آیین نامه قانون مالیات بر درآمد ( مصوب 19 آبان 1322)

‌آیین‌نامه قانون مالیات بر درآمد (‌مصوب 19 آبان 1322) ‌مصوب اول خرداد ماه 1323 (‌کمیسیون قوانین دارایی) قسمت اول اظهارنامه و موعد تسلیم آن ‌ماده 1 - کلیه مؤدیان مالیات مذکور در ماده اول قانون مالیات بر درآمد که ذکری از معافیت آنها از حیث تنظیم اظهارنامه و تأدیه مالیات در ماده دوم‌قانون نامبرده نشده است و طبق ماده 14 از قانون مکلف به تنظیم و تسلیم اظهارنامه می‌باشند باید پس از انقضاء سال مالیاتی منتها تا سه ماه اظهارنامه‌مالیاتی حاکی از درآمد خود طی سال پیشین طبق مقررات این آیین‌نامه تنظیم نمایند.
‌تبصره - منحصراً در سال 1323 تسلیم اظهارنامه‌های مذکور در بالا تا آخر تیر ماه همان سال قبول خواهند شد.
‌ماده 2 - مؤدیان مالیات باید اظهارنامه مذکور در ماده بالا را به اداره دارایی محلی که در آخرین روز سال مالیاتی محل اقامت قانونی یا مرکز شغل و یا‌کسب آنها بوده است تسلیم نمایند - در صورتی که مؤدی اقامتگاه قانون یا محل دائمی برای شغل خود نداشته باشد نزدیکترین اداره دارایی مقر اقامت‌خود و کسانی که مقر قانونیشان در خارج از ایران باشد باید اظهارنامه خود را به اداره درآمد داخلی تهران تسلیم نمایند.
‌تبصره - مالیاتی که به موجب بند الف ماده 13 قانون مالیات بر درآمد پرداخته خواهد شد به مصرف شهرداری همان شهرستانی خواهد رسید که‌درآمد از آن محل حاصل شده است.
‌هر گاه محل درآمد متعدد و یا محلی که مؤدی در آنجا اظهارنامه تسلیم می‌کند متفاوت باشد مالیات مقرر در بند الف ماده 13 قانون مالیات بر درآمد به‌نسبت درآمد هر محل بین شهرداریهای آن محلها تقسیم خواهد شد.
‌ماده 3 - اظهارنامه باید روی اوراق مخصوصی که از طرف ادارات دارایی در دسترس مؤدیان گذارده می‌شود و نمونه و تعداد نسخ آن را وزارت‌دارایی تعیین می‌کند تنظیم گردد و تاریخ تسلیم آن تاریخ قبض رسیدی است که مأمور مربوط دارایی مکلف به تسلیم به مؤدیان است و یا قبض سفارشی‌پستخانه محل در قبال تسلیم اظهارنامه که به مؤدیان داده می‌شود.
‌مؤدیان مالیات که در خارج از ایران اقامت دارند می‌توانند اظهارنامه خود را به وسیله تلگراف و یا در روی اوراق عادی تنظیم و توسط پست به اداره‌درآمدهای داخلی تهران ارسال دارند - تاریخ تسلیم اظهارنامه نسبت به مؤدیان مذکور تاریخ تسلیم تلگراف یا استامپی است که در پستخانه مبداء زده‌می‌شود.
‌تبصره - پستخانه موظف است رسید اظهارنامه را در قبض سفارشی با قید تاریخ تمام حروف (‌روز - ماه - سال) تسلیم مؤدی نماید.
‌ماده 4 - در مورد املاک مزروعی مؤدیان باید اولین اظهارنامه مندرج در ماده 14 قانون مالیات بر درآمد تا 31 تیر ماه 1323 طبق نمونه‌هایی که‌وزارت دارایی تعیین می‌کند تنظیم و تقدیم نمایند. این اظهارنامه میزان عایدات پنج سال آنها را به مأخذ حد متوسط عایداتشان در سالهای 1320 -1321 - 1322 تعیین می‌نماید اینگونه مؤدیان باید علاوه بر اظهارنامه مذکور اظهارنامه دیگری مثل سایر مؤدیان تا موعدی که در ماده یک این آیین‌نامه‌تصریح شده است تنظیم و تقدیم نمایند. این اظهارنامه باید شامل درآمدهای کشاورزی آنها در سال مالیاتی و سایر درآمدهایی باشد که در سال مالیاتی‌مربوط داشته‌اند.
‌تبصره - دعوی مؤدی مالیات کشاورزی که در سال مالیاتی عواید دیگری نداشته است او را از تکلیف تقدیم اظهارنامه سالیانه معاف نمی‌کند مگر‌آن که میزان عایدی کمتر از دوازده هزار ریال باشد.
‌ماده 5 - برای درگذشتگان در صورتی که دارای درآمدی باشند که مالیات به آن تعلق گیرد بایستی اظهارنامه از طرف ورثه منتها تا 5 ماه بعد از اطلاع‌از فوت مورث خود تنظیم و تسلیم گردد - هنگامی می‌توان به تنظیم اظهارنامه برای درگذشتگان مبادرت نموده که درآمد سال مالیاتی قبل از مرگ آنان‌اضافه بر دوازده هزار ریال بوده باشد.
‌تبصره - در صورتی که یکی از وراث به تقدیم اظهارنامه مبادرت کند سایر وراث از مسئولیت بری خواهد شد - تسلیم اظهارنامه از ناحیه یک یا‌چند نفر از وراث مانع تسلیم اظهارنامه از ناحیه سایر وراث (‌طبق تشخیص خودشان) نخواهد بود.
‌ماده 6 - تنظیم اظهارنامه نسبت به شخصیت‌های حقوقی اعم از آن که بنگاه‌ها یا مؤسسات آنها دارای تابعیت داخلی باشند یا خارجی و اعم از آن که‌مرکز اصلی آنها در ایران باشد یا خارجه به عهده نماینده قانونی آنها است که مقیم ایران بوده و طبق قوانین مربوطه به ثبت این قبیل مؤسسات به رسمیت‌شناخته شده باشد.
‌اگر این مؤسسات طبق قوانین ایران خود را به ثبت نرسانده و یا نماینده قانونی آنها به ادارات ثبت معرفی نشده باشند ادارات دارایی اداره‌کنندگان مقیم‌ایران آنها را متضامناً مسئول دانسته و از دارایی شخصی خود آنها و دارایی مؤسسات موجود در ایران آنها مالیات متعلقه را وصول خواهد نمود.
‌در مورد افراد اتباع ایران یا خارجه که در ایران دارای درآمد مشمول مالیاتی بوده و مقیم خارج از ایران باشند نیز در صورتی که در موعد مقرر شخصاً یا به‌وسیله نماینده اظهارنامه قانونی تنظیم ننموده و مالیات متعلقه را نداده باشند ادارات دارایی از اموال آنها مستقیماً مالیات مربوطه را وصول خواهد نمود‌و در این مورد اشخاصی نیز که واسطه و یا ایصال عواید آنها بوده‌اند متضامناً از دارایی شخص خود مسئول پرداخت مالیات می‌باشند.
قسمت دوم - سال مالیاتی ‌ماده 7 - طبق تبصره ماده 12 از قانون مالیات بر درآمد سال مالیاتی عبارت است از سال شمسی که در آن سال تحصیل درآمد شده باشد.
‌در صورتی که شرکتی یا هر نوع شخصیت حقوقی دیگری دوره عملکرد دیگری به غیر از سال شمسی داشته باشد سال مالیاتی او همان دوره‌عملکردش محسوب خواهد گردید به شرط آن که این دوره عملکرد در اساسنامه آن پیش‌بینی شده و یا دفاتر محاسباتی و ترازنامه آن را تأیید نماید.‌لکن‌مالیات مصرحه در این قانون بدون توجه بدون عمل سال مالی مؤدی شامل کلیه درآمد مشمول مالیات سال 1322 می‌شود. هر شرکت یا شخصیت‌حقوقی که مالیات بر درآمد قسمتی از سال 1322 خورشیدی را مطابق قانون مالیات بر درآمد مصوب 19 آبان ماه 1322 پرداخته باشد مکلف است‌اظهارنامه جدیدی برای مدت مزبور طبق مقررات قانون جدید و آیین‌نامه فعلی تنظیم و تسلیم نماید و در صورتی که بر درآمد مدت مزبور طبق قانون‌جدید اضافاتی تعلق گیرد آن اضافات را نیز باید بپردازد.
‌ماده 8 - تغییری که من بعد در سال مالیاتی شرکتها داده شود وقتی از طرف ادارات دارایی پذیرفته است که تغییر مزبور در اداره ثبت شرکتها به ثبت‌رسیده و سند مثبت آن به اداره دارایی داده شده باشد.
‌ماده 9 - در صورت تغییر سال مالیاتی یا در مورد تأسیس و انحلال و یا عدم ادامه کسب و تجارت که در سال مالیاتی صورت می‌گیرد اظهارنامه باید‌منتها در ظرف یک ماه برای همان قسمت از سال مالیاتی تنظیم و مالیات آن طبق مقررات این آیین‌نامه پرداخته شود. در این صورت بخشودگی‌ها نیز به‌تناسب همان قسمت سال مالیاتی احتساب خواهد شد - مدت کمتر از 15 روز به حساب نیامده و بیش از 15 روز یک ماه تمام محسوب خواهد گشت.
قسمت سوم - درآمدهای ویژه و ناویژه اول - درآمد ویژه ‌ماده 10 - درآمد ویژه مصرحه در ماده سوم از قانون مالیات بر درآمد عبارت است از:
‌هر گونه درآمد نقدی یا جنسی حاصله از حقوق - مواجب - مزد - اجرت - حق‌الزحمه - فوق‌العاده - پاداش و بهره معاملات پولی و معاملات رهنی و‌بیع شرطی - سود سهام - کارمزد - حق‌الامتیاز - لاتار و شرط‌بندی - حق داوری - درآمد املاک مزروعی مشمول مالیات - درآمد مشمول مالیات از‌اجاره بها - درآمد مشمول مالیات از فروش اموال غیر منقول - هر نوع درآمد اتفاقی جز درآمد ارثی و هر نوع درآمد دیگری که در این آیین‌نامه اسم‌صریحی از آن برده نشده و معافیت آن تصریح نگردیده و اجازه داده نشده است که از آن درآمدها به عنوان هزینه تحصیل درآمد مبلغی موضوع شود.
‌تبصره - نسبت به زراعت چای تسعیر جنسی مقرر در فقرات ج - د - ه - و ماده 3 از قانون مالیات بر درآمد روی قیمت برگ تر به عمل خواهد آمد.
‌دوم - درآمد ناویژه و طریقه تبدیل آن به درآمد ویژه ‌ماده 11 - درآمد ناویژه عبارت است از درآمد حاصله از هر نوع کسب یا معاملات به انضمام درآمدهای بازرگانی و بانکی و صرافی و هر نوع عملیات‌انتفاعی دیگر و همچنین بهره‌برداری کانها که پس از کسر هزینه‌هایی که برای تحصیل این درآمدها به شرح زیر لازم می‌باشد به درآمد ویژه تبدیل‌می‌گردد:
‌الف - دستمزد - مواجب - حق‌الزحمه و حق‌العمل و فوق‌العاده مستخدمین و کارگران و وجوهی که طبق نظامنامه وزارت دارایی به صندوقهای‌تقاعد و تعاون مستخدمین و کارگران پرداخته می‌شود.
‌در صورتی که وجوهی ظاهراً در ازاء خدمت پرداخته شده باشد و بیش از حد متعارفی باشد که معمولاً برای کارهای مشابه غیر دولتی پرداخته می‌شود‌میزان زائد از حد معمول و اعتدال جزء کسورات محسوب نخواهد شد.
‌پاداش پرداختی به مستخدمین و کارگران را هنگامی می‌توان جزء کسورات به شمار آورد که حقیقتاً در قبال خدمت انجام شده و به طور کمک اضافی‌پرداخته شده باشد.
ب - بهای مواد خام یا مواد نیمه ساخته که در تهیه محصولات کارخانه به کار برده می‌شود.
پ - بهای مواد ساخته شده منحصر به آنچه در سال مالیاتی به فروش نرفته باشد مشروط بر آن که بهای مواد خام و نیمه‌ساخته‌ای که برای ساختن‌آن مصرف شده برای تشخیص درآمد ویژه سالهای پیش کسر نشده باشد - مؤدیان مالیاتی باید برای این گونه موارد دفاتر موجودی کالا داشته باشند.
‌تبصره - مطابق ماده 7 از قانون مالیات بر درآمد در صورتی که بهای تمام شده اجناس را از دفاتر و اسناد مالیات‌دهنده نتوان به دست آورد ارزیابی آن‌طبق بهای تمام شده همان کالا متعلق به مؤدیان مالیاتی به حد متوسط قیمت کالا در سال مالیاتی و اگر این امر ممکن نشود از روی قرائن و امارات و‌اطلاعاتی که اداره کل درآمدهای داخلی به دست خواهد آورد به عمل خواهد آمد.
ت - ملزومات اداری و ابزار آلات که در ظرف کمتر از یک سال ممکن است از بین بروند و قیمت آنها جزء سرمایه محسوب نشده باشد.
ث - وجوه پرداختی بابت بیمه‌های مربوطه به کسب از قبیل بیمه‌های آتش‌سوزی - دزدی - طوفان و غرامت پرداختی به کارگران و امثال آنها.
ج - کرایه باربری و سایر هزینه‌های حمل و نقل برای پیشرفت کار که در ظرف سال مالیاتی پرداخته می‌شود.
چ - فرع قرضه‌های مؤدی در موارد سه‌گانه زیر:
‌فرع اسناد قرضه که از طرف مؤسسه منتشر شده.
‌فرع وام‌هایی که از شرکت‌های بیمه یا بانکها یا بنگاه‌ها یا اشخاص برای تکمیل حوائج پیشه گرفته شده است.
‌فرع بقایای بدهی مؤدی بایت خرید مواد و لوازم کار.
‌تبصره 1 - در مورد دوم باید وام متکی بر سندی یا بانکی یا سندی باشد که از شرکت سهامی بیمه ایران صادر گردیده است و در مورد اول و سوم‌مشروط به این است که مؤدی دارای دفتر تجارتی ثبت شده قانونی باشد.
‌تبصره 2 - فرع وام به نرخی احتساب می‌شود که حقیقتاً مؤدی مالیات پرداخته است مشروط به اینکه از حد متعارفی تجاوز ننماید.
ح - اجاره بهای ساختمانها یا اثاثیه که برای انجام عملیات مربوط به بازرگانی یا کسب و کار تأدیه می‌شود و وجوهی که برای مرمت آنها مصرف‌می‌گردد.
‌تبصره - اگر مؤدی قسمتی از بنای استیجاری را محل پیشه و قسمتی را محل سکونت شخصی خود قرار دهد میزانی که متناسباً به آن محل اجاره‌تعلق می‌گیرد بابت پیشه محسوب خواهد شد.
خ - برق و سوخت که برای روشنایی و یا حرارت و یا قوای محرکه ماشین آلات و امثال آن لازم است.
‌د - حقوق و حق‌الامتیاز و سایر عوارض و مالیاتها غیر از مالیات بر درآمد به به دولت یا شهرداریها طی سال مالیاتی پرداخت می‌شود.
‌ذ - وجوهی که در عرض سال طبق قسمت ب از ماده 10 قانون مالیات بر درآمد صرف توسعه ساختمان کارخانه برای کارخانه و خرید دستگاه‌های‌تولیدی به منظور توسعه ضروری کارخانه و تعمیرات ماشین آلات می‌شود تا حدی که به آن اطلاق تأسیسات جدید نشود مشروط بر آن که قیمت این‌تأسیسات هیچگاه به حساب سرمایه محسوب نگردد - خرید زمین مشمول توسعه ساختمان کارخانه نیست.
‌ر - مطالبات لاوصول را ممکن است از درآمد ناویژه کسر نمود یا برابر آن را که به حساب ذخیره تأمین مطالبات سوخت شده اضافه نموده باشند از‌درآمد کسر کنند این قبیل مطالبات در صورتی که در سالهای بعدی وصول گردند به حساب درآمد سالی که وصول می‌شوند محسوب خواهند شد -‌اثبات لاوصول بودن به عهده مؤدی است و مطالباتی که قبل از فروردین 1319 به عنوان لاوصول قلمداد شده مشمول این قاعده نیستند.
‌ز - وجوه خالصی که برای استهلاک و فرسودگی و اسقاط ساختمانها و ماشین آلات و لوازم آنها و معدنکاری تخصیص داده می‌شود طبق تعرفه‌پیوست این آیین‌نامه خواهد بود.
‌ژ - در مورد تشخیص درآمد ویژه بانک ملی ایران مقررات اساسنامه بانک مزبور که در تاریخ 22 مرداد 1317 به تصویب مجلس شورای ملی‌رسیده است مجری خواهد بود.
‌بانک ملی ایران مجاز است در صورتی که مجمع عمومی صاحبان سهام تصویب نماید قبل از پرداخت مالیات بر درآمد مبالغی از درآمدهای غیر عادی‌خود برای تشکیل اندوخته‌های احتیاطی و اندوخته‌های دیگر از درآمد ناویژه خود کنار بگذارد.
س - وجوه ذخیره متعلق به شرکتهای بیمه که در ایران تشکیل یافته و مرکز اصلی آنها در ایران بوده و معاملات عمده‌شان در ایران صورت می‌گیرد‌طبق جدولهایی که از طرف وزارت دارایی تهیه می‌شود.
ش - فرع پولی که بانکها به مشتریان خود می‌پردازند.
ص - کلیه هزینه‌های واقعی و لازمه اداری و انتفاعی دیگر که برای اداره کسب ضرورت داشته و به حساب دارایی مؤسسه نرفته باشد.
‌ماده 12 - سرمایه پرداخته شده مندرجه در قسمت الف از ماده 10 قانون مالیات بر درآمد در مورد شرکتهای سهامی عبارت است از سرمایه‌ای که‌حقیقتاً صاحبان سهام یا شرکاء پرداخته‌اند.
قسمت چهارم - موعد پرداخت ‌ماده 13 - مؤدی می‌تواند مالیات را تماماً در حین تقدیم اظهارنامه و یا در سه قسط متساوی بپردازد در صورتی که پرداخت مالیات به اقساط باشد‌قسط اول باید به ضمیمه اظهارنامه و قسط دوم حداکثر به فاصله دو ماه و قسط سوم به فاصله چهار ماه از تسلیم اظهارنامه تأدیه شود.
‌نسبت به مؤدیان مالیات بر درآمد کشاورزی قسط اول باید منتها تا یک ماه بعد از تاریخی که برای دادن اظهارنامه تعیین شده و قسط دوم حداکثر به‌فاصله دو ماه و قسط سوم به فاصله پنج ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه داده شود.
‌تبصره - وزارت دارایی محلهایی را که اقساط مالیاتی باید در آنجا پرداخت شود تعیین خواهد نمود.
قسمت پنجم - پرداختهای در ظرف سال ‌ماده 14 - هر شخص یا شخصیت حقوقی که عملی را مقاطعه بدهد در صورتی که مبلغ آن بیش از بیست هزار ریال باشد مکلف است 15 درصد‌قیمت کل مقاطعه را عایدی موقت مشمول مالیات مقاطعه‌کننده دانسته و در موقع هر پرداختی مالیات آن را طبق نرخهای مقرر در ماده 12 و بند الف‌ماده 13 قانون مالیات بر درآمد کسر گذارده و منتها تا 15 روز با قید مشخصات به اداره دارایی مربوط بپردازد.
‌ماده 15 - افراد یا شخصیت‌های حقوقی مذکور در ماده بالا مکلفند تا آخر هر ماه و منتها تا ده روز بعد از آن صورتی از این قراردادها را که متضمن‌اسم متعاملین و مبلغ قرارداد و موعد پرداخت باشد به اداره دارایی محل طبق نمونه‌هایی که وزارت دارایی معین می‌کند تسلیم نمایند.
‌ماده 16 - افراد و کلیه شخصیت‌های حقوقی و بنگاه‌ها یا مؤسسات خصوصی از وجوهی که به عنوان مواجب یا مزد و فوق‌العاده و پاداش یا به هر‌عنوان دیگر در مقابل خدمات شخصی به مستخدمین یا کارگران خود می‌پردازند موظفند به تناسب درآمد سالیانه که از این بابت عاید آنها شده از هر‌پرداختی مالیات آنها را طبق نرخهای مقرر در ماده 12 قانون مالیات بر درآمد به اضافه صدی ده مندرج در ماده 13 کسر نمایند.
پرداخت‌کنندگان در‌صورتی بدین عمل اقدام می‌کنند که این عواید سالیانه مؤدی از دوازده هزار ریال متجاوز بوده و با رعایت معافیت‌ها و بخشودگیهای مندرج در فقرات ب- ج - د - ط از ماده 6 و الف از ماده 9 قانون نیز مالیات بده محسوب گشته و مشمول قسمت "ه" از ماده 2 قانون مالیات بر درآمد نباشند.
‌تبصره 1 - اگر زمان خدمت مندرج در ماده بالا کمتر از یک ماه باشد کسر مالیات اجباری نیست.
‌تبصره 2 - میزان فوق‌العاده اعاشه و هزینه سفر که به موجب بند ب از ماده 6 قانون مالیات بر درآمد مالیات به آن تعلق نمی‌گیرد نبایستی از حد‌متعارفی تجاوز نماید.
‌ماده 17 - مؤدیان مالیات مشروحه در ماده 17 باید در ماه فروردین هر سال (‌در سال 1323 در ظرف یک ماه پس از اعلان در هر محل) اسنادی که‌معافیت آنها را نسبت به فقرا (ب - ج) ماده نهم قانون مالیات بر درآمد برساند به کارفرمایان خود تسلیم نمایند تا کارفرما طبق آنها اظهارنامه‌های‌مخصوصی را که در دسترس آنها است تنظیم نموده و در ظرف پانزده روز پس از آن ماه به اداره دارایی محل بدهند - اگر مؤدی اسناد خود را به کارفرما‌در ظرف مدت معینه فوق ندهد مثل کسی تلقی می‌شود که دارای بخشودگیهای نامبرده در قانون نیست - اداره دارایی محل به اعلامیه‌های فوق‌رسیدگی کرده و می‌تواند به مندرجات آن اعتراض نماید - اعتراض به مؤدی ابلاغ می‌شود و مؤدی می‌تواند در ظرف پانزده روز از تاریخ ابلاغ به‌کمیسیون تشخیص اعتراض کند - در صورت عدم اعتراض در ظرف پانزده روز نظر اداره دارایی قطعی خواهد بود و در صورت اعتراض مادامی که‌کمیسیون نظر دیگری اتخاذ نکرده اعلامیه‌ای که کارفرما تنظیم کرده مؤثر است.
‌تبصره 1 - در صورتی که اسناد معافیت منضم به اظهارنامه تقدیمی از ناحیه کارفرما صادر از ناحیه دارایی محل باشد اداره دارایی محل به اظهارات‌مندرج در اظهارنامه که طبق آن اسناد تنظیم شده است حق اعتراض ندارد.
‌تبصره 2 - کارفرمایان مذکور در ماده 16 این آیین‌نامه مکلفند برگهای اظهارنامه‌های لازم را از ادارات دارایی محل تحصیل و در دسترس مؤدیان‌مالیات بگذارند.
‌ماده 18 - مالیاتهایی که طبق ماده 14 و 16 این آیین‌نامه کسر می‌گردد بدهی کسر گذارنده محسوب شده و باید از طرف کسرکنندگان در مورد ماده(14) منتها تا 15 روز و در مورد ماده 16 در آخر هر ماه منتها تا 15 روز بعد از ماه به انضمام صورت کارمندان به دارایی محل تسلیم و قبض رسید گرفته‌شود - نمونه‌های چاپی برای نوشتن صورت اسامی کارمندان و نمونه‌های چاپی برای قبض رسیدی که کارمندان باید به مستخدمین و کارگران و سایر‌اشخاص مذکور در مواد 14 و 16 بدهند از طرف دارایی محل در دسترس پرداخت‌کنندگان گذارده خواهد شد.
‌ماده 19 - مؤدیان مالیات در موقع تنظیم اظهارنامه باید وجوهی را که به کیفیات مندرج در مواد 14 و 16 از آنها در ظرف سال مالیاتی قبل کسر‌گردیده است در اظهارنامه خود یا ذکر نمره قبض پرداخت قید نمایند و پس از تصفیه حساب مالیاتی اگر معلوم شد مؤدیان مالیات چیزی بستانکار‌گشته‌اند طلب آنها در همان سال مستر خواهد شد.
قسمت ششم - قرائن و امارات ‌ماده 20 - در صورتی که طبق ماده 18 از قانون مالیات بر درآمد مؤدی دفاتر و اسناد معتبری ارائه ندهد و یا در موعد مقرر اظهارنامه خود را تهیه و‌تسلیم ننماید ادارات دارایی از روی قرائن و امارات زیر مالیات متعلقه را تشخیص خواهند داد:
‌الف - میزان سرمایه ب - میزان فروش سالیانه.
پ - کرایه سالیانه محل پیشه یا خانه مسکونی یا هر دو آنها.
ت - میزان حقوق یا دستمزدی که به کارمندان و کارگران پرداخت شده است.
ث - میزان قوه ماشین و مقدار مواد اولیه که به مصرف رسیده یا ارزش محصولاتی که به دست آمده.
ج - میزان بیمه.
چ - میزان دلالی و حق‌العمل دریافتی.
ح - میزان ظرفیت کامیونها.
خ - میزان کل درآمد ناویژه.
‌د - واحد معمولی دستمزد.
‌ذ - تعداد کارگران.
‌ر - تعداد ویزیت پزشکان.
‌ز - تعداد روزنامه‌ای که چاپ شده.
‌ژ - تعداد مجله‌ای که در هر هفته و یا ماه چاپ می‌شود.
س - تعداد صندلیهای سالنهای تآتر - سینما - کافه‌ها - رستورانها و قهوه‌خانه‌ها و غیره.
ش - تعداد دستگاه‌های پارچه‌بافی در کارخانه‌های پارچه‌بافی.
ص - تعداد قرقره‌ها در کارخانه‌های نخ‌ریسی.
ض - ظرفیت تاکسی‌ها و اتوبوسها.
‌ط - تعداد و بهای اتوبوسهای شخصی.
ظ - در مورد محصول اراضی مزروعی میزان آب و جفت و بذور و مساحت زمین به تناسب هر محل و دفاتر جزء جمع وزارت دارایی و میزان‌تعهداتی که در سالهای قبل برای فروش غلات از طرف مالکین به وزارت دارایی داده شده است.
ع - در مورد باغات و جنگلها میزان جریب و یا اجازه آنها و در مورد نتایج و بهره اغنام و احشام عده آنها و در مورد قنوات و رودخانه‌ها میزان آب یا‌اجاره آنها و در مورد آسیابها قوه آب و یا اجاره آنها و در مورد حق‌الارض مساحت زمین که در تمام این موارد رعایت عرف هر محل باید بشود.
‌تبصره 1 - ممکن است درآمد ویژه مؤدی را با اعمال یک یا چند نشانی از نشانه‌های مذکور در بالا تعیین نمود و چنانچه چند نشانی اعمال شود‌بین نتایج حاصله از نشانی‌های مختلفه نتیجه‌ای که از همه بیشتر است مأخذ تشخیص مالیات خواهد بود. مگر آن که بر اثر ارجاع پرونده به کمیسیون‌رسیدگی شکایات مؤدیان از طرف کمیسیون نامبرده نظر دیگری اتخاذ شود.
‌تبصره 2 - در صورتی که مؤدی اظهارنامه تنظیم نکرده باشد اداره دارایی محل به جای مؤدی اظهارنامه تنظیم و به مؤدی ابلاغ خواهد نمود -‌تنظیم این اظهارنامه مؤدی را از پرداخت جریمه که در مورد عدم تنظیم اظهارنامه تعلق می‌گیرد معاف نخواهد کرد.
‌تبصره 3 - در صورتی که به واسطه نداشتن سواد فارسی خرده‌مالک نتواند اظهارنامه را خود تنظیم کند مأمور دارایی باید از طرف او به تنظیم‌اظهارنامه مبادرت کرده و آن را به امضاء یا مهر و یا اثر انگشت او و همچنین به تصدیق کدخدای محل و سه نفر از ساکنین محل که معتمد باشند برساند‌و اگر اشخاص نامبرده از تصدیق اظهارنامه خودداری کنند باید مراتب با ذکر اسامی آنها در اظهارنامه قید گردد.
‌قسمت هفتم - طرز انتخاب اعضاء کمیسیون رسیدگی به شکایات مؤدیان و طرز رسیدگی ‌ماده 21 - از آغاز هر سال منتها تا آخر خرداد ادارات دارایی و دادگستری و نیز اتاق بازرگانی و انجمن شهرداری و کمیته کشاورزی و انجمن پزشکان‌و کانون وکلا و کانون سردفترداران در هر محل و یا نماینده هر طبقه که مؤدی در آن طبقه است برای عضویت در کمیسیون یا کمیسیونهای مندرج در‌ماده 19 قانون مالیات بر درآمد (‌تعداد کمیسیونها را وزارت دارایی تعیین و اعلام می‌کند) تعیین و به ادارات دارایی آن محل کتباً معرفی نمایند.
‌تبصره 1 - انجمن شهرداری و اتاق بازرگانی ممکن است نمایندگانی از غیر از اعضاء خود انتخاب نمایند.
‌تبصره 2 - عضویت نمایندگان مذکور فقط برای یک سال است و در ظرف آن سال فقط از طرف مقاماتی که آنها را انتخاب کرده‌اند قابل تغییرند.
‌ماده 22 - مالیات‌دهنده در موقع تسلیم دادخواست رسیدگی به شکایت باید از طرف خود در صورتی که جزء طبقات بازرگانان یا اصناف یا‌کشاورزان یا پزشکان باشد نماینده آن طبقه را که طبق ماده بالا تعیین گردیده به نمایندگی خود برای عضویت کمیسیون معرفی نماید تا نماینده به اتفاق‌نماینده دادگستری و دارایی کمیسیون رسیدگی به شکایت او را تشکیل و اتخاذ تصمیم نمایند و اگر مؤدی جزء طبقات نامبرده نباشد حق دارد هر کس را‌که می‌خواهد از طبقه خود برای تشکیل کمیسیون مذکور معرفی نماید.
‌ماده 23 - اگر مؤدی نماینده خود را تعیین نکرد کسی که از طرف اتاق بازرگانی یا انجمن شهرداری تعیین شده به عنوان نمایند مؤدی در کمیسیون‌تعیین خواهد گشت و اگر چنین نمایندگانی وجود نداشته باشند نمایندگان دادگستری و دارایی شخص صالح ثالثی که مؤدی جزء آن طبقه است با توافق‌یکدیگر معین و برای عضویت در کمیسیون تعیین و به موضوع پرونده رسیدگی خواهند کرد.
‌تبصره - اداره دارایی محل باید یکی از کارمندان خود را به سمت دبیر دائمی و بایگان کمیسیون تعیین کند.
‌ماده 24 - پس از تسلیم اظهارنامه‌ها بایستی اظهارنامه‌ها منتها در ظرف هشت ماه به وسیله ادارات دارایی محلی بررسی و مالیات طبق قوانین و‌آیین‌نامه‌های جاریه تشخیص و تعیین شود و در صورتی که دارایی محل تشخیص دهد که اظهارنامه مؤدی ناقص است یا آن که میزان مالیات کمتر از‌مأخذ درآمد واقعی مؤدی در اظهارنامه نوشته شده و یا اینکه مؤدی اساساً اظهارنامه تسلیم ننموده باشد همچنین در موردی که طبق تبصره 2 و 3 از ماده(20) ادارات دارایی خود اظهارنامه‌ای تنظیم نموده‌اند دارایی محل باید کتباً نظر خود را به مالیات‌دهنده اخطار نماید در این صورت هر گاه مالیات‌دهنده‌تسلیم به نظر اداره دارایی محل نشود می‌تواند در عرض بیست روز پس از تاریخ ابلاغ اخطار تقاضای رسیدگی مورد اختلاف را از کمیسیون محلی‌بنماید.
‌تبصره - پس از انقضاء مدت مقرر در بالا (‌هشت ماه) اعتراضی بر اظهارنامه تسلیم شده نمی‌توان مگر نسبت به مبالغی از عایدات که در اظهارنامه‌قید نشده باشد در این صورت ماده 20 قانون مالیات بر درآمد مجری خواهد بود.
‌ماده 25 - دادخواست‌ها باید کتباً مستقیماً یا به وسیله پست سفارشی یا تلگرافاً توسط دارایی محل به عنوان کمیسیون فرستاده شود و دلایلی که‌برای رفع اختلاف و اثبات حقانیت در نظر گرفته شده است به طور صریح و روشن اظهار شود - دادخواستها باید به ترتیب نوبت رسیدگی شود بجز در‌مواردی که از لحاظ اهمیت موضوع و وصول مطالبات دولت بنا بر تشخیص دارایی محل رسیدگی خارج از نوبت ایجاب گردد.
‌ماده 26 - کمیسیون رسیدگی به شکایات بایستی روزی را برای شنیدن اظهارات مالیات‌دهنده تخصیص دهد و تاریخ و ساعت آن را کتباً به اطلاع‌مؤدی مالیات و اداره دارایی برساند و این تاریخ نباید کمتر از ده روز و زیاده بر یک ماه از تاریخ ابلاغ باشد مگر اینکه مدت کمتر از ده روز طبق موافقت‌کتبی مؤدی و اداره دارایی و تصویب کمیسیون تشخیص مالیات معین شود - در صورتی که مؤدی در روز معین حاضر نشود کمیسیون مکلف است‌برای یک دفعه جلسه را تجدید نماید - در روز معین قضیه از طرف کمیسیون مورد رسیدگی واقع خواهد شد اعم از اینکه مؤدی مالیات حاضر باشد یا‌نباشد.
‌تبصره - در صورتی که عدم رسیدگی کمیسیون به موضوعی ناشی از تشکیل نشدن کمیسیون یا عدم کفایت وقت یا سبب دیگری که مربوط به‌مؤدی نیست باشد کمیسیون تجدید وقت خواهد نمود.
‌ماده 27 - کمیسیون باید صورتی تنظیم نماید و در آن تاریخ جلسات را به طور منظم تعیین کند رئیس کمیسیون می‌تواند در مورد لزوم جلسات ویژه‌تشکیل دهد هر گاه اکثریت حضور داشت کمیسیون می‌تواند شروع به کار کند. تصمیمی که در کمیسیون از طرف اکثریت گرفته می‌شود معتبر است.
‌ماده 28 - حدود اختیارات کمیسیون محدود به مقرراتی است که در قانون مالیات بر درآمد و این آیین‌نامه از حیث درآمدهای ناویژه و درآمدهای‌ویژه و درآمد مشمول مالیات مؤدی و غیره ذکر شده است - کمیسیون می‌تواند دفاتر محاسبات و سوابق و مدارک دیگر را که باید روی آن تصمیم بگیرد‌از مالیات‌دهنده بخواهد.
‌ماده 29 - خلاصه مذاکرات باید ضمن صورتمجلس نوشته شده و به امضای کارمندان کمیسیون برسد و رأی کمیسیون باید کتباً به مؤدی ابلاغ گردد.
‌ماده 30 - مأمورین دارایی مکلفند برای هر سال مالیاتی پس از اخذ تمام مالیات مفصلاً حساب بدهند.
‌ماده 31 - این آیین‌نامه که مشتمل بر هفت قسمت و سی و یک ماده است در جلسه دوشنبه اول خرداد ماه 1323 کمیسیون قوانین دارایی مجلس‌شورای ملی به تصویب رسیده و از تاریخ اول فروردین ماه 1323 قابل اجراء است.
‌وزارت دارایی می‌تواند در صورت لزوم در این آیین‌نامه با تصویب کمیسیون قوانین دارایی مجلس شورای ملی تجدید نظر نماید.
‌این آیین‌نامه که مشتمل بر هفت فقره و سی و یک ماده است و در تاریخ اول خرداد ماه 1323 به تصویب کمیسیون قوانین دارایی مجلس شورای ملی‌رسیده و به موجب ماده 21 قانون مالیات بر درآمد قابل اجراء است.
‌رئیس مجلس شورای ملی - محمد صادق طباطبایی
*‌پاورقی: چون آیین‌نامه اجرای قانون مالیات بر درآمد (‌مصوب 19 آبان 1322) و همچنین تغییر و تفسیر بعضی از مواد آن در کمیسیون قوانین‌دارایی دوره چهاردهم قانونگذاری (‌تا تاریخ چاپ این مجموعه) به تصویب رسیده است در مجموعه قوانین دوره سیزده نیز بدان اشاره رفت تا بهتر‌مورد استفاده قرار گیرد.