشان محقق نشده است حق نطق و دادن رأی را ندارند ولی چه در شعبه و کمیسیون و چه در‌مجلس در مورد انتخاب خودشان نمی‌توانند رأی بدهند و طرح قانونی هم نمی‌توانند پیشنهاد کنند.
‌در صورتی که پذیرفتن نماینده به موجب رأی مجلس به عهده تعویق افتاده باشد نماینده مزبور در هیچ امری حق دادن رأی ندارد.
‌فصل دوم ‌هیأت‌رییسه دائمی ‌ماده هفتم - وقتی که صحت اعتبارنامه سه ربع نمایندگان حاضر تصدیق شد می‌توان به انتخاب هیأت‌رییسه دائمی شروع نمود.
‌ماده هشتم - هیأت‌رییسه دائمی مرکب است از یک رییس و دو نایب رییس و چهار منشی و سه مباشر که یک نفر از آنها رییس دفتر خواهد بود.
‌انتخاب رییس و نواب رییس و منشیان و مباشرین موافق ماده (2) خواهد بود به استثنای آن که تعیین منشیان و مباشرین به طریق انتخاب جمعی است.
‌ماده نهم - هیأت‌رییسه دائمی تا شش ماه در مشاغل خود باقی است و همه‌ساله در چهاردهم میزان و چهاردهم حمل تجدید انتخاب به عمل می‌آید.
‌ماده دهم - در موقع افتتاح مجلس که عبارت از اول هر دوره اجلاسیه است پس از انتخاب هیأت‌رییسه دائمی موافق اصل (10) قانون اساسی‌مجلس خطابه به حضور اعلیحضرت همایونی عرض می‌کند و در ضمن دایر شدن مجلس را اطلاع می‌دهد.
‌ماده یازدهم - اگر رییس قبل از انقضاء مدت ریاست استعفا یا فوت نماید مسن‌ترین نایبان رییس مجلس را منعقد و استعفانامه را قرائت یا فوت را‌اعلام کرده مجلس را ختم می‌کند و در ظرف سه روز در تحت ریاست همان نایب رییس مجدداً مجلس منعقد و به طوری که در ماده (8) ذکر شد رییس‌انتخاب می‌شود.
‌فصل سوم ‌شعبات کمیسیونها - راپرتها - اسناد و نوشتجات ‌ماده دوازدهم - شعبی که بر طبق ماده (3) تشکیل یافته هر سه ماه به سه ماه به طور قرعه تجدید می‌شوند مقصود عمده از تشکیل این شعبات آن‌است که هر وقت مطلب یا لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد مجلس می‌شود رجوع به شعبات بکنند که در آن جا ملاحظه و مداقه شده و اگر تشکیل‌کمیسیونی لازم آید هر یک از شعبات پس از مذاکرات و مباحثات موافق عده که مجلس معین کرده است برای عضویت کمیسیون انتخاب کنند و نیز هر‌وقت کمیسیونی باید تشکیل شود رجوع به شعبات می‌شود که اعضای آن را از بین خود انتخاب کند مگر این که به ترتیب ماده (22) عمل شود.
‌رییس و منشی هر شعبه مطابق ماده دوم انتخاب می‌شود.
‌در موقع مذاکرات یا انتخابات بدون این که نصف به علاوه یک نفر حاضر باشند نباید رأی بدهند.
‌انعقاد شعبات تا وقتی که رییس آن معین نشده است بر عهده رییس مجلس است.
‌ماده سیزدهم - شعبات در کارهای خودشان باید موافق دستوری که مجلس معین کرده است رفتار نمایند و در هر جلسه باید صورت مجلسی از‌مذاکرات خود ترتیب داده و اسامی اشخاصی که حاضرند در صورت مزبور ذکر شود.
‌ماده چهاردهم - در شعبات شروع به مذاکره طرح یا لایحه قانونی ممکن نیست مگر بیست و چهار ساعت بعد از آن که آن لوایح یا طرحهای قانونی‌توزیع شده باشند به استثنای مواقعی که فوریت آن از طرف مجلس تصدیق شده باشد.
‌ماده پانزدهم* *‌پاورقی: ماده 15 به موجب قانون 26 مهر ماه 1305 اصلاح شده است.
‌مجلس شورای ملی هر شش ماه مقارن تجدید انتخاب هیأت‌رییسه هفت کمیسیون از میان خود به طریق انتخاب جمعی معین می‌کند که اسامی آنها از‌قرار تفصیل ذیل و هر یک نظر به تعیین مجلس مرکب از شش الی دوازده عضو است.
(‌اولاً) کمیسیون خارجه.
(‌ثانیاً) کمیسیون داخله.
(‌ثالثاً) کمیسیون نظام.
(‌رابعاً) کمیسیون عدلیه.
(‌خامساً) کمیسیون قوانین مالیه.
(‌سادساً) کمیسیون معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
(‌سابعاً) کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و فلاحت و تجارت و صنایع. این کمیسیونها به هیچ وجه با سایر کمیسیونهایی که ممکن است‌مجلس تشکیل آنها را رأی دهد منافات نخواهد داشت.
‌ماده شانزدهم - در ابتدای هر دوره اجلاسیه سالیانه هر یک از شعبات یک نفر عضو برای کمیسیون محاسبات مجلس معین می‌نماید و تمام‌محاسبات مراجعه به مجلس به عهده این کمیسیون است چنانکه ذکر خواهد شد هیچ یک از اعضاء هیأت‌رییسه نمی‌تواند در این کمیسیون به سمت‌عضویت معین شود.
‌ماده هفدهم - در رأس هر سه ماه در موقع تجدید شعبات یک کمیسیون شش نفری موسوم به کمیسیون عرایض و مرخصی و یک کمیسیون دیگری‌مرکب از شش یا دوازده نفر موسوم به کمیسیون مبتکرات معین می‌شود.
‌ماده هیجدهم - یک کمیسیون موسوم به کمیسیون بودجه مرکب از هیجده نفر در اول هر دوره اجلاسیه از شعبات معین می‌شود.
‌در جلسات این کمیسیون اعضاء حاضره و غائبه و معذوره معین و فردای آن روز اسامی آنها در روزنامه رسمی درج خواهد شد.
‌مطالب ذیل راجع به این کمیسیون است:
(1) تمام مطالب راجعه به بودجه سال بعد.
(2) تمام لوایح یا طرح قانونی که موجب تغییر دخل و خرج سال بعد است.
‌ماده نوزدهم - اگر لوایح یا طرحهای قانونی که متضمن تقاضای وجوه اضافی یا فوق‌العاده سال جاریه یا گذشته است به مجلس پیشنهاد شد آن لوایح‌و طرحها باید به کمیسیون بودجه سال اخیر رجوع شود مگر در صورتی که دوره تقنینیه به سر آمده و طوری شود که انعقاد کمیسیون سال قبل ممکن‌نباشد در چنین موقع لوایح فوق رجوع به کمیسیون بودجه موجوده می‌شود.
‌ماده بیستم - مجلس همیشه می‌تواند رسیدگی لوایح و طرحهای قانونی را که در ماده (19) و فقره ثانی ماده (18) ذکر شده به کمیسیون مخصوص‌دیگری رجوع نماید ولی چنین کمیسیون مخصوص که مأمور رسیدگی لوایح مزبوره است فقط باید در کلیه لایحه راپرتی بدهد بدون آن که بتواند در باب‌خرج عقیده پیشنهاد نماید.
‌هر گاه رأی کمیسیون مزبور با لایحه مساعد باشد باید نتیجه ملاحظات خود را به کمیسیون بودجه اطلاع داده و این کمیسیون در ظرف ده روز عقیده‌خود را در باب تصویب خرج پیشنهاد کند.
‌در این صورت عقیده و رأی کمیسیون بودجه باید مستند به دلایل موجه بوده و طبع شده و ضمیمه راپرت کمیسیون مخصوص بشود.
‌مواردی که به موجب این نظامنامه فوری نامیده می‌شوند از قواعد فوق مستثنی است.
‌ماده بیست و یکم - مجلس به ملاحظه اهمیت طرح یا لایحه قانونی می‌تواند رأی بدهد که از هر شعبه یک یا دو یا سه نفر برای عضویت کمیسیون‌مخصوص آن طرح یا لایحه انتخاب شوند.
‌ماده بیست و دوم - بر حسب خواهش یک نفر از نمایندگان در موقع رجوع لایحه یا طرح قانونی به شعبات مجلس می‌تواند قرار بدهد تعیین‌اعضای کمیسیون یا در خود مجلس و یا در شعبات به ترتیب انتخاب جمعی موافق اکثریتی که در ماده (2) ذکر شده به عمل آید.
‌در صورتی که تعیین اعضاء کمیسیون‌ها به طریق انتخاب جمعی به شعب راجع شود باید هر شعبه علیحده آراء خود را استخراج نموده و مجموع آراء در‌شعبه اول تعداد شده و به رییس مجلس اظهار و او به مجلس اعلام نماید.
‌ماده بیست و سوم - کمیسیونهایی که برای امور مخصوص تشکیل شده‌اند هر گاه طرح یا لایحه قانون جدیدی مربوط به همان امور پیشنهاد شود‌مجلس می‌تواند طرح یا لایحه جدیده را به همان کمیسیون رجوع نماید.
‌راپورتهایی که کمیسیونهای دوره سابق تقنینیه به مجلس پیشنهاد کرده‌اند ممکن است به کمیسیونهای جدید رجوع شود و این یا بر حسب خواهش خود‌کمیسیونهای جدید و یا بر حسب تقاضای ده نفر از نمایندگان است.
‌چنین تقاضا باید به توسط رییس به مجلس اظهار شود در صورتی که این خواهش از طرف کمیسیونها باشد لازم به اخذ رأی نیست و اگر از طرف‌نمایندگان باشد بدون مباحثه به قیام و قعود رأی گرفته می‌شود.
‌هر کمیسیونی که راپورت کمیسیون دوره سابق به او رجوع شده باشد می‌تواند همان راپورت را بدون تغییر قبول نماید و در این صورت کمیسیون مزبور‌یکی از اعضاء خود را برای تأیید و مدافعه آن معین می‌کند.
‌در صوری که کمیسیون تغییر یک یا چند ماده آن را لازم بداند راپورتی که به مجلس می‌دهد فقط محدود به همان مواد خواهد بود.
‌ماده بیست و چهارم - در صورتی که یکی از اعضای کمیسیونی از عضویت کمیسیون یا نمایندگی استعفا داده یا فوت نماید باید همان شعبه که‌شخص مستعفی یا متوفی را به عضویت کمیسیون انتخاب کرده بود دیگری را به جای او معین نماید و اگر دوره شعبه مزبوره به سر آمده است باید برای‌همین امر موقتاً منعقد شود در دو مورد اخیر یعنی در صورت استعفا از نمایندگی و فوت هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره نماینده دیگری به جای‌مستعفی یا متوفی داخل مجلس شده است باید موقتاً داخل آن شعبه شده او در انتخاب عضو کمیسیون شرکت نموده پس از آن به ترتیب مقرره ماده (3)‌داخل شعبه خود بشود.
‌و هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره هنوز به جای متوفی یا مستعفی دیگری به مجلس داخل نشده است شعبه مزبور بدون این که منتظر شود عضو‌کمیسیون را معین می‌کند.
‌ماده بیست و پنجم - کمیسیونها پس از انتخاب بدون تأخیر در تحت ریاست مسن‌ترین اعضاء خود منعقد و یک رییس و یک نایب رییس و به‌مناسبت اهمیت یک یا دو منشی و یک مخبر که عقیده کمیسیون را به مجلس راپورت می‌دهد به ترتیب ماده (2) انتخاب می‌نمایند.
‌تمام کمیسیونهای ماده (15) باید دو ماه به دو ماه صورتی از خلاصه اعمال در مجلس علنی تقدیم نمایند و صورت مزبوره در روزنامه رسمی طبع‌خواهد شد هر طرح یا لایحه قانونی که به کمیسیون راجع می‌شود باید راپورت آن منتها در ظرف دو ماه از تاریخ ارجاع داده شود و الا صاحب لایحه‌حق دارد از مجلس درخواست کند که مباحثه آن را جزو دستور مجلس قرار دهند.
‌در هر جلسه اسامی اعضاء حاضره کمیسیون در صورت مجلس ثبت می‌شود.
‌ماده بیست و ششم - راپورت کمیسیون در خصوص طرح یا لایحه قانونی که به آن ارجاع شده در مجلس علنی داده می‌شود در صورتی که مجلس‌تصویب نماید در همان جلسه قرائت می‌شود.
‌راپرت مزبور به استثنای مواردی که مجلس فوریت آن را تصدیق می‌کند لااقل بیست و چهار ساعت قبل از مباحثه طبع و توزیع می‌شود.
‌ماده بیست و هفتم - هیچ یک از نمایندگان نمی‌تواند در زمان واحد در بیش از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشد مگر در کمیسیون‌تحقیق انتخاب و کمیسیون محاسبات مجلس که از این قاعده مستثنی است.
‌کمیسیونهایی که تمام راپرتهای خود را به مجلس تقدیم نکرده‌اند کمیسیون مشغول به کار محسوب می‌شود بنا بر این در موقع انعقاد شعبات برای‌انتخاب اعضای کمیسیون به توسط هیأت رییسه صورت اعضایی که موافق قسمت اول همین ماده غیر قابل انتخابند به رییس آن شعبه داده می‌شود.
‌در صورتی که شخصی غیر قابل انتخاب بوده و در شعبه منتخب شده باشد رییس مجلس به رییس شعبه مراتب را اطلاع داده تجدید انتخاب را‌درخواست می‌نماید.
‌ماده بیست و هشتم - تمام اسناد و نوشتجات راجعه به موادی که باید در کمیسیونها و شعبات مباحثه شود به توسط رییس مجلس به آن کمیسیونها‌داده می‌شود.
‌اعضاء مجلس می‌توانند اسنادی که برای تدقیق لوایح قانونی به کمیسیونها یا شعب فرستاده شده ملاحظه نمایند لیکن اسناد مزبوره از کمیسیون باید‌بیرون نرود و باعث تأخیر کار کمیسیون هم نشود.
‌پس از آن که مجلس در باب لایحه یا طرحی رأی داد اسناد و صورت جلسات راجعه به آن در دفتر ضبط می‌شود.
‌فصل چهارم ‌در باب لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می‌شود ‌ماده بیست و نهم - لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می‌شود باید به توسط یکی از وزراء یا معاونی وزراء در مجلس علنی داده شود.
‌در صورتی که مجلس یا وزیر یا معاون او قرائت آن را لازم دانند این لایحه پس از قرائت تسلیم رییس می‌شود.
‌ماده سی‌ام - لوایح مذکوره که طبع و توزیع خواهند شد باید دارای مقدمه باشد که متضمن دلایل آن است.
‌لوایح به توسط رییس مجلس به شعبه‌ها یا چنان که در ماده (23) ذکر شد به کمیسیون موجود فرستاده می‌شود که پس از راپرت آن کمیسیون لایحه‌قانونی در مجلس مطرح شور شود.
‌ماده سی و یکم - وزراء یا معاونین ایشان می‌توانند برای دادن توضیحات در کمیسیون حاضر شوند و همچنین کمیسیون می‌تواند وزراء را برای‌دادن توضیح دعوت نماید.
‌ماده سی و دوم - هر گاه دولت لایحه قانونی به مجلس فرستاده و بر وفق اصل (24) قانون اساسی تصویب عهدنامه که با یکی از دول خارجه بسته‌می‌شود تقاضا نمود در باب مواد عهدنامه رأی گرفته نمی‌شود و تغییری هم در متن آن داده نمی‌شود.
‌اگر در ضمن شور اول یا دوم بعضی از نمایندگان در برخی از شرایط اعتراض و ایرادی دارند این اعتراض و ایراد باید به عنوان رجوع به کمیسیون در‌مجلس اظهار شود قبول یا رد رجوع به کمیسیون وقتی مطرح می‌شود که لااقل بیست و چهار ساعت قبل اعتراضات مزبوره طبع و توزیع شده باشد.
‌هر گاه مجلس پس از مباحثات در باب ارجاع به کمیسیون این مسئله را قابل توجه دانست آن وقت به کمیسیون رجوع می‌نمایند.
‌در موقع شور ثانوی کمیسیون راپورتی در باب موارد اعتراض طبع و توزیع کرده و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تعویق لایحه بیان‌می‌نماید و پس از آن مجلس ملاحظات خود را کرده و رأی قطعی می‌دهد.
‌در صورت رد یا تعویق لایحه مجلس بدین طریق رأی می‌دهد: مجلس شورای ملی به دولت تکلیف می‌کند که در باب شرایط معترض‌علیها مجدداً با‌دولت متعاهده داخل مذاکره و گفتگو شود.
‌در مواقعی که فوریت لایحه مزبوره از طرف مجلس تصدیق شده باشد شرایطی که به کمیسیون رجوع می‌شود راپرت آن را کمیسیون مزبور معجلاً پس‌از ختم مباحثات شرایط بلااعتراض به مجلس پیشنهاد می‌کند.
‌فصل پنجم ‌در طرحهای قانونی که از طرف اعضای مجلس پیشنهاد می‌شود ‌ماده سی و سوم - هر طرحی را که نماینده پیشنهاد می‌کند باید به طرز قانون ماده به ماده نوشته شده و دارای مقدمه که متضمن دلایل آن است بوده‌باشد.
‌طرح مذکور پس از آن که پانزده نفر مذاکره آن را تصویب کرده باشند کتباً به رییس داده می‌شود رییس می‌توان آن را به کمیسیون مبتکرات رجوع نماید.
‌ماده سی و چهارم - همچنین هر نماینده می‌تواند طرحی را ولو این که مذاکره آن را پانزده نفر تصویب نکرده باشند به توسط رییس به کمیسیون‌مبتکرات بفرستد ولی راپرت کمیسیون در باب آن طرح وقتی مطرح مذاکره در مجلس خواهد شد که اقلاً پانزده نفر از نمایندگان مذاکره آن را تصویب‌کرده باشند.
‌ماده سی و پنجم - پس از آنکه پانزده نفر مذاکره طرحی را تصویب نمودند اگر طرح مزبور به کمیسیون مبتکرات رجوع شد راپرت آن کمیسیون باید‌اقلاً بیست و چهار ساعت قبل از مذاکره طبع و توزیع شود و هر گاه به کمیسیون مبتکرات رجوع نشده باشد روز مباحثه منوط به قرارداد مجلس است و‌باید اقلاً بیست و چهار ساعت قبل آن طرح طبع و توزیع شده باشد.
‌ماده سی و ششم - هر طرحی که به کمیسیون مبتکرات رجوع می‌شود باید در ظرف پانزده روز راپورت مختصری از آن طرح به مجلس داده شود و‌تصریح نماید که آن طرح قابل توجه یا رد یا تعویق است و نیز می‌تواند فوریت طرح را اظهار نماید.
‌ماده سی و هفتم - در روزی که برای مباحثات معین شده است مجلس در باب طرح مزبور اساساً و به طور کلی مذاکره کرده و در خصوص قبول‌توجه یا عدم توجه رأی می‌دهد.
‌ماده سی و هشتم - در صورت عدم توجه آن طرح رد شده محسوب می‌شود و در صورت قبول توجه به شعبات فرستاده می‌شود که کمیسیونی‌برای آن تشکیل دهند و نیز ممکن است به کمیسیونی که قبل از وقت تشکیل و مربوط به این طرح است رجوع نمانید.
‌هر گاه کمیسیون مبتکرات ملتفت شود که طرح مزبور مربوط به کمیسیونی است که قبل از وقت تشکیل شده می‌تواند از مجلس تقاضا نماید که آن طرح‌را به همان کمیسیون رجوع نمایند.
‌ماده سی و نهم - بعد از وصول راپرت کمیسیون طرح قانونی به موقع شور گذارده خواهد شد.
‌ماده چهلم - صاحب یا صاحبان طرح قانون حق دارند که در کمیسیون حاضر شده توضیحات بدهند.
‌ماده چهل و یکم - صاحب طرح در هر موقع ولو در موقع مباحثات حق دارد که آن را مسترد دارد اگر عضو دیگری طرح مزبور را اختیار کرده‌مذاکرات اعاده می‌شود.
‌ماده چهل و دوم - اگر طرح قانون که از طرف نماینده پیشنهاد شده است راجع به یکی از وزرای مسئول باشد موافق اصل (40) قانون اساسی باید آن‌وزیر را مطلع نموده که خود یا معاون او حاضر شده مذاکرات در حضور او به عمل آید.
‌ماده چهل و سوم - هر گاه طرحی به مجلس آمده قابل توجه نشد آن طرح را تا شش ماه دیگر نمی‌توان مجدداً به مجلس پیشنهاد کرد ولی اگر قابل‌توجه شده و بعد به شعبات یا کمیسیونی فرستاده شده مجدداً برای مباحثه به مجلس آمده چنانچه در این موقع آن طرح رد شود تا سه ماه دیگر نمی‌توان‌دوباره آن را به مجلس پیشنهاد کرد.
‌مدلول این ماده درباره عهدنامه‌جاتی که با دول خارجه بسته می‌شود مجری نیست.
‌فصل ششم ‌در باب استیضاح و سئوالات از وزراء ‌ماده چهل و چهارم - هر نماینده که از وزیری می‌خواهد استیضاحی نماید باید تقاضای خود را کتباً به رییس داده و موضوع استیضاح را در ضمن‌معین نماید.
‌رییس آن را در مجلس قرائت می‌کند و مجلس باید آن تقاضا را قبول نموده پس از آن که از اظهارات وزیر یا وزراء در باب تعیین روزی که استیضاح باید‌به عمل آید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح را می‌دهد.
‌استیضاحاتی که در باب امور سیاسی داخلی مملکت است نباید بیش از یک ماه به عهده تعویق بماند.
‌ماده چهل و پنجم - استیضاح نماینده از نماینده ممنوع است.
‌ماده چهل و ششم - در روز معین بعد از آن که وزیر یا هیأت وزراء در مجلس حاضر و توضیحات داده شده پس از ختم مذاکرات هر یک از نمایندگان‌حق دارد نسبت به وزراء از مجلس رأی مثبت یا منفی یا ساکت خواستار شود.
‌ماده چهل و هفتم - رأی مثبت آن است که تصدیق مجلس را نسبت به اظهارات هیأت وزراء بیان نماید.
‌و رأی منفی به عکس متضمن عدم تصدیق مجلس نسبت به وزراء است.
‌و رأی ساکت آن است که در باب تصدیق و عدم آن ساکت است.
‌ماده چهل و هشتم - رأی ساکت از این قرار داده می‌شود.
‌مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا هیأت وزراء مباحثات مطلب مطرح شده را ختم می‌نماید - رأی مثبت یا منفی از این قرار است:
‌مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزراء اظهارات ایشان را تصدیق نموده و مباحثه مطلب مطرح شده را ختم می‌نماید.
‌یا این که: مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزراء با کمال تأسف اظهارات ایشان را موقع قبول ندانسته و مباحثات مطلب مطرح شده را ختم می‌نماید.
‌ماده چهل و نهم - تقاضای رأی مثبت و منفی باید کتباً به رییس داده شود.
‌ماده پنجاهم - رأی ساکت در صورتی که از طرف یکی از اعضاء خواسته شود حق تقدم دارد به این معنی که اول در مورد رأی ساکت اخذ رأی‌می‌شود اگر قبول نشد در رأی مثبت یا منفی رأی گرفته می‌شود.
‌ماده پنجاه و یکم - هر گاه رأی ساکت رد شود مجلس می‌تواند مستقیماً در باب رأی مثبت و منفی رأی داده یا این که به تقاضای یکی از نمایندگان‌مسئله را رجوع به شعبات نماید که پس از راپرت کمیسیون منتخب از شعبات مجلس رأی خود را بدهد.
‌در صورت رجوع به شعبات مانند موارد فوری پس از اصغای راپرت کمیسیون رأی داده خواهد شد.
‌چنانچه عقیده کمیسیون در مجلس قبول نشود خود مجلس در باب رأی مثبت و منفی رأی خواهد داد.
‌ماده پنجاه و دوم - در هر موقعی که مجلس مستقیماً رأی می‌دهد حق تقدم و تأخر آراء مثبت و منفی بسته به قرارداد خود مجلس است.
‌ماده پنجاه و سوم - استیضاحی که تقاضا شده است و بعد صاحب آن مسترد ساخته نمایندگان دیگر می‌توانند آن را اختیار نموده عنوان نمایند.
‌در باب سئوالات ‌ماده پنجاه و چهارم - نمایندگان می‌توانند در بدو یا ختم مجلس از وزراء سئوالات نمایند از موضوع سئوال باید قبل از وقت وزیر را مستحضر نمود.
‌ماده پنجاه و پنجم - فقط نماینده که سئوال نموده حق دارد به طور اختصار مجدداً به وزیر جواب بگوید.
‌ماده پنجاه و ششم - در مطالبی که استتار آنها لازم است وزیر می‌تواند امتناع از جواب نماید.
‌فصل هفتم ‌در مباحث لوایح قانونی و اصلاحات ‌ماده پنجاه و هفتم - به استثنای موارد فوری هیچ لایحه قانونی را نمی‌توان قطعاً رأی داد و قبول کرده مگر این که دو مرتبه و اقلاً به فاصله پنج روز‌درباره آن شور شده باشد.
‌ماده پنجاه و هشتم - وقتی که مباحثات لایحه به طور کلی ختم شد باید مواد آن لایحه یک یک مباحثه شود.
‌رییس در این خصوص از مجلس رای می‌خواهد اگر در باب مباحثات ماده به ماده رأی داده نشد رییس رد لایحه را اعلام می‌کند و اگر مباحثات ماده به‌ماده قبول شد شروع به مباحثات شده در باب هر یک از مواد و اصطلاحات راجعه مذاکرات به عمل می‌آید پس از آن در خصوص شور ثانوی مجلس‌رأی می‌دهد.
‌در شور ثانوی در خصوص هر یک از مواد لایحه و اصلاحات راجعه رأی گرفته می‌شود پس از این ترتیبات یک رأی قطعی در کلیه لایحه داده می‌شود‌ولی قبل از دادن این رأی هر یک از نمایندگان حق دارد ملاحظاتی که به طور کلی در رد یا قبول لایحه دارد اظهار نماید.
‌ماده پنجاه و نهم - ترتیبات شور مرتبه اول و مرتبه دوم در موارد ذیل مجری نخواهد بود:
(‌اولاً) بودجه دخل و خرج مملکتی.
(‌ثانیاً) قوانینی که راجع به تقاضای وجوهی برای مخارج مخصوص است.
(‌ثالثاً) قوانین راجع به منافع محلی.
‌در این سه فقره یک شور کافی است و مباحثات آن به ترتیب موارد فوری است چنان که ذکر خواهد شد.
‌ولی در هر صورت اصلاحات یا مواد الحاقیه که در ضمن شور پیشنهاد می‌شود باید موافق ترتیبات ماده شصت و سه به عمل آید.
‌ماده شصتم - اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود ماده قانون یا فصل بودجه را که اصلاح راجع به آن است باید‌تصریح نماید اصلاحات مزبور نوشته شده به رییس داده می‌شود و رییس آن را به کمیسیون مربوط به آن می‌فرستد.
‌اصلاحاتی که پس از توضیح و تشریح تأیید و مدافعه نشود مجلس درباره آن شور نخواهد کرد.
‌اصلاحاتی که از طرف نماینده پیشنهاد می‌شود مانند طرح قانونی قبل از وقت باید قابل توجه شود.* *>>‌پاورقی: این قسمت بعداً به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 قمری به طریق ذیل اصلاح شده است:
"‌اصلاحاتی که در شوال اول از طرف نماینده پیشنهاد می‌شود پس از قرائت در مجلس مطلقاً باید به کمیسیون مربوطه به آن رجوع شود".>‌پاورقی: به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 لفظ (‌اول) حذف شده است.>‌پاورقی: ماده 70 بعداً به موجب اصلاح مصوب دوم ذیقعده 1328 قمری جمله اول به طریق ذیل اصلاح شده است:
"‌هر هفته چهار نسخه که متضمن مطالب ذیل است نوشته در اتاق تنفس گذاشته می‌شود".>‌پاورقی: فقره دوم و سوم ماده 85 در جلسه 21 رجب 1329 قمری به طریق ذیل تفسیر شده: "‌هر چند تا کنون در مجلس عمل بر این بوده که در‌هر یک از مواد لوایح قانونی مذکوره در فقره دوم و سوم ماده هشتاد و پنجم با اوراق اخذ رأی شود لیکن ماده مزبور این ترتیب را حتمیت نداده و رأی با‌اوراق در موقع اخذ رأی کلی لوایح مزبوره کفایت می‌کند".>‌پاورقی: قسمت اخیر ماده 93 به موجب قانون 21 آذر ماه 1306 اصلاح شده است>‌پاورقی: جمله دوم ماده 120 در جلسه 11 ربیع‌الثانی 1329 قمری (‌دوره دوم تقنینیه) به طریق ذیل اصلاح شده است:
"‌نمایندگان از وقت مقرر برای انعقاد مجلس بدون اجازه تأخیر نمایند یا در موقع دادن رأی در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه‌غیبت نمایند به هر نیم ساعت تأخیر و به هر سه غیبت در یک جلسه در موقع دادن رأی ثمن مقرری یک روزه آنها کسر خواهد شود به علاوه مدت‌غیبت آنها در صورت مجلس و در روزنامه رسمی اعلان می‌شود.">‌پاورقی: جمله سوم ماده 120 در جلسه 29 سنبله 1303 شمسی (‌دوره پنجم تقنینیه) به قرار ذیل اصلاح شد است:
"‌نمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در موقع دادن رأی در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه‌حاضر نباشند به منزله کسانی هستند که به عده همان جلسات بدون عذر موجه غیبت کرده‌اند و نمایندگانی که در جلسات مقرره شعبه و کمیسیون بدون‌عذر موجه تأخیر کرده‌اند نسبت به هر نیم ساعت تأخیر یک دوازدهم مقرری روزانه آنها کسر خواهد گردید بدون این که برای هر یک جلسه کمیسیون‌این جرم از نصف مقرری یک روزه تجاوز نماید به علاوه هر یک از اعضاء کمیسیونها که در دو جلسه متوالی و یا در چهار جلسه متناوب بدون عذر‌موجه در مدت سی روز به کمیسیون حاضر نشوند از عضویت مستعفی خواهند بود."