قانون اجازه اجرای نظامنامه انتخابات مجلس سنا

‌قانون اجازه اجرای نظامنامه انتخابات مجلس سنا ‌مصوب 14 اردیبهشت ماه 1328 ‌ماده واحده - مجلس شورای ملی لایحه انتخابات مجلس سنا را که خبر آن ضمن شماره 1.5 از کمیسیون کشور به مجلس داده شده و مشتمل بر39 ماده است تصویب و به دولت اجازه می‌دهد آن را به موقع اجرا گذارد.
‌این قانون که مشتمل بر یک ماده و متن گزارش شماره 1.5 کمیسیون کشور ضمیمه است در جلسه چهاردهم اردیبهشت ماه یک هزار و سیصد و بیست‌و هشت به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
‌رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت ‌متن گزارش شماره 1.5 کمیسیون کشور ‌فصل اول ‌در کلیات ‌ماده 1 - عده اعضاء مجلس سنا مطابق اصل 43 قانون اساسی عبارت از شصت نفر که سی نفر از آنها مطابق اصل 45 قانون مزبور به موجب فرمان از‌طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین و سی نفر دیگر از طرف ملت انتخاب می‌گردد.
‌ماده 2 - مطابق اصل 45 قانون اساسی پانزده نفر از اعضای مجلس سنا که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین می‌شوند باید از اهالی تهران و‌پانزده نفر دیگر از اهالی سایر استان یا شهرستانها معین گردند.
‌ماده 3 - تقسیم سی نفر دیگر از اعضاء مجلس سنا که از طرف ملت انتخاب می‌شوند بطریق زیر خواهد بود:
‌پانزده نفر از طرف اهالی تهران و پانزده نفر از طرف اهالی سایر استان یا شهرستانها مطابق جدولی که به آخر این قانون منضم می‌باشد.
‌ماده 4 - انتخاب اعضاء مجلس سنا در کلیه کشور به طور دو درجه خواهد بود.
‌در انتخابات درجه اول اکثریت نسبی و در انتخابات درجه دوم اکثریت تام مناط اعتبار است مگر در مورد قسمت اخیر ماده 24 این قانون.
‌در صورت تساوی آراء بین دو یا چند نفر هر عده که در انتخابات درجه اول محل حاجت باشد به حکم قرعه معین خواهد شد.
‌ماده 5 - انتخاب‌کنندگان مجبور نیستند عضوی را که برای مجلس سنا انتخاب می‌نمایند از ساکنین محل خود انتخاب کنند.
‌فصل دوم ‌در شرایط انتخاب‌کنندگان ‌ماده 6 - اتباع ذکور ایران با شرایط زیر حق انتخاب دارند:
1 - لااقل 25 سال تمام دارا باشند.
2 - در حوزه انتخابیه مقیم بوده یا لااقل از شش ماه قبل از موقع انتخاب در آنجا ساکن باشند.
‌ماده 7 - کسان ذیل از حق انتخاب کردن محرومند اگر چه دارای شرائط مذکوره در ماده 6 باشند:
1 - کسانی که در تحت ولایت یا قیمومیت می‌باشند.
2 - کسانی که به مجازات جنایی و یا به مجازات جنحه یا محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده و هنوز اعاده حیثیت نکرده‌اند.
‌ماده 8 - افراد و افسران ارتش زمینی و دریایی و هوایی و افراد و افسران شهربانی و ژاندارمری به استثنای افسران بازنشسته جزًً انتخاب‌کنندگان‌نمی‌باشند.
‌فصل سوم ‌در شرایط انتخاب‌شوندگان ‌ماده 9 - اتباع ذکور ایران با داشتن شرایط زیر قابل انتخاب شدن هستند:
1 - در محل انتخاب خود معروف یا اهل محل باشند.
2 - سن آنها کمتر از چهل سال نباشد.
3 - معروف به امانت و درستکاری بوده و در امور کشور بصیر باشند.
4 - مسلمان باشند.
‌ماده 10 - اشخاصی می‌توانند برای مجلس سنا انتخاب شوند که علاوه بر شرایط مقرره فوق در زمره یکی از طبقات ذیل باشند:
‌طراز اول از علماء روحانی - کسانی که لااقل سه دوره سابقه نمایندگی مجلس شورای ملی داشته باشند - کسانی که به مقام وزارت یا سفارت کبری یا‌استانداری یا مقام ریاست یا دادستانی یا ریاست شعبه دیوان کشور رسیده و لااقل 20 سال سابقه خدمت قضایی دارند - امرای بازنشسته ارتش (‌سرتیپ- سرلشگر - سپهبد) - کسانی که به مقام استادی دانشگاه رسیده و لااقل ده سال سابقه استادی داشته باشند.
‌کسانی که با لااقل 20 سال سابقه خدمت به مقام وزیر مختاری یا کفالت و یا معاونت وزارتخانه رسیده‌اند.
‌مالکین و تجار که لااقل سالیانه پانصد هزار (500.000) ریال مالیات مستقیم بدهند - وکلای پایه یک دادگستری به شرط داشتن لااقل پانزده سال سابقه‌وکالت اگر گواهینامه دکترا داشته باشند و الا با داشتن بیست سال سابقه خدمت قضایی یا وکالت.
‌ماده 11 - کسان ذیل از انتخاب شدن محرومند اگر چه شرایط مذکور در ماده 9 و 10 را داشته باشند:
1 - مأمورین دولتی در قلمرو مأموریت خود.
2 - کسانی که به مجازات جنایی و یا مجازات جنحه یا محرومیت از حقوق اجتماعی محکوم شده ولو با اعاده حیثیت.
3 - کسانی که تحت قیومیت یا ولایت هستند.
‌مقررات این ماده به استثنای فقره اول آن و همچنین مقررات 9 و 10 در مورد کسانی هم که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین می‌شوند‌رعایت خواهد شد.
‌فصل چهارم ‌در تشکیل انجمن نظارت ‌ماده 12 - در مرکز هر حوزه انتخابیه مطابق جدولی که به آخر این قانون منضم است فرماندار محل به محض وصول دستور وزارت کشور کمیسیونی‌مرکب از خود و رییس عالی‌ترین دادگاه محل و رییس انجمن شهر تشکیل می‌دهد این کمیسیون 24 نفر از طبقات شش‌گانه (‌علماء - اعیان - ملاکین -‌تجار - اصناف - زارعین) و دوازده نفر از معتمدین اهل محل را که دارای شرائط انتخاب کردن باشند معین نموده تا از طرف فرماندار دعوت شوند اگر در‌محل انجمن شهر موجود نباشد رییس انجمن سابق و یا یک نفر از معاریف محل دعوت خواهد شد.
‌همینکه مدعوین حضور بهم رسانیدند در همان جلسه از میان خود و یا خارج به رأی مخفی و اکثریت نسبی 9 نفر را به عنوان عضو اصلی و 9 نفر را به‌عنوان عضو علی‌البدل انتخاب می‌نمایند در انتخاب مزبور حضور دو ثلث از مدعوین کافی است.
‌تبصره 1 - همینکه اعضای انجمن تعیین گردیدند کمیسیون نامبرده منحل می‌شود.
‌تبصره 2 - فرماندار محل باید در ظرف پنج روز از تاریخ رسیدن دستور وزارت کشور انجمن نظارت مرکزی را تشکیل داده اعضاء آن را به وزارت کشور‌معرفی نماید.
‌تبصره 3 - هیچیک از اعضای اصلی انجمن نظارت مرکزی و علی‌البدل و فرعی و شعب نمی‌توانند داوطلب نمایندگی در آن حوزه باشند.
‌تبصره 4 - در محلهایی که انجمن ایالتی یا ولایتی قانوناً بر قرار است چهار نفر از 9 نفر اعضای انجمن نظارت از اعضاء انجمن ایالتی خواهند بود که به‌انتخاب خود انجمن ایالتی و یا ولایتی معین می‌شوند.
‌ماده 13 - انجمن نظارت مرکزی پس از تعیین هیأت رئیسه خود بلاتأخیر با در نظر گرفتن جدول منضم به این قانون به تشکیل انجمن‌های فرعی که‌متصدی و مسئول انتخابات محل خود خواهند بود اقدام می‌نمایند و در هر شهرستانی که انجمن نظارت اصلی تشکیل شعب دیگری را لازم بدانند‌می‌توانند با موافقت فرماندار برای هر شعبه 9 نفر از معتمدین اهل محل را انتخاب و دعوت نمایند.
‌ماده 14 - مفاد ماده 17 و 18 و 19 و 20 و 22 و 23 و 24 و 26 و 27 و 28 قانون فعلی انتخابات مجلس شورای ملی در مورد انتخابات مجلس سنا‌مرعی خواهد بود ولی در هیچ نقطه مدتی که برای دادن تعرفه و گرفتن رأی معین می‌شود نباید کمتر از یک و بیشتر از سه روز باشد.
‌فصل پنجم ‌در کیفیت دادن تعرفه و گرفتن رأی ‌ماده 15 - همینکه انجمن نظارت مرکزی تشکیل گردید و انجمن‌های فرعی را معین نمود اعلانی مرتب نموده به مناسب اهمیت محل از سه الی پنج‌روز قبل از شروع به انتخابات به توسط مأمورین فرمانداری در تمام حوزه انتخابیه اشاعه می‌دهد اعلان مزبور مطالب زیر را حاوی خواهد بود:
1 - محل انعقاد انجمن و اوقاتی که برای دادن تعرفه و اخذ رأی معین می‌شود.
2 - شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان.
3 - عده نمایندگانی که باید انتخاب شوند.
4 - ترتیب گرفتن تعرفه و دادن رأی با توضیح این نکته که دادن رأی باید مخفی باشد بنابراین همینکه رأی دهنده به اتاق انجمن وارد شد پس از ارائه‌شناسنامه و مشخص شدن هویت او یکی از اوراق آراء با علامت مخصوصی که قبلاً از طرف وزارت کشور به قدر کافی تهیه و در اختیار انجمنهای‌اصلی و فرعی و شعب گذشته شده و ممهور بمهر انجمن مرکزی می‌باشد از انجمن دریافت می‌نماید و سپس در محلی که در اتاق انجمن برای نوشتن‌رأی معین شده رأی خود را نوشته و تا نموده و بعد ورقه را در حضور انجمن در صندوق انداخته خارج می‌شود.
‌فصل ششم ‌کیفیت استخراج آراء و تشخیص انتخاب‌شدگان ‌ماده 16 - مجموع عده منتخبین درجه اول برای هر یک از حوزه‌های انتخابی منضم باین قانون در تهران پنج برابر و در سایر حوزه‌ها ده برابر عده عضو‌یا اعضایی خواهد بود که باید از آن حوزه برای سنا انتخاب گردند.
‌وزارت کشور مکلف است ضمن آیین‌نامه اجرایی این قانون که باید به تصویب هیأت وزیران برسد عده منتخبین درجه اول را بین حوزه‌های فرعی با در‌نظر گرفتن جمعیت حوزه هر شهرستان طوری تقسیم کند که مجموع منتخبین درجه اول یک حوزه انتخابی به اختلاف مورد مساوی پنج یا ده برابر عده‌عضو یا اعضاء باشد که باید از آن حوزه انتخاب شوند.
‌ماده 17 - ترتیب استخراج آراء به همان طریقی خواهد بود که به موجب مواد (29 و 30 و 31 و 32 و 33) قانون انتخابات فعلی مجلس شورای ملی‌مقرر است.
‌ماده 18 - بلافاصله بعد از شماره و استخراج آراء رییس انجمن نظارت منتخبین درجه اول را که باید در آن حوزه انتخاب شوند و دارای اکثریت نسبی‌هستند معین و به صدای بلند اعلام می‌دارد.
‌اوراق انتخاب تا موقع انحلال انجمن محفوظ مانده و در آن هنگام با حضور فرماندار و حضور جمعی از وجوه محل آنها را معدوم می‌نمایند به استثناء‌اوراقی که باید ضمیمه صورت مجلس گردد.
‌ماده 19 - انجمنهای نظارت فرعی نیز به طریقی که برای انجمنهای مرکزی مقرر است رأی‌ها را استخراج کرده بلافاصله رییس انجمن منتخبین درجه‌اول را معادل عده‌ای که باید در آن حوزه انتخاب گردند و دارای اکثریت نسبی می‌باشند معین و به صدای بلند اعلام می‌دارد.
‌صورت مجلس انتخابات باید به امضای اعضای نظارت رسیده و به انجمن مرکزی فرستاده شود تا در آنجا با ملاحظه صورت مجلس‌های انتخابات کلیه‌نقاط مشترک آن حوزه منتخبین درجه اول معین و اعلام گردند.
‌ماده 20 - هر گاه بعضی از انجمن‌های فرعی صورت مجلس انتخابات خود را در مدتی که انجمن مرکزی برای آنها معین کرده به انجمن مزبور نفرستند‌انجمن مرکزی انتخابات آن حوزه را خاتمه یافته دانسته و نتیجه را معین و اعلام می‌کند ولی این امر مانع از حق شکایت رأی‌دهندگان حوزه فرعی‌نخواهد بود.
‌ماده 21 - در هر حوزه انتخابیه هر گاه یک یا چند حوزه فرعی در مدتی که انجمن مرکزی معین می‌کند انتخابات خود را به عمل نیاورند حق انتخابات‌آنان ساقط و انتخابات سایر نقاط آن حوزه معتبر خواهد بود.
‌ماده 22 - منشی انجمن نظارت مرکزی صورت مجلس انتخابات درجه اول را در دو نسخه حاضر کرده به امضای فرماندار و اعضای انجمن نظارت‌رسانیده یک نسخه به فرمانداری تسلیم و نسخه دیگر را به وسیله فرماندار به وزارت کشور می‌فرستد.
‌ماده 23 - همینکه نتیجه انتخابات درجه اول در تمام حوزه معین شد فرماندار محل به منتخبین درجه اول کتباً اعلام می‌دارد که در ظرف ده روز در روز‌معین در فرمانداری حضور یافته به انتخابات درجه دوم اقدام نمایند.
‌ماده 24 - انتخابات درجه دوم به طریق زیر صورت می‌گیرد:
‌آن عده از منتخبین درجه اول که در ظرف مدت ده روز در مرکز حوزه انتخابی خود حاضر می‌شوند با حضور فرماندار محل و دادستان بالاترین دادگاه و‌رییس انجمن شهر آنجا جلسه تشکیل و عده‌ای را که باید در آن حوزه برای عضویت سنا تعیین شود از میان خود با اکثریت تام به رأی مخفی معین‌می‌نماید.
‌هر گاه پس از دو دفعه گرفتن رأی هیچیک از منتخبین درجه اول حائز اکثریت تام نشد در دفعه سوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود و در صورت تساوی‌آراء از دارندگان رأی به حکم قرعه معین خواهد شد.
‌تبصره - در صورتی که بعضی از منتخبین درجه اول با وجود دعوت و ابلاغ در روز مقرر حضور پیدا نکنند اگر عده حاضر معادل دو ثلث انتخاب‌شدگان‌رسیده باشد انتخاب انجام خواهد گرفت و به عنوان عدم حضور حقی برای عضو غائب باقی نخواهد بود.
‌ماده 25 - همینکه انتخابات درجه دوم خاتمه یافت صورتجلسه انتخابات را فرماندار در سه نسخه تهیه نموده و خود امضاء و به امضای دادستان و‌رییس انجمن شهر نیز می‌رساند.
‌یک نسخه از آن باید در فرمانداری بایگانی و نسخه دوم به وزارت کشور و نسخه سوم توسط وزارت کشور به دبیرخانه سنا فرستاده شود.
‌اسم یا اسامی انتخاب‌شوندگان فوراً پس از انتخابات درجه دوم از طرف فرماندار محل اعلام می‌گردد.
‌فصل هفتم ‌در شکایت راجع به انتخابات ‌ماده 26 - مفاد ماده 40 - 41 - 43 - 44 قانون فعلی انتخابات مجلس شورای ملی در مورد شکایت از انتخابات اعضاء مجلس سنا نیز لازم‌الرعایه‌خواهد بود.
‌ماده 27 - شکایت‌کنندگان از انتخابات یا از انجمن نظارت می‌توانند قبل از گشایش مجلس سنا شکایت خود را به دبیرخانه سنا ارسال دارند.
‌پس از گشایش مجلس مزبور فقط در ظرف هفته اول ممکن است شکایت را به مجلس سنا ارسال نمود.
‌فصل هشتم ‌مواد مختلفه ‌ماده 28 - به کسانی که به عضویت مجلس سنا انتخاب می‌شوند باید به امضای اعضای انجمن نظارت و فرماندار محل اعتبارنامه داده شود این اعتبار‌نامه به دبیرخانه مجلس سنا تسلیم خواهد شد.
‌ماده 29 - مدت عضویت مجلس سنا خواه برای اعضایی که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین می‌شوند و خواه برای آنهایی که از طرف‌ملت انتخاب می‌گردند شش سال شمسی است (‌به استثنای عده‌ای که پس از سه سال اول به حکم قرعه خارج می‌شوند) در آخر سه سال اول نصف‌اعضاء تجدید می‌شوند به این طریق که در پایان اولین دوره سه‌ساله نصف اعضاء سنا که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین و نصف از‌آنهایی که از طرف ملت انتخاب شده‌اند به حکم قرعه خارج و جانشین آنها بر طبق این قانون معین یا انتخاب می‌گردد. پس از آن تعیین یا انتخاب هر‌عضوی که مدت عضویت شش‌ساله او به پایان می‌رسد تجدید می‌گردد. مقررات این ماده در موردی نیز رعایت خواهد شد که مجلس سنا پس از انحلال‌مجدداً افتتاح می‌یابد.
‌ماده 30 - هر یک از اعضای مجلس سنا که به موجب ماده پیش از عضویت مجلس مزبور خارج می‌شود می‌تواند مجدداً معین یا منتخب گردد.
‌ماده 31 - همینکه دو ثلث از کلیه اعضاء مجلس سنا در تهران حاضر شدند مجلس سنا از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی افتتاح می‌شود و رأی‌آنان با اکثریت مناط اعتبار خواهد بود.
‌ماده 32 - مدت دوره شش‌ساله از روز افتتاح مجلس سنا شروع می‌شود مگر در مورد اعضایی که به موجب ماده 29 معین یا انتخاب می‌شوند که مدت‌عضویت شش ساله آنها از روز تصویب اعتبارنامه آنها محسوب خواهد شد.
‌ماده 33 - همین که مجلس سنا افتتاح شد و هیأت رئیسه موقتی خود را انتخاب نمود شروع به رسیدگی به اعتبارنامه‌های اعضاء انتخابی خود می‌نماید.
‌ماده 34 - هر گاه یک نفر یا چند نفر از سناتورهای انتخابی زودتر از یک سال به آخر دوره عضویت باقی مانده فوت کنند یا استعفا دهند در این صورت‌کسی که پس از سناتور مستعفی یا متوفی در فهرست انتخاب درجه دوم اکثریت نسبی دارد به جای سناتور مستعفی یا متوفی و برای بقیه مدت‌عضویت انتخاب می‌شود.
‌هر گاه عضو متوفی یا مستعفی از سناتورهایی باشد که از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاهی معین شده است مراتب را فوراً وزارت کشور‌مستقیماً یا بنا به درخواست رییس مجلس سنا به عرض ملوکانه می‌رساند تا در صورتی که بیش از یک سال به آخر عضویت دوره سناتور متوفی یا‌مستعفی باقی مانده باشد جانشین او معین گردد.
‌در این صورت مدت عضویت این شخص برای بقیه مدت عضویت متوفی یا مستعفی معتبر خواهد بود.
‌ماده 35 - مجلس سنا می‌تواند با هر عده‌ای که موقع افتتاح جلسه حضور دارند شروع به مذاکره نماید ولی گرفتن رأی وقتی ممکن خواهد بود که بیش‌از نصف اعضاء حاضر در مرکز حضور داشته باشند تصمیمات با اکثریت آراء اعضای رأی دهنده گرفته خواهد شد.
‌ماده 36 - اعضای مجلس سنا مشمول مصونیت مذکور در اصل 12 قانون اساسی خواهند بود.
‌ماده 37 - اعلیحضرت همایون شاهنشاهی دوره اجلاسیه مجلس سنا را که همه‌ساله در 14 مهر ماه شروع و در آخر خرداد ماه تمام می‌شود افتتاح‌می‌فرمایند در هر دوره اجلاسیه ممکن است مجلس سنا یک دفعه و منتها برای مدت یک ماه از طرف اعلیحضرت همایونی امر به تعطیل شود.
‌ماده 38 - نمایندگان مجلس سنا (‌سناتور) می‌توانند افتخاراً با پیشنهاد دولت و فرمان اعلیحضرت همایونی تصدی مأموریت دولتی بنمایند.
‌ماده 39 - مجلس سنا آیین‌نامه داخلی خود را تصویب کرده و به موقع اجرا خواهد گذاشت.
>‌جدول - دوره 15 - جلد 1 - صفحه 86 و 87< ‌متن گزارش فوق ضمیمه قانون اجازه اجرای نظامنامه انتخابات مجلس سنا بوده و صحیح است.
‌رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت