تصمیم متخذه کمیسیون برنامه مجلسین راجع به اصول و هدفهای برنامه عمرانی چهارم کشور

‌تصمیم متخذه کمیسیون برنامه مجلسین راجع به اصول و هدفهای برنامه عمرانی چهارم کشور ‌مصوب 1347.5.8 کمیسیون برنامه مجلسین ‌ماده واحده - به استناد تبصره ماده یک قانون برنامه عمرانی چهارم کشور اصول و هدفهای برنامه مذکور به شرح پیوست تصویب و جهت اجراء به‌دولت ابلاغ می‌گردد تصمیم فوق مشتمل بر یک ماده و ضمائم آن در جلسه روز چهار شنبه بیست و ششم تیر ماه یک هزار و سیصد و چهل و هفت به‌تصویب کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی رسیده بود در جلسه روز سه شنبه هشتم مرداد ماه یک هزار و سیصد و چهل و هفت شمسی مورد‌تصویب کمیسیون برنامه مجلس سنا قرار گرفت و به استناد تبصره ماده یک قانون برنامه عمرانی کشور قابل اجراء می‌باشد.
‌رییس مجلس شورای ملی - عبدالله ریاضی ‌فصل اول ‌هدفها و اصول برنامه چهارم ‌هدفهای کلی 1 - به منظور تحکیم ارکان تحولات انقلابی سالهای اخیر و تأمین حداکثر بهره‌برداری از نظم نوین اجتماعی در جهت نیل به مراحل پیشرفته‌تر جامعه‌ای‌مرفه یعنی جامعه‌ای که به اقتصادی قوی متکی باشد و در آن جامعه به کلیه استعدادها برای رشد و ابراز وجود فرصتهای متساوی داده شود و از‌استعدادها هر چه بیشتر در جهت حداکثر پیشرفت جامعه استفاده گردد هدفهای کلی برنامه چهارم عمرانی کشور به شرح ذیل خواهد بود:
‌الف - تسریع رشد اقتصاد و تکثیر درآمد ملی از راه افزایش قدرت تولید با اتکاء بیشتر به توسعه صنعتی و بالا بردن بازده سرمایه و استفاده از روشهای‌مترقی در کلیه فعالیتها و گسترش تحقیقات علمی و عملی خاصه در جهت حل مسائل توسعه اقتصادی.
ب - توزیع عادلانه‌تر درآمد از راه تأمین کار و گسترش خدمات اجتماعی و رفاه (‌به ویژه خدمات آموزشی - بهداشتی و درمانی) برای کلیه افراد و‌افزایش فعالیتهای آبادانی و بهسازی به خصوص در روستاها.
ج - کاهش وابستگی به خارج بر اساس افزایش قدرت تولید - رفع احتیاجات اساسی و تسریع در رشد بخش کشاورزی به منظور تأمین حداکثر مواد‌غذایی مورد نیاز جمعیت و حداکثر مواد اولیه مورد نیاز صنایع در داخل کشور و همچنین تهیه کالاهای صنعتی مورد مصرف عامه مردم در داخل‌مملکت.
‌د - تنوع بخشید به کالاهای صادراتی کشور و گسترش بازارهای موجود و دستیابی به بازارهای جدید خارجی.
ه - بهبود خدمات اداری از طریق ایجاد تحول اساسی در نظم اداری.
‌همچنین تعمیم روشهای مترقی مدیریت در کلیه وزارتخانه‌ها و سازمانهای عمومی و خصوصی و تقویت بنیه دفاعی کشور به نحوی که دولت بتواند‌هماهنگ با تحولات عمیق اجتماعی و اقتصادی مملکتی وظایف سنگینی را که به عهده دارد انجام دهد.
‌هدفهای کمی در کل اقتصاد 2 - به منظور تسریع در رشد اقتصادی طی برنامه چهارم، افزایش تولید ناخالص ملی به میزان 57 درصد که به طور متوسط مستلزم در حدود 9 درصد‌رشد سالانه است مورد نظر قرار گرفته است. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص ملی از 520 میلیارد ریال در پایان برنامه سوم به حدود 815‌میلیارد ریال در پایان برنامه چهارم برسد.
‌با رشد سالانه جمعیت به میزان 2.6 درصد ارزش تولید ناخالص سرانه از حدود 19.5 هزار ریال (257 دلار) به حدود 26.9 هزار ریال (355 دلار) و‌درآمد سرانه از 16.7 هزار ریال (220 دلار) در پایان برنامه سوم به 23.3 هزار ریال (307 دلار) در پایان برنامه چهارم افزایش خواهد یافت.
‌سرمایه گذاری ثابت لازم برای تأمین هدف فوق جمعاً 810 میلیارد ریال در طی پنج سال برنامه چهارم برآورد شده است که 743 میلیارد ریال آن از منابع‌داخلی و 67 میلیارد ریال یعنی حدود 8.2 آن از منابع خارجی تأمین خواهد گردید.
‌ضمناً در مدت مذکور نسبت پس‌انداز به تولید ناخالص ملی از 18 درصد به 25 درصد افزایش خواهد یافت. ارزش صادرات کالاها و خدمات کشور(‌شامل نفت) از حدود 152 میلیارد ریال در پایان برنامه سوم به حدود 314 میلیارد ریال در پایان برنامه چهارم خواهد رسید یا به عبارت دیگر به طور‌متوسط 15.6 درصد رشد سالانه خواهد داشت.
‌ارزش واردات کالاها و خدمات کشور نیز از حدود 111 میلیارد ریال در پایان برنامه سوم به حدود 205.7 میلیارد ریال در پایان برنامه چهارم خواهد‌رسید و به طور متوسط 13.1 درصد رشد سالانه خواهد یافت.
3 - در تأمین هدفهای رشد و سرمایه‌گذاری فوق‌الذکر، رشد مصارف بخش عمومی از حداکثر 10 درصد در سال و رشد مصارف بخش خصوصی از‌حداکثر 6.7 درصد در سال نباید تجاوز نماید و سیاست دولت طی برنامه چهارم متوجه تحقق این منظور خواهد بود.
‌اصول تعیین اولویت و میزان رشد بخشها 4 - توجه به اصول زیر از جمله مبانی تعیین اولویت و رشد بخش‌ها در برنامه چهارم است:
‌الف - تأکید در سرمایه‌گذاری صنعتی.
ب - تأکید در سرمایه‌گذاری کشاورزی.
ج - ادامه سرمایه‌گذاری در زیر بنای اقتصادی.
‌د - بالا بردن بهره‌وری.
‌بر اساس اصول فوق‌الذکر و محاسبات مربوط به مصرف داخلی و صادرات و واردات و امکانات فنی افزایش تولیدات در داخل کشور هدف کل تولید به‌ترتیب مذکور در جدول شماره 1 و .1 الف در نظر گرفته شده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2111 الی 2113< ‌فصل دوم ‌سیاست و خط مشی‌های کلی برنامه چهارم 1 - رسیدن به هدف‌های برنامه چهارم صرفنظر از تخصیص مبالغ سرمایه‌گذاری تعیین شده مستلزم تأمین یک سلسله شرائط و موجباتی است که بر‌روی هم تحقق این هدف‌ها را بدون ایجاد عدم تعادل اقتصادی میسر می‌سازد. این شرائط و موجبات به صورت سیاستها و خط مشی‌های کلی اقتصادی‌در زمینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری بخش عمومی و بخش خصوصی استفاده از وامهای خارجی - واردات و صادرات - ثبات قیمتها و برنامه‌های مالی‌دولت است که در این فصل خلاصه می‌شود و جمعاً هماهنگی و تعادل در اقتصاد را امکان‌پذیر می‌سازد.
‌سیاست سرمایه‌گذاری بخش عمومی و بخش خصوصی 2 - فعالیتهای عمرانی دولت محدود به سرمایه‌گذاری در عناصر زیربنا و خدمات و رفاه اجتماعی نخواهد بود بنابر این در شته‌های تولیدی دولت رأساً‌در ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی و زراعی پیشقدم خواهد گردید. همچنین ایجاد و اداره پاره‌ای از صنایع اساسی را که برای کشور جنبه حیاتی دارد و نیز‌آن دسته از صنایع را که به لحاظ مصالح ملی اداره آن به وسیله دولت ضروری است نمی‌توان به بخش خصوصی واگذار کرد ولی در آن رشته از فعالیتها‌که به علت اطمینان از سودآوری مورد علاقه بخش خصوصی بوده و ایجاد آن بر خلاف مصالح اجتماعی نباشد دولت نه تنها بخش خصوصی را برای‌انجام حداکثر فعالیت و بهره‌برداری صحیح آزاد خواهد گذارد بلکه تسهیلات لازم را نیز از طریق مساعدتهای فنی و مالی و حمایت در مقابل رقابت‌خارجی و کمک به دسترسی به بازارهای خارج و سایر طرق به عمل خواهد آورد مشروط بر آنکه اجرای این سیاست منجر به تحمیل غیر لازم به‌مصرف‌کننده داخلی نگردد.
3 - در زمینه کشاورزی کوشش خواهد شد که ضمن سوق دادن منابع موجود (‌شامل منابع پولی و انسانی) در سطح روستا به امور تولید کمبود پس‌انداز‌زارعین نیز توسط سرمایه‌گذاریهای بخش عمومی جبران شود.
‌قسمتی از این کمک به صورت سرمایه‌گذاری در توسعه ذخائر آب - ایجاد انبارها و سیلوها - ساختن راههای فرعی و توسعه روشهای نوین تولید‌می‌باشد و قسمت دیگر آن مربوط است به جبران کمبود سرمایه در گردش زارعین به منظور خرید بذر و کود و غیره.
‌به علاوه جهت تحقق هدف رشد کشاورزی دولت ناگزیر به ایجاد واحدهای بزرگ زراعی خواهد بود و بخش خصوصی را نیز برای ایجاد واحدهای‌بزرگ تشویق خواهد کرد.
4 - با توجه به این که در آینده بخش صنعت مواجه با مراحل نوینی از تکامل خواهد بود ایجاد صنایع سنگین و پتروشیمی و نظائر آن احتیاج به سرمایه‌هنگفت و به کار بردن تکنیک‌های پیشرفته دارد. با مشکلاتی که در حال حاضر در راه ایجاد شرکت‌های بزرگ سهامی خصوصی موجود است و با‌اشکالاتی که برای دولت از نظر تجهیز منابع و به کار بستن آخرین تکنیک‌های تولید فراهم است در این مرحله از پیشرفت صنعتی دولت باید نقش‌فعال‌تری را بر عهده گیرد و سهم سرمایه‌گذاری خود را نسبت به گذشته افزایش دهد.
5 - در زمینه خدمات سیاست سرمایه‌گذاری در رشته آموزش و پرورش عبارت خواهد بود از تشویق هر چه بیشتر بخش خصوصی و واگذاری امور‌آموزش به مردم خصوصاً در امر آموزش متوسطه عمومی تأکید سرمایه‌گذاری بخش عمومی در فعالیتهایی که بخش خصوصی رغبت کافی به آن نشان‌نمی‌دهد یا تأمین آن از وظایف اساسی دولت است (‌نظیر آموزش فنی و حرفه‌ای و مبارزه با بیسوادی) در امر درمان دولت سعی خواهد کرد که بیش از‌پیش مردم را در آن کار شرکت دهد و متدرجاً به وظیفه اصلی خود که بهسازی محیط خصوصاً در روستا و تأمین بهداشت عمومی است بپردازد. در‌رشته تأمین رفاه اجتماعی جهت گروه‌های آسیب‌پذیر و خاص جامعه دولت نقش فعالتری از گذشته ایفاء خواهد کرد و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را‌که تا کنون به صورت پراکنده و اتفاقی و غالباً به شکل خیریه در این زمینه صورت می‌گرفته در جهت هدفهای برنامه رفاه عمومی سوق خواهد داد.
‌در امر تأمین اجتماعی و خصوصاً تعمیم بیمه‌ها، دولت اهتمام بیشتری طی برنامه چهارم مبذول خواهد داشت و برای گسترش این گونه خدمات به نفع‌روستاییان و کشاورزان کشور نیز تدابیر لازم اتخاذ خواهد نمود.
‌در سایر خدمات (‌مانند جهانگردی - اشاعه هنر و حفظ و ترویج فرهنگ) هر جا بخش خصوصی قادر یا راغب به سرمایه‌گذاری نباشد دولت‌سرمایه‌گذاری لازم را انجام خواهد داد.
6 - در تعقیب این گونه سیاستهای عمرانی در دوران اجرای برنامه چهارم سرمایه‌گذاری ثابت در بخش‌های عمده اقتصاد بین بخش عمومی و بخش‌خصوصی به شرح زیر توزیع می‌گردد:
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2116 الی 2118< ‌توضیح آنکه در مورد سرمایه‌گذاری ثابت در بخش کشاورزی و دامپروری باید توجه داشت که قسمت مهمی از سرمایه‌گذاری ثابت در منابع آب که بالغ‌بر 53.2 میلیارد ریال می‌گردد صرف افزایش تولیدات کشاورزی خواهد شد. همچنین در مورد سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز از 42.3 میلیارد ریال‌سرمایه‌گذاری ثابت بخش عمومی در حدود 24.8 میلیارد ریال برای بهره‌برداری از گاز و 17.5 میلیارد ریال به صنعت نفت اختصاص داده شده که‌توسط شرکت ملی نفت ایران سرمایه‌گذاری خواهد شد.
7 - باید متذکر بود که از نظر انتقال برنامه از بخش عمومی به بخش خصوصی از مبلغ 366.5 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی در‌حدود 34.9 میلیارد ریال از اعتبارات سازمان برنامه از طریق بانکهای تخصصی و غیره به بخش خصوصی منتقل خواهد گردید. ضمناً از کل‌سرمایه‌گذاری ثابت بخش عمومی 63.3 میلیارد ریال به وسیله مؤسسات انتفاعی دولت و شهرداریها مستقیماً سرمایه‌گذاری خواهد شد.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2118< ‌سیاست صادرات و واردات 8 - از نظر صادرات سیاست دولت در برنامه چهارم نیز مانند برنامه سوم عبارت خواهد بود از تنوع بخشیدن به کالاهای صادراتی به نحوی که صادرات‌کشور متدرجاً از صورت مواد اولیه به صورت مواد ساخته شده در آید با اقداماتی که در اواخر برنامه سوم در زمینه استفاده از بازارهای بلوک شرق به‌عمل آمده و با ایجاد صنایع عظیم صادراتی مانند گاز و آلومینیوم و پتروشیمی پیش‌بینی می‌شود که کل صادرات کشور به جز نفت از 14 میلیارد ریال در‌سال 1346 به 48.7 میلیارد ریال در سال 1351 یعنی در حدود 3.5 برابر برسد. در زمینه استاندارد کردن کالاهای معمولی صادراتی و بهبود کیفیت آن‌طبق مشخصات بین‌المللی کوشش خاصی طی دوران برنامه چهارم معمول خواهد گشت.
‌در زمینه صادرات خدمات با توجه به امکانات زیادی که از نظر جلب سیاحان خارجی چه از کشورهای غرب و چه از مناطق واقع در جنوب خلیج‌فارس به کشور وجود دارد اقدامات وسیعی برای ایجاد تسهیلات لازم با توجه به درخواستهای هر طبقه از سیاحان طی دوره برنامه چهارم پیش‌بینی شده است و انتظار می‌رود از این راه درآمد ارزی به طور روز افزونی افزایش یابد.
9 - در زمینه واردات - سیاست جایگزین کردن واردات به وسیله تولید داخلی در درجه اول متوجه کالاهای اساسی مصرفی و سپس مواد اولیه و‌کالاهای سرمایه‌ای خواهد بود.
هماهنگ با سیاست تشویق پس‌انداز برای سرمایه‌گذاری و محدودیت نسبی مصرف لازم خواهد بود که توسعه صنایع‌داخلی تا آنجا که مربوط به جایگزین کردن واردات است متوجه تولیبتعدلد کالاهای ضروری و اساسی شود. در زمینه صنایع مونتاژ کوشش مداوم به عمل‌خواهد آمد که ارزش افزوده در داخل کشور نسبت به کل ارزش کالا افزایش یابد همچنین کوشش خواهد شد تا میزان قابل توجهی از افزایش تقاضا برای‌خدمات وارداتی مانند بیمه - کشتیرانی - خدمات مهندسین مشاور و جهانگردی از طریق توسعه تولید داخلی این خدمات تأمین شود.
‌اصول فوق‌الذکر مبنای تنظیم مقررات سالانه صادرات و واردات قرار خواهد گرفت.
‌سیاست افزایش ذخایر ارزی 10 - با توجه به برآوردی که نسبت به افزایش حجم معاملات خارجی به عمل آمده ذخائر ارزی باید تا میزان 633 میلیون دلار در آخر برنامه چهارم‌افزایش داده شود و بانک مرکزی ایران مراقبت لازم را برای تأمین این ذخائر ارزی خواهد نمود.
‌سیاست وام و ورود سرمایه‌های خارجی 11 - نیل به هدفهای برنامه چهارم از نظر تأمین منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری به میزان 810 میلیارد ریال و از نظر حفظ تعادل ارزی و همچنین‌افزایش ذخائر ارزی مستلزم آن است که طی دوره برنامه مذکور به طور خالص در حدود 113.5 میلیارد ریال (1513 میلیون دلار) از منابع خارجی به‌صورت وام و ورود سرمایه خارجی به کشور استفاده شد.
‌بخش عمومی با توجه به تعهدات مالی که طی برنامه چهارم از نظر بازپرداخت وامهای خارجی عمرانی موجود بر عهده دارد و با در نظر گرفتن این که‌مقداری از وامهای عمرانی که طی برنامه چهارم استفاده خواهد شد باید ظرف همین مدت بازپرداخت شود. در این صورت در حدود 150 میلیارد ریال(‌معادل 2000 میلیون دلار) جمعاً به صورت وام از منابع خارجی استفاده خواهد کرد. خالص استفاده بخش خصوصی از منابع خارجی طی همین دوره‌باید نزدیک به 700 میلیون دلار باشد و دولت سیاست لازم را از نظر تشویق ورود سرمایه خصوصی خارجی لااقل به میزان فوق خواهد نمود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2121< 12 - در جداول شماره 4 برآورد تقریبی از وضع موازنه پرداختها و موازنه ارزی کشور طی سالهای برنامه چهارم به عمل آمده است و از نظر کلی‌راهنمای تنظیم بودجه سالانه ارزی خواهد بود >‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2122< >‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2123 الی 2125< ‌سیاست ثبات قیمتها 13 حفظ ثبات نسبی قیمتها شرط اساسی موفقیت در نیل به هدفهای برنامه چهارم است. در شرائط خاص ایران وجود منابع مهم درآمد ارزی برای تأمین‌قسمتی از احتیاجات روز افزون کالاهای سرمایه‌ای و مصرفی از طریق واردات حصول رشد نسبتاً سریع اقتصادی را توأم با ثبات نسبی قیمتها‌امکان‌پذیر می‌نماید.
‌با اتخاذ سیاستهای مالی ارزی و پولی متناسب و تنظیم عرضه کالاهای ضروری کشاورزی که تولید آنها احتمالاً دچار نوسانات شدید سالانه است انتظار‌می‌رود ثبات نسبی قیمتها حفظ گردد.
14 - سیاست مالی - با توجه به اینکه دولت مصرف‌کننده عمده کالا و خدمات است هر گاه هزینه‌های عمرانی و جاری آن به میزانی غیر متناسب با‌درآمدها افزایش یابد این جریان فشار تورمی را به دنبال خواهد داشت برنامه مالی دولت که بعداً در این فصل تشریح می‌گردد با توجه به لزوم جلوگیری‌از فشار تورمی پیشنهاد شده است.
15 - سیاست ارزی - سیاست کلی ارزی کشور حفظ تعادل ارزی خواهد بود با توجه به اینکه فشار تورمی و افزایش قیمتها در مرحله اول بر اثر افزایش‌تقاضا برای کالا و خدمات نسبت به عرضه داخلی به وجود می‌آید تا جایی که کمبود عرضه داخلی را بتوان از طریق واردات تأمین کرد این امر از افزایش‌قیمتها جلوگیری خواهد نمود ولی اتخاذ این خط مشی در حدود و شرائطی است که ذیلاً تشریح می‌گردد:
‌هدفهای بلند و انقلابی برنامه چهارم از نظر رشد بسیار سریع تولید و درآمد و در نتیجه لزوم سرمایه‌گذاری زیاد بی‌شک تقاضای کشور را برای واردات‌خاصه کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای و مواد اولیه به سرعت افزایش خواهد داد گرچه دورنمای درآمدهای ارزی کشور نیز با توجه به افزایش صادرات‌نفت و سایر کالاها و همچنین امکانات استفاده از وام و سرمایه خارجی روشن و امید بخش می‌باشد با این حال نمی‌توان اجرای سیاست دروازه‌های باز‌را به طور مطلق توصیه نمود بلکه از این امکانات وسیع بایستی در درجه اول برای تأمین کلیه احتیاجات کالاهای سرمایه‌ای و کالاهای واسطه و مواد‌اولیه‌ای که در کشور تولید نمی‌شود و همچنین برای واردات کالاهای مصرفی که برای رفع کمبود تقاضای داخلی و در نتیجه جلوگیری از افزایش هزینه‌زندگی ضرورت دارد استفاده به عمل آید.
‌در مورد کالاهای تجملی سیاست فعلی یعنی تحمیل حقوق و عوارض گمرکی نسبتاً سنگین به منظور کاهش تقاضا و در نتیجه صرفه‌جویی در‌هزینه‌های ارزی و همچنین تعقیب سیاست توزیع عادلانه‌تر درآمد کماکان دنبال خواهد شد.
‌به علاوه افزایش حجم بازرگانی در دوره برنامه چهارم ایجاب می‌کند که ذخایر ارزی بانک مرکزی نیز به همان ترتیب افزایش یابد و بدین منظور افزایشی‌در ذخایر ارزی کشور معادل 633 میلیون دلار در پایان برنامه چهارم منظور می‌شود.
16 - سیاست پولی - سیاست کلی و درازمدت دولت کماکان حفظ ارزش پولی کشور و تنظیم اعتبارات سیستم بانکی متناسب با احتیاجات اقتصادی‌می‌باشد.
17 - سیاست تنظیم عرضه و تقاضای کالاهای ضروری کشاورزی - تنظیم عرضه و قیمت کالاهای ضروری کشاورزی طی برنامه چهارم با شدت هر‌چه تمامتر از طریق ایجاد سیلوها برای نگاهداری محصولات عمده کشاورزی و تثبیت قیمت آنها دنبال خواهد شد تا کشاورزان بتوانند با اطمینان کامل‌به تولید محصولات مورد نیاز به پردازند و مصرف‌کننده نیز بتواند نیازمندیهای اساسی خود را در هر موقع به قیمت مناسب تأمین نماید.
‌سیاست و برنامه مالی دولت 18 - با توجه به اینکه سهم سرمایه‌گذاری ثابت بخش عمومی معادل 54.8 درصد کل سرمایه‌گذاری ثابت کشور در نظر گرفته شده است و با توجه به‌اینکه علاوه بر سرمایه‌گذاری ثابت ناگزیر هزینه‌های جاری دولت نیز اعم از عمرانی و غیر عمرانی ترقی خواهد یافت اتخاذ یک سیاست مالی قوی به‌منظور ایجاد منابع کافی و جلوگیری از عدم تعادل مالی ضروری است که نکات اصلی آن به شرح زیر پیش‌بینی می‌شود:
‌اول - افزایش درآمد شامل درآمد نفت - درآمدهای مالیاتی و درآمدهای حاصل از فروش کالاها و خدمات دولتی.
‌دوم - قبول یک میزان حداکثر برای رشد هزینه‌های عمومی و جاری.
‌سوم - استفاده از اعتبارات و وامهای خارجی به منظور رفع کمبود منابع مالی جهت عملیات عمرانی.
‌چهارم - استفاده از پس‌انداز بخش خصوصی از طریق تنظیم سیاست انتشار اوراق قرضه و اسناد خزانه.
19 - سیاست دولت در زمینه درآمد در جهت نیل به هدفهای زیر می‌باشد:
‌اول - درآمد نفت جمعاً طی دوره اجرای برنامه بالغ بر 486.6 میلیارد ریال در سال 1351 به 129.2 میلیارد ریال خواهد رسید.
‌دوم - درآمدهای دولتی که از محل بازرگانی خارجی به صورت حقوق گمرکی و سود بازرگانی و مابه‌التفاوت خرید و فروش از عاید می‌شود تابع‌میزان پیش‌بینی واردات بوده و جمعاً به 125 میلیارد ریال خواهد رسید.
‌سوم - وصول مالیاتهای مستقیم طی سالهای اجرای برنامه حداقل بالغ بر 74 میلیارد ریال خواهد گردید.
‌چهارم - وصول مالیاتهای غیر مستقیم در طی دوره برنامه چهارم جمعاً به 52 میلیارد ریال خواهد رسید.
‌پنجم - مؤسسات انتفاعی و بازرگانی دولت جمعاً معادل 76 میلیارد ریال در طی دوره برنامه چهارم به درآمد عمومی کمک خواهند کرد.
‌ششم - درآمد حاصل از خدمات دولت شامل پست و تلگراف و وزارت خارجه و شهربانی و غیره جمعاً بالغ بر 25 میلیارد خواهد شد.
20 - در زمینه هزینه هدف آن است که افزایش هزینه‌های جاری دولت از ده درصد در سال تجاوز ننماید.
21 - در زمینه وام و اعتبارات خارجی حداکثر معادل 150 میلیارد ریال از منابع خارجی استفاده خواهد شد.
22 - همچنین پیش‌بینی شده است که به طور خالص معادل 46 میلیارد ریال اسناد خزانه و اوراق قرضه جدید منتشر شده و وجوه حاصله به مصرف‌هزینه‌های سرمایه‌ای و تأسیسات نظامی برسد.
‌بر اساس خطوط کلی فوق‌الذکر وضع مالی دولت به شرح جداول (5) - (6) - (7) مشروحه زیر خواهد بود:
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2129< (1) شامل درآمد پست و تلگراف - وزارت خارجه - شهربانی - ثبت اسناد و غیره می‌باشد.
(2) به مأخذ 61 میلیارد ریال سال 46 و حداکثر 10 درصد افزایش سالانه.
(3) شامل 480 میلیارد ریال هزینه طرحهای عمرانی و طرحهای مستمر جدید برنامه چهارم و 45 میلیارد ریال هزینه طرح‌های مستمر منتقله به برنامه‌چهارم و 5 میلیارد ریال هزینه انتقال گاز می‌باشد.
(4) فقط شامل بازپرداخت مربوط به بودجه عمرانی است و قسمت مربوط به بودجه غیر عمرانی در قلم شماره 1 هزینه‌های جاری منظور شده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2131 الی 2133< 23 - از 480 میلیارد ریال هزینه‌های عمرانی برنامه چهارم که در بودجه سازمان برنامه منظور گردیده (‌جدول شماره 8) در حدود 64.9 میلیارد ریال‌هزینه‌های مستمر مربوط به برنامه چهارم و 415.1 میلیارد ریال هزینه سرمایه‌گذاری ثابت می‌باشد که 380.2 میلیارد ریال از مبلغ اخیر توسط بخش‌عمومی و 34.9 میلیارد ریال توسط بخش خصوصی سرمایه‌گذاری خواهد شد.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2134< ‌فصل سوم ‌نیروی انسانی ‌دورنمای جمعیت طی برنامه چهارم 1 - میزان افزایش جمعیت ایران طی دوره برنامه چهارم سالانه در حدود 2.6 درصد برآورد شده است معهذا افزایش جمعیت در مناطق شهری 4.4‌درصد افزایش سالانه سریعتر از افزایش جمعیت مناطق روستایی کشور است که سالانه 1.4 درصد می‌باشد.
‌جدول شماره یک تحول جمعیت کشور را به تفکیک مناطق شهری و روستایی طی دوره برنامه چهارم نشان می‌دهد:
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2135< 2 - گرایش محسوسی که در جهت جوان‌تر شدن جمعیت در سالهای اخیر پدید آمده است طی دوره برنامه چهارم خاصه در مورد گروه سنی تا 20‌ساله‌ادامه خواهد یافت.
‌سیاست جمعیت 3 - به منظور اجرای یک سیاست درازمدت در مورد جمعیت در جهت تسریع رشد اقتصادی کشور اتخاذ تدابیر مشروحه ذیل طی برنامه چهارم کشور‌ضروری به نظر می‌رسد:
‌الف - تجدید نظر اساسی در سازمان ثبت احوال کشور به منظور آماده ساختن این دستگاه برای ثبت دقیق موالید و متوفیات و انتشار منظم آمارهای‌مربوطه که مستندترین منبع اطلاعات برای تعیین میزان افزایش طبیعی جمعیت کشور خواهد بود.
ب - انجام تحقیقات و تجسسات مربوط به جمعیت‌شناسی با برنامه‌ها و هدف‌های مشخص به منظور شناخت تحولات کمی و کیفی جمعیت به‌مقیاس کل کشور و در مناطق مختلف.
ج - تکمیل ارزیابی کلیه منابع طبیعی کشور به وسیله سازمانهای اجرایی مربوط در قالب بک برنامه مشخص.
4 - با توجه به شرائط اجتماعی و اقتصادی کنونی ایران اقدامات ذیل حتی قبل از بررسی‌های فوق‌الذکر ضروری است:
‌الف - اجرای یک برنامه تنظیم موالید و تعداد افراد خانوار به منظور تأمین بهترین شرایط رشد برای نوزادان و اطفال از یک طرف و تأمین منطقی‌ترین‌شرائط زیست برای مادران خاصه از نظر جسمانی و مقتضیات بهداشتی از طرف دیگر این برنامه در سطح خانواده و تحت عنوان بهداشت خانواده به‌مرحله اجرا در خواهد آمد.
ب - متعادل ساختن نسبت گروههای جوان جمعیت طی دوره برنامه چهارم از طریق اجرای کامل ماده 1041 قانون مدنی در مورد ممنوعیت ازدواج‌دختران کمتر از 16 سال.
5 - تعدیل توزیع کنونی جمعیت در کشور و کاهش تراکم آن خاصه در تهران و تقلیل آهنگ مهاجرت به این شهر، ایجاب می‌نماید که سیاست عدم‌تمرکز اداری که طی برنامه سوم آغاز شده است با سیاست عدم تمرکز امور عمرانی توام گردد و در بعضی از شهرستانهای کشور قطب‌های مهم توسعه‌عمران به وجود آید.
‌وضع اشتغال در برنامه چهارم 6 - بر اساس محاسباتی که در قالب هدفهای تولیدی برنامه چهارم به عمل آمده است پیش‌بینی می‌شود که در پایان برنامه چهارم از مجموع16.894.000 نفری که به سن کار کردن می‌رسند 8.935.000 نفر غیر فعال و 7.959.000 نفر فعال باشند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در پایان‌برنامه چهارم برای 8.898.000 نفر جمعیت فعال کشور امکان اشتغال وجود داشته باشد و در حدود 61 هزار نفر نیز جویای شغل باشند بدین ترتیب‌چنانچه کلیه هدفهای اساسی برنامه - طبق موازین پیش‌بینی شده - تحقق یابد در پایان برنامه چهارم شاخص اشتغال در حدود 99 درصد و شاخص‌بیکاری آشکار در حدود 1 درصد خواهد بود 7 - پیش‌بینی چگونگی توزیع شاغلان در سه بخش عمده فعالیت طی دوره برنامه چهارم طبق جدول شماره 2 خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2137< ‌سیاست اشتغال در برنامه چهارم 8 - سیاستهای اشتغال در برنامه چهارم به شرح زیر است:
‌الف - اجرای کامل مواد 16 و 59 قانون کار که طبق آن کارکردن اطفال کمتر از 12 سال حتی به عنوان کارآموز منع شده است و همچنین ماده 22 ناظر بر‌تعیین و تضمین حداقل دستمزد.
ب - گسترش سریع تعلیمات ابتدایی - متوسطه - حرفه‌ای و عالی به نحوی که نه فقط موجب کاهش فشار بالقوه گروههای سنی ذیربط به بازار کار‌گردد بلکه ضمناً افراد جوان را برای مهارتهای مورد نیاز کشور تربیت کند.
ج - مبادله قراردادهای کارآموزی اجباری بر حسب شاخه‌های مختلف فعالیتهای تولید بین کارفرمایان و کارآموزان جوان به منظور فراهم ساختن موجبات‌جذب بیشتر فارغ‌التحصیلان مدارس ابتدایی در صنایع کشور.
‌د - تعمیم بیمه‌ها و مقررات بازنشستگی در بخش خصوصی.
ه - ایجاد دوره‌های تخصصی در سطح دیپلم و فوق دیپلم به منظور جذب بیشتر فارغ‌التحصیلان متوسطه.
‌و - فراهم کردن آموزشهای حرفه‌ای و ایجاد امکانات ویژه اشتغال برای گروههای خاص اجتماعی.
‌ز - تنظیم وضع بازار کار کشور به وسیله ادارات کاریابی و مشاغل از طریق ایجاد هماهنگی بین آن ادارات و آموزش حرفه‌ای بزرگسالان و بیمه‌های‌اجتماعی خاصه به منظور مبارزه با بیکاریهای محلی و فصلی.
ح - تهیه و انتشار دوره‌های منظم و مداوم کوتاه مدت آماری درباره تحولات نیروی کار و بازار کار و دستمزد و قدرت تولید به وسیله وزارت کار و امور‌اجتماعی به منظور تأمین مبانی لازم برای اتخاذ سیاستهای صحیح در این موارد.
9 - سیاست اشتغال در بخش کشاورزی علاوه بر تأمین 226 هزار شغل جدید، عبارت خواهد بود از کاهش کم‌کاری در بخش مزبور از میزان 37‌درصدی که فعلاً برآورد می‌شود به حدود 21 درصد در پایان برنامه چهارم از طریق:
‌الف - متنوع کردن فعالیتهای روستایی و کشاورزی.
ب - ایجاد واحدهای بهره‌برداری بزرگ و مختلط کشاورزی و صنعتی.
ج - سوق دادن شرکتهای تعاونی روستایی موجود به شرکتهای تعاونی تولید کشاورزی و شرکتهای سهامی مزارعی.
‌د - گسترش فعالیتهای ترویجی و آموزشی.
10 - در بخش صنایع و معادن تدابیری که اتخاذ آنها به منظور ایجاد حداکثر اشتغال مولد در کشور با در نظر گرفتن امکانات سرمایه‌گذاری موجود‌ضروری خواهد بود عبارتند از:
‌الف - تقویت افزایش اشتغال در بخش صنایع کشور از طریق ایجاد کارگاههای کوچک و متوسط کارگرطلب بر گرد صنایع بزرگ.
ب - تقویت کارگاههای صنعتی کوچک و متوسط کارگر طلب و حمایت از آنها.
ج - کوشش در استاندارد کردن محصولات این قبیل کارگاهها.
‌د - راهنمایی این کارگاهها به تولید محصولات تخصصی.
ه - جلوگیری از ماشین شدن مفرط صنایع متعارفی کارگر طلب موجود که افزایش قدرت تولید کار در آنها ضرورت خاصی ندارد.
‌و - احیا و توسعه صنایع دستی خاصه در روستاهای کشور ضمن تطبیق مصنوعات آنها با شرائط بازارهای جدید داخلی و خارجی.
‌ز - منظور داشتن اثرات طرحهای صنعتی در اشتغال به عنوان یکی از معیارهای تعیین اولویت هنگام صدور پروانه تأسیس صنایع.
11 - تدابیر اشتغال در بخش خدمات دولتی عبارت است از اجرای اصل عدم تراکم کارکنان بخش دولتی در پاره‌ای مناطق و از جمله در شهر تهران و‌افزایش درصد کارکنان تحصیلکرده در بخش مزبور و اقدام با ارتقاء سطح اطلاع و تخصص کارمندان و بالاخره تغییر ترکیب کارکنان دولتی از راه افزودن‌کادر فنی نسبت به خدمتگزاران و کارکنان اداری.
‌برآورد مهارتها و تخصصهای مورد نیاز در طی برنامه چهارم 12 - نیازمندیهای کشور به کارکنان فنی در دوره برنامه چهارم از طریق ایجاد روابط معقول بین سرمایه‌گذاریهای ثابت و اشتغال در بخشهای مختلف‌فعالیت اقتصادی و همچنین با در نظر گرفتن تحولات قابل پیش‌بینی بهره‌وری (‌قدرت تولید) نیروی کار به شرح زیر پیش‌بینی شده است.
‌الف - بخش کشاورزی 13 - با توجه به هدفهای اساسی برنامه کشاورزی و دامپروری و منابع آب در برنامه عمرانی چهارم تعداد کارکنان متخصص مورد احتیاج بخش دولتی و‌بخش خصوصی در کشاورزی و صنایع وابسته به آن طبق جدول شماره 3 برآورد می‌شود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2141< ب - بخش صنایع و معادن و ساختمان 14 - طبق برآوردی که شده است عده شاغلین صنایع کشور از 1.686.000 نفر در سال 1346 به 2.103.000 نفر در سال 1351 خواهد رسید و در‌این مدت تعداد شاغلین این بخش در حدود 417 هزار نفر افزایش خواهد یافت.
‌توزیع شاغلان جدید در بخش‌های صنایع و معادن در جدول شماره چهار پیش‌بینی شده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2142< 15 - تعداد شاغلین این بخش طی دوره پنج‌ساله برنامه چهارم کشور (51 - 1346) از 1.874.000 نفر در ابتدای برنامه به 2.197.000 نفر در پایان‌برنامه چهارم پیش‌بینی می‌شود.
16 - توزیع شاغلین جدید بخش خدمات بر حسب سطوح عمده مشاغل در طی دوره برنامه چهارم به شرح جدول شماره 5 پیش‌بینی می‌شود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2143< 17 - پیش‌بینی توزیع نیروی انسانی جدید مورد نیاز در طی برنامه چهارم بر حسب مشاغل عمده اقتصادی و اجتماعی در جدول شماره 6 در قالب‌گروههای اصلی طبقه‌بندی مشاغل استاندارد دفتر بین‌المللی کار خلاصه شده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2144< ‌فصل چهارم ‌عمران ناحیه‌ای و قطب‌های عمرانی ‌مقدمه 1 - به طور کلی مبنای عمران ناحیه‌ای در ایران به طوری که تا کنون ملحوظ بوده در وهله اول عبارت بوده است از سرمایه‌گذاری وسیع در مناطقی که از‌حیث طبیعی دارای امکانات توسعه برای تحصیل حداکثر بازده اقتصادی باشد و در وهله دوم احیا و آبادانی مناطق عقب‌مانده کشور مورد نظر بوده‌است.
‌هدف کلی عمران ناحیه‌ای در برنامه چهارم 2 - هدف کلی عمران ناحیه‌ای در برنامه چهارم عبارت است از شناسایی منابع و امکانات توسعه مناطق مستعد و تعیین قطب یا قطبهای توسعه در هر‌منطقه و تمرکز سرمایه‌گذاری در آنها به منظور تحصیل حداکثر بازده و تسریع آهنگ رشد اقتصادی کشور.
‌برنامه‌های مشخص 3 - در قالب هدف کلی فوق برنامه‌های مشخص عمران ناحیه‌ای طی برنامه چهارم به قرار زیر خواهد بود:
‌الف - شناسایی و انتخاب و تعیین قطب‌های کشاورزی بر اساس استعداد و ظرفیت منابع طبیعی و قابلیت تأثیر آن بر مناطق دیگر و ایجاد مزارع و‌مؤسسات بزرگ کشاورزی و دامپروری و بهره‌برداری از آنها با روشهای پیشرفته قطبهای مزبور در مجاورت سدها و نقاطی که از تکنیک‌های جدید‌آبیاری استفاده می‌کنند به وجود خواهد آمد.
‌در برنامه چهارم علاوه بر ادامه عملیات در مناطق جیرفت، میناب، کهکیلویه، گرگان، مغان، قزوین، منطقه دز، منطقه سفید رود که قبلاً انتخاب شده،‌عمران ناحیه‌ای به نواحی جدیدی از قبیل رضاییه و مهاباد، اراک، سد شاه عباس کبیر (‌زاینده رود)، سد داریوش کبیر (‌درودزن فارس) کازرون و خرامه،‌داراب، بمپور و سراوان، مریوان و سردشت، کرمانشاهان، همدان، سرخس و دره گز، مازندران، گرمسار ورامین، حومه مشهد و اسفراین، حوزه تربت‌جام، زنجان، خمسه، کرج و شهریار و مناطقی که پس از مطالعه حائز اهمیت تشخیص داده شوند به ترتیب اولویت گسترش داده خواهد شد.
‌ضمناً با توجه به اهمیتی که دامپروری در تأمین احتیاجات غذایی کشور حائز است در قطبهای فوق‌الذکر که شرائط مساعدی برای توسعه دامپروری‌داشته باشند سرمایه گذاری متمرکز منحصر به بهره‌برداری کشاورزی نبوده و نسبت به ایجاد واحدهای بزرگ دامپروری نیز توسعه و تأکید خواهد شد.
‌همچنین نظر به اهمیتی که ایلات و عشایر کشور در فعالیت‌های دامپروری دارند در مناطق مسکونی عشایر به ایجاد کارخانه‌های مولد غذای دام و‌احداث مراکز دامپروری مبادرت خواهد شد.
‌در زمینه شیلات با توجه به ذخائر وسیع انواع ماهی و میگو در خلیج فارس و دریای عمان، بندر عباس و چند بندر مناسب دیگر به عنوان مراکز فعالیت‌شیلات تقویت و تجهیز خواهند شد و به عنوان قطبهای توسعه به بهبود و توسعه اقتصاد سراسر این منطقه کمک خواهند کرد.
ب - توسعه و تقویت پایگاههای صنعتی در نواحی منتخب به نحوی که این پایگاهها به صورت قطب‌های صنعتی و هسته مرکزی عمران ناحیه‌ای درآیند‌با توجه به آنکه در طی برنامه سوم پایه چند قطب صنعتی در شهرهای اصفهان، اهواز، تبریز و اراک نهاده شده است هدف برنامه چهارم عبارت خواهد‌بود از تکمیل و تجهیز پایگاه‌های صنعتی مزبور و تأکید سرمایه‌گذاری در رشته‌های زیر بنا و مکمل و تبدیل آن پایگاه‌ها به قطبهای توسعه همچنین در‌برنامه چهارم پایگاههای صنعتی جدیدی در شیراز - بندر شاهپور و قزوین به وجود خواهد آمد و نسبت به ایجاد پایگاههای صنعتی در رشت و مشهد و‌کرمانشاه مطالعات ضروری و شناسایی به عمل خواهد آمد.
ج - شناسایی و انتخاب مراکز خدمات شامل تأسیس مراکز جهانگردی جدید و تقویت مراکز جهانگردی فعلی علاوه بر ایجاد تسهیلات لازم در‌محورهای اساسی جهانگردی (‌خصوصاً مسیر بازرگان - تهران و تهران - اصفهان، شیراز) مراکز دیگری که از نقطه نظر بازدید سیاحان حائز اهمیت‌است انتخاب گردیده و نسبت به توسعه آنها به عنوان محور عمران ناحیه‌ای اهتمام خواهد شد.
‌توسعه پایگاهها جهانگردی (‌نظیر جزیره مینو، کرند، کلاردشت، گاجره، لاریجان، اردبیل در برنامه چهارم پیش‌بینی شده است.
‌خط مشی‌ها و سیاست‌های اجرایی 4 - برای نیل به هدفهای فوق و اجرای برنامه‌های ذکر شده خط مشی‌ها و برنامه عمران ناحیه‌ای به شرح زیر خواهد بود:
‌الف - اجرای مطالعات همه جانبه و شناسایی منابع و امکانات تولید در کلیه مناطق کشور به منظور توسعه و تقویت قطبهای اقتصادی و ایجاد قطبهای‌جدید:
ب - سیاستهای اجرایی در مورد قطبهای توسعه و نواحی که در آن سرمایه‌گذاری متراکم صورت خواهد گرفت به قرار زیر خواهد بود:
(1) - به وجود آوردن تأسیسات و تسهیلات زیربنایی از طرف دولت مانند آب و برق و ارتباطات و مخابرات.
(2) - ایجاد تسهیلات اعتباری و بانکی.
(3) - عرضه داشتن خدمات عمومی و اجتماعی و اداری مورد نیاز از قبیل مدرسه تأسیسات درمانی و واحدهای اداری ضروری.
(4) - اعطای معافیتهای مالیاتی و تشویق‌های دیگر.
ج - به وجود آوردن سازمانهای خاص عمران منطقه‌ای در موارد ضروری و تقویت سازمانهای موجود و همچنین استفاده از سازمانهای محلی به منظور‌تجهیز منابع و امکانات ناحیه.
‌د - تسریع در اجرای اصل عدم تمرکز و ایجاد موجبات و شرائط مساعد جهت سوق سرمایه و کادرهای متخصصی به مناطق مستعد و همچنین کاهش‌تراکم امور اداری در مرکز و انتقال و تفویض مسئولیت‌ها و اختیارات به مقامات اداری و محلی.
‌اعتبارات 5 - هزینه اجرای طرحهای عمرانی ناحیه‌ای در برنامه بخش‌های مربوط (‌کشاورزی، آبیاری، صنایع، ارتباطات و غیره) منظور گردیده است و علاوه بر‌آن جهت تأمین هزینه‌های اداری و تشکیلاتی و به منظور انجام مطالعات ضروری اعتبار مورد نیاز عمران ناحیه‌ای به میزان 3.6 میلیارد ریال پیش‌بینی‌گردیده است.
‌فصل پنجم ‌کشاورزی و دامپروری ‌هدف‌های کلی کشاورزی و دامپروری در برنامه چهارم 1 - هدفهای کلی برنامه چهارم کشاورزی و دامپروری که با توجه به امکانات تولید و روابط آن با بخشهای دیگر اقتصادی تعیین گردیده عبارتند از:
‌الف - تأمین رشدی به میزان حداقل 5 درصد متوسط سالانه در تولیدات ناخالص بخش کشاورزی به منظور تأمین احتیاجات غذایی روز افزون جمعیت‌کشور و همچنین تهیه مواد خام مورد نیاز صنایع داخلی و صادرات.
ب - افزایش بازده کار و زمین از طریق اشاعه روشهای جدید تولید و بهره‌برداری.
ج - بالا بردن سطح کار و فعالیت روستاییان از طریق ایجاد تنوع در اشتغال و توسعه دادن صنایع روستایی و ایجاد کار جدید برای کسانی که در دوران‌برنامه به جمعیت فعال روستایی اضافه می‌گردند.
‌د - حفظ و توسعه و اصلاح منابع طبیعی اعم از آب و خاک - مرتع و جنگل - ماهی و شکار و بهره‌برداری مؤثر و معقول از این منابع.
ه - تجدید تشکیلات جامعه روستایی و تقویت آن بر اساس فعالیت‌های تعاونی و خودیاری.
‌هدف‌های عمده تولیدی 2 - هدف‌های تولیدی در دوران برنامه به شرح جدول شماره 1 خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2150 الی 2152< ‌به طوری که ملاحظه می‌شود ارزش کل تولیدات ناخالص بخش کشاورزی و دامپروری که در سال 44 معادل 112620 میلیون ریال بوده است در سال1351 به قیمتهای ثابت سال 1344 بالغ بر 158468 میلیون ریال خواهد گردید به این ترتیب مجموع رشد مورد محاسبه در دوران هفت‌ساله معادل40.7 درصد و متوسط سالانه رشد معادل 5 درصد می‌باشد.
3 - سطح کشت محصولات کشاورزی که در پایان برنامه سوم معادل 7.1 میلیون هکتار می‌باشد در پایان برنامه چهارم به 7.55 میلیون هکتار بالغ‌خواهد گردید.
‌این افزایش (‌به میزان 450 هزار هکتار) به خصوص در نتیجه به زیر کشت رفتن اراضی واقع در حوزه سدهایی است که در دوران برنامه سوم و چهارم‌ساخته و آماده می‌گردد.
اراضی جدید شامل 150 هزار هکتار اراضی دیم و 300 هزار هکتار اراضی آبی است.
‌علاوه بر 450 هزار هکتار مزبور معادل 100 هزار هکتار اراضی آبی نیز در پایان برنامه چهارم آماده کشت خواهد گردید.
‌خط مشی‌های کلی:
4 - برای نیل به هدفهای فوق خط مشی‌های کلی زیر مورد توجه قرار خواهد گرفت:
‌الف - تشویق افزایش تولید محصولاتی که در حال حاضر برای تأمین مصارف داخلی از خارج کشور وارد می‌گردد.
ب - تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی و تأکید به سرمایه‌گذاری دولتی در مناطقی که از نظر تولید محصول استعداد بیشتری دارند.
ج - تضمین نرخ محصولات مهم کشاورزی در سطحی که موجب تشویق سرمایه‌گذاری برای تولید آن محصولات باشد.
‌د - تشکیل شرکتهای سهامی زراعی به وسیله دهقانانی که صاحب زمین شده‌اند بر اساس اصول تعاون تولید.
ه - تجهیز سرمایه‌های پراکنده در دهات و شهرها و تشویق صاحبان سرمایه به ایجاد واحدهای بزرگ با مشارکت در سرمایه‌گذاری در واحدهایی که‌هدف آنها تهیه محصول به مقیاس وسیع جهت فروش در بازار باشد.
‌و - افزایش سرمایه نقدی مؤسسات اعتباری دولت و ایجاد تسهیلات بیشتر در شرایط پرداخت وام‌های کشاورزی و دام‌پروری و به خصوص فراهم‌کردن موجبات لازم جهت نظارت در مصرف صحیح وام.
‌ز - توسعه شرکتهای تعاونی و تقویت آنها از طریق بالا بردن میزان سرمایه و فراهم کردن وسائل هدایت و آموزش مدیران و اعضاء شرکت.
ح - توجه خاص به آموزش کشاورزی و دامداری در تمام سطوح و بالاخص سعی در تعلیم و تربیت تکنیسین و کارگر ماهر در رشته‌های مختلف‌زراعت و دامداری.
ط - اتخاذ تدابیر لازم برای حداکثر استفاده از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در انجام خدماتی که فعلاً دولت به عهده دارد.
ی - توجه کامل به تحقیقات کشاورزی و دامپروری و فراهم کردن کادر - وسائل و تجهیزات لازم.
ک - بسط روشهای فنی جدید کشاورزی در سطح روستاها از طریق استفاده کامل از نتایج تحقیقات علمی و عملی کشاورزی و تعمیم و ترویج آنها.
ل - بهره‌برداری از منابع دریاها و رودخانه‌ها به نحوی که بتوان قسمتی از کمبود پروتئین حیوانی مورد نیاز را از این منابع جبران نمود.
م - بهره‌برداری به مقیاس وسیع و با روشهای جدید از اراضی که در نتیجه بستن سدها آبیاری شده یا می‌شود از طریق تشویق بخش خصوصی و‌مبادرت مستقیم دولت به ایجاد واحدهای بزرگ زراعی و دامداری در موارد فقدان داوطلب و یا عدم تخصص و یا عدم کفایت سرمایه در بخش‌خصوصی.
‌برنامه‌های مهم کشاورزی و دامپروری و سیاستهای اجرایی آن 5 - اهم برنامه‌هایی که در دوران برنامه چهارم برای وصول به هدفهای مذکور اجرا خواهد گردید به شرح زیر می‌باشد:
‌الف - عملی ساختن بهره‌برداری مناسب و متعادل از منابع ارضی - تثبیت سطح مراتع و جنگلها و تقلیل سطح آیش به منظور فراهم نمودن سیستم‌استفاده مناسب و معادل از زمینهای مزروعی و گرایش در جهت توسعه و استفاده بیشتر از زراعت عمقی در برنامه چهارم.
ب - مطالعه و ترویج استفاده بهتر از منابع آب - نوع آبیاری و پوشش بستر کانالها و نهرها که در مصرف آب صرفه‌جویی می‌نماید.
ج - مکانیزاسیون کشاورزی - برای مکانیزاسیون کشاورزی کشور اقدام به افزایش مزارع بزرگ مکانیزه و ایجاد کارخانه تراکتورسازی خواهد شد و تعداد‌تراکتور موجود با توجه به جایگزینی تراکتورهای فرسوده از 17500 به 24000 خواهد رسید.
‌د - توسعه مصرف کود حیوانی و شیمیایی - انواع کودهای سبز و حیوانی و شیمیایی برای اصلاح و تقویت اراضی زراعی به کار رفته و به طرق‌مختلف مصرف آنها ترویج و تشویق خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود مصرف کود شیمیایی از 130 هزار تن در پایان برنامه سوم به 350 هزار تن در پایان‌برنامه چهارم برسد.
ه - حفظ نباتات - به منظور حفظ نباتات، مطالعات شناسایی آفات و طرز مبارزه با آنها به عمل آمده و از سرایت آفات و بیمارهای از خارج نیز جلوگیری‌خواهد گردید.
‌در مورد آفات عمومی از قبیل ملخ و سن و موش در وسعت 3.6 میلیون هکتار مبارزه خواهد شد. و در مورد آفات خصوصی که به عهده بخش‌خصوصی خواهد بود دولت وظیفه ترویج و اشاعه طرق مبارزه را به عهده خواهد داشت.
‌و - اصلاح و تهیه و توزیع بذر و نهال - نهالهای خوب در 37 ایستگاه استانی و انواع بذرهای مرغوب و اصلاح شده در 140 هکتار تهیه و به قیمت‌مناسب در بین علاقمندان توزیع خواهد شد.
‌ز - اصلاحات ارضی مرحله دوم - اصلاحات راضی تکمیل و فروش املاک اجاره‌ای به کشاورزان، تشویق و تهیه نقشه کاداستر و بررسی مسائل‌اقتصادی اراضی زراعی انجام خواهد گردید.
ح - ترویج اصول نوین کشاورزی - علاوه بر اجرای قانون سپاه ترویج و آبادانی با استخدام تعداد لازم مروج از بین فارغ‌التحصیلان کشاورزی و توسعه‌کادر فنی سازمان ترویج نتایج تحقیقات و بررسیهای جدید مستقیماً در روستاها در دسترس زارعین قرار خواهد گرفت.
ط - تحقیقات کشاورزی - در مراکز تحقیقاتی وزارت و دانشکده‌های کشاورزی بررسی مسائل کشاورزی و دامپروری با کمک استادان و کارشناسان در‌سطوح وسیعتر ادامه خواهد یافت.
ی - آموزش کشاورزی - با افزایش تعداد سپاهیان ترویج و آبادانی و کادر سازمان ترویج کشاورزی و تکمیل کلاسهای تعلیماتی برای دامداران و‌کشاورزان، اصول نوین دامداری و کشاورزی ترویج خواهد گردید.
ک - اقتصاد روستایی و بازاریابی محصولات کشاورزی - این فعالیتها از طریق تأسیس انستیتوی بازاریابی، تکمیل شرکتهای تعاونی، افزایش ظرفیت‌سیلوها، ایجاد انبارها و سردخانه‌ها و استاندارد کردن محصولات و اصلاح مقررات خرید و فروش توسعه خواهد یافت.
ل - اعتبارات کشاورزی - در دوره برنامه 14 میلیارد ریال اعتبار به صورت وامهای کوتاه و متوسط و طویل‌المدت توسط مؤسسات اعتبار دهنده کشور‌به تولیدکنندگان محصولات کشاورزی اعطاء خواهد شد.
م - امور دام:
(1) تأمین خوراک دام - با افزایش سطح علوفه‌کاری و بذر افشانی در یک میلیون هکتار از مراتع و همچنین ترویج استفاده از مازاد محصولات‌کشاورزی مصرف خوراک دام کشور تأمین خواهد شد.
(2) - اصلاح نژاد و روشهای دامداری از طریق وارد کردن دام و طیور از خارج توسعه تلقیح مصنوعی، اداره سلکسیون دامها و ترویج اصول دامداری‌نوین در بین علاقمندان در سطوح وسیع‌تر اشاعه خواهد یافت.
(3) - بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان از قبیل سل و بروسلوز ریشه‌کن خواهد شد و بیماریهای سیاه زخم و آبله تحت کنترل در خواهد آمد و‌مبارزه با سایر بیمارهای دامی اعم از واگیر و انگلی توسعه خواهد یافت.
ن - حفظ منابع طبیعی کشاورزی و بهره‌برداری از آنها - از منابع طبیعی کشور (‌جنگل و مرتع و خاک و شکار و ماهی) در پنج سال آینده بهره‌برداری‌صحیح‌تر به عمل خواهد آمد و بازده در واحد سطح افزایش خواهد یافت و ضمناً در مناطقی از کشور این گونه منابع توسعه خواهد یافت.
س - سازمانهای اداری - در تشکیلات مؤسسات اجرایی به منظور اجرای سریع و صحیح برنامه‌ها تجدید نظر خواهد شد تا قادر شوند در اسرع وقت و‌با کمترین هزینه عملیات اجرایی برنامه را انجام دهند.
‌اعتبارات عمرانی کشاورزی و دامپروری در برنامه چهارم 6 - برای اجرای برنامه‌های مذکور و رسیدن به هدفهای تولید کشاورزی و دامپروری در دوران برنامه چهارم جمعاً مبلغ 65 میلیارد ریال از اعتبارات‌عمرانی اختصاص یافته است. این مبلغ شامل هزینه‌های مستمر ناشی از اجرای برنامه سوم کشاورزی که به بودجه عادی دولت منتقل گردیده است‌نمی‌شود.
‌علاوه بر اعتبارات فوق در برنامه‌های سایر فصول مانند توسعه منابع آب، عمران دهات، راههای فرعی و عمران ناحیه‌ای و نظایر آن نیز اعتباراتی منظور‌گردیده که هر یک به نحوی در توسعه کشاورزی مؤثر می‌باشد.
‌توزیع اعتبارات عمرانی کشاورزی به ترتیب زیر پیش‌بینی گردیده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2158< ‌فصل ششم ‌صنایع و معادن ‌هدفهای کلی برنامه چهارم صنایع و معادن 1 - هدف بخش صنایع و معادن در برنامه چهارم آن است که ارزش تولیدات این بخش از 187 میلیارد ریال در پایان برنامه سوم به 376 میلیارد ریال در‌پایان برنامه چهارم برسد و ارزش افزوده از 70 میلیارد ریال به 129 میلیارد ریال افزایش یابد.
‌رسیدن به این هدف مستلزم آن است که رشدی به طور متوسط 15 درصد در سال در بخش مذکور حاصل گردد که در نتیجه سهم تولیدات صنایع و‌معادن در تولید ناخالص ملی از 14.1 به 17.3 درصد در انتهای برنامه چهارم برسد.
‌بر اثر اجرای برنامه چهارم صنایع و معادن پیش‌بینی می‌شود در حدود 400 هزار شغل جدید که 80 درصد آن تولیدی است به وجود آید.
2 - برنامه چهارم مرحله نخستین از یک برنامه طویل‌المدت صنعتی کردن کشور است که نتیجه آن بی‌نیازی نسبی مملکت از ورود کالاهای مصرفی از‌خارج و تهیه قسمتی از کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای در داخل و تنوع بخشیدن روز افزون به صادرات و در نتیجه از میان بردن وابستگی شدید اقتصاد‌کشور به در آمد نفت خواهد بود.
3 - از هدفهای اساسی دیگر برنامه چهارم، استفاده تا حداکثر امکان از مواد اولیه داخلی و تأکید در فعالیتهای مربوط به تغییر شکل و عمل آوردن منابع و‌مواد مزبور است به نحوی که بتوان به جای صدور مواد خام طبیعی و معدنی کالاهای نیم‌ساخته یا تمام ساخته صادر نمود.
‌هدفهای برنامه‌های مشخص 4 - هدفهای و برنامه‌های مشخص صنعتی برنامه چهارم در مورد صنایع و معادن به قراری است که در جدول شماره 1 آمده. در این جدول رشته‌های‌اساسی صنعت به 11 گروه تقسیم شده و در هر مورد هدف‌های کمی تولید برنامه چهارم با برنامه سوم مقایسه گردیده است.
‌اهم طرحهای صنعتی بخش دولتی 5 - مهم‌ترین طرح‌های صنایع بخش دولتی در برنامه چهارم به قرار جداول شماره 2 و 3 است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2161 الی 2166< ‌اهم طرحهای صنعتی بخش خصوصی 6 - بخش خصوصی از طریق سرمایه‌گذاری در صنایع اساسی در توسعه فعالیتهای صنعتی کشور طی برنامه چهارم شرکت خواهد نمود. این صنایع‌عبارتند از کاغذ، نورد، سیمان، الیاف مصنوعی (‌ویسکوز)، صنایع شیمیایی، لاستیک، مخلوط‌کننده، کود شیمیایی، سردخانه، شیشه و بلور، چینی،‌صنایع الکترونیکی، صافی (‌فیلتر)، وسائل توزین، دوچرخه و موتورسیکلت، وسائط نقلیه، کمپرسور، کابل، الکتروموتور، موتور دیزل، وسائل برقی،‌صنایع مکانیکی، لوله، صنایع غذایی (‌از قبیل لبنیات، قند، خشکبار، کنسرو، روغن نباتی، بسته‌بندی خرما، غذای دام و طیور) و صنایع دستی و صنعت‌فرش و صنایع چوب و داروسازی و صنایع نساجی و چرم.
‌اهم طرحهای معدنی 7 - اهم طرحهای معدنی که توسط سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی انجام خواهند گرفت عبارتند از:
‌مس - در اهر - رشیدآباد و کرمان به مقدار 15000 تن مس کاتدیک در سال آخر برنامه ‌سرب - در نقاط مختلف به مقدار 15000 تن سرب فلزی در سال ‌طلا - در موته محلات به مقدار 1.5 تا 2 تن طلای خالص طی برنامه چهارم ‌اصول خط مشی‌های و سیاستهای اجرایی 8 - در قالب هدف کلی 15 درصد رشد صنعتی انتخاب رشته‌ها صنعتی در برنامه چهارم بر طبق اصول و معیارهای زیر خواهد بود:
‌الف - استفاده از مواد اولیه داخلی (‌نظیر گاز - مواد خام کشاورزی و مواد معدنی) به خصوص موادی که در حال حاضر به صورت خام صادر می‌گردند.
ب - تأمین مواد واسطه و کالاهای سرمایه‌ای مانند مواد شیمیایی - کود شیمیایی - سموم دفع آفات - ابزار و ماشین آلات.
ج - تأمین حداکثر اشتغال ممکن در رشته‌هایی مانند صنایع دستی - صنایع غذایی صنایع فرعی و کارگاههای مکمل بر پیرامون صنایع سنگین - صنایع‌چوب و فلزکاری.
‌د - صنایع مربوط به تأمین مصرف داخلی.
ه - صنایع صادراتی.
9 - برای نیل به هدفهای بخش صنعتی و معدنی خط مشی‌های زیر باید رعایت گردد:
‌الف - تأکید در مورد سرمایه‌گذاری در صنایع کالاهای سرمایه‌ای و در درجه بعد صنایع کالاهای مصرفی یا تقدم ساخت کالاهای اساسی مصرف‌عمومی و مصارف واسطه‌ای.
ب - جانشین کردن تدریجی کادرهای تخصصی خارجی توسط کارشناسان ایرانی.
ج - بالابردن قدرت تولید صنایع موجود از طریق: استفاده از حداکثر ظرفیت نوسازی و توسعه تأمین مواد اولیه لازم و کافی - تأمین سرمایه در گردش‌به مقدار کافی، استفاده از مهارتهای لازم توسعه فن مدیریت و به وجود آوردن سازمانهای منطقی و به کار بستن روشهای صحیح.
‌د - اتخاذ تدابیر لازم به منظور کمک به صنایع کوچک و بالا بردن بهره‌وری آنها و تقویت هر چه بیشتر این صنایع برای به دست آوردن حداکثر اشتغال و‌توزیع عادلانه‌تر درآمد.
ه - تأکید در توسعه و تقویت صنایع وابسته به کشاورزی.
‌و - توجه به توسعه ظرفیتهای تولیدی صنایع موجود قبل از ایجاد واحدهای جدید صنعتی در همان رشته‌ها در صورت اقتصادی بودن عمل مزبور.
‌ز - توجه مخصوص به تحقیقات و کاوشهای علمی در صنعت و همچنین استاندارد کردن مجموع کالاهای صنعتی.
ح - توجه بیشتر به مرغوبیت کالاهای ساخته شده در داخل کشور به منظور ایجاد موجبات رقابت با کالاهای مشابه خارجی و صادرات بیشتر.
ط - تأسیس صنایع در مناطق عقب افتاده و مستعد کشور به منظور کمک به عمران آن مناطق.
ی - فراهم آوردن تسهیلات لازم نسبت به تأمین مواد اولیه صنایع دستی و کمک به بهبود و فروش آنها.
ک - تبدیل تدریجی صنایع مونتاژ به صورتی که بیشتر اجزاء آن صنایع در داخل کشور تولید شود.
ل - ایجاد زیربنای لازم برای صنایع کوچک در شهرها و نواحی صنعتی.
10 - در مورد مالکیت صنایع سیاست‌های زیر در برنامه چهارم مورد توجه خواهد بود:
‌الف - تجدید نظر در کیفیت اداره صنایع دولتی از طریق "‌سازمان گسترش و نوسازی صنایع" و اعمال تدابیری جهت آنکه عده‌ای از کارخانه‌ها و معادن‌دولتی و حتی صنایع جدیدالتأسیس دولتی که ادامه مالکیت و اداره آنها توسط دولت ضرورت خاص ندارد به مردم واگذار شود.
ب - ایجاد و تقویت شرکتهای صنعتی و معدنی حتی‌المقدور بزرگ از طریق بانکهای صنعتی و بورس با اصلاح قوانین به نحوی که بتوان سهام کوچک‌را به عده کثیری از افراد کم سرمایه فروخت و از تمرکز مالکیت در دست عده‌ای معدود جلوگیری نمود.
ج - جلب سرمایه گذاری خارجی در رشته‌های خاصی از صنایع که صدور تولیدات آن به بازارهای خارجی محتاج به همکاری سرمایه‌گذاری خارجی‌است و صنایعی که تخصص و دانش فنی فراوان لازم دارد.
‌د - انصراف دولت از سرمایه‌گذاری در صنایعی که بخش خصوصی به ایجاد آن علاقمند و به انجام آن قادر است. (‌با توجه به بند 2 فصل دوم این‌لایحه) 11 - در مورد باز بردن قدرت تولید و استفاده از حداکثر ظرفیتهای موجود و ظرفیتهای جدید سیاستهای زیر مورد عمل خواهد بود:
‌الف - توجه خاص به تحقیقات صنعتی و کاوشهای علمی.
ب - بالا بردن بهره‌وری از طریق بهبود مدیریت و تعلیم.
ج - گسترش مدارس حرفه‌ای و تقویت مدارس عالی فنی.
‌د - کمک به توسعه و اشاعه روشهای جدید فروش و پخش کالا و بازاریابی.
ه - کمک فنی و مالی به تولیدکنندگان کالاهای صادراتی در زمینه بازاریابی.
‌و - ایجاد و تقویت واحدهای کمکی و مکمل صنایع.
‌ز - مشارکت در هزینه‌های مربوط به استخدام کارشناسان فنی برای صنایع در مورد تخصص‌های بسیار دقیق از خارج یا داخل کشور.
ح - کنترل مرغوبیت کالاهای صنعتی و استاندارد کردن این کالاها و نظارت قیمت آنها.
12 - در مورد محل صنایع توجه به نکات زیر ضروری است:
‌الف - در حدود امکان از تأسیس صنایع جدید و همچنین توسعه بعضی از صنایع موجود در ناحیه تهران جلوگیری می‌شود.
ب - ایجاد قطب‌های بزرگ صنعتی در نواحی مستعد کشور و احداث زیر بنای کافی در این مناطق.
ج - ایجاد تعدادی نواحی صنعتی و تمرکز صنایع کوچک در آنها.
‌د - در تعیین محل صنایع اصولاً توجه خواهد شد که مصرف آب مورد نیاز در صنایع لطمه‌ای به تولیدات کشاورزی منطقه وارد نسازد.
ه - در نواحی که فعالیتهای عمران منطقه‌ای به عمل می‌آید به صنایعی که با اوضاع آن محل منطبق است اولویت داده خواهد شد.
13 - به منظور ایجاد شرایط حقوقی مساعد برای سرمایه‌گذاری صنعتی در قانون تجارت تجدید نظر کلی خواهد شد.
14 - عوامل مشوق سرمایه‌گذاری خصوصی در زمینه‌های صنعتی و معدنی به شرح زیر خواهد بود:
‌الف - اجرای مطالعات و تهیه طرحهای صنعتی توسط دولت و قرار دادن نتیجه مطالعات در دسترس سرمایه‌گذاران خصوصی.
ب - ادامه تسهیلات اعتبار جهت وام و مشارکت با سرمایه‌گذاران خصوصی از طریق بانکهای تخصصی و توسعه فعالیت بانکها در جهت تأمین سرمایه‌در گردش.
ج - تجدید نظر در مدت وامهای صنعتی و معدنی و تعیین نرخهای مخصوص برای صنایع و نواحی مختلف کشور.
‌د - ایجاد نمایشگاه مصنوعات داخلی در کشور و خارج و همچنین تأسیس نمایشگاههایی برای ارائه آخرین روشهای علمی و فنی به صاحبان صنایع و‌طالبان سرمایه‌گذاری در این بخش.
ه - تشکیل سمینارهای آموزنده در زمینه صنایع و معادن و ایجاد تسهیلات سیار سمعی و بصری جهت نشان دادن اصول فنی و بهبود روشهای کار به‌صاحبان صنایع دستی و صنایع کوچک.
‌و - موظف کردن مؤسسات بخش عمومی به تأمین مایحتاج خود از محصولات ساخت کشور.
‌ز - ایجاد انگیزه لازم جهت سوق‌دادن سرمایه‌گذاران خصوصی به استفاده از سیسمتهای جدید مدیریت و حسابداری صنعتی و انتشار بیلان سالانه.
ح - اجرای عملیات اکتشافی در کلیه مناطق کشور و گذاشتن نتایج این مطالعات در اختیار سرمایه‌گذاران خصوصی در معادن.
ط - راهنمایی و کمک فنی به سرمایه‌گذاران خصوصی در زمینه اکتشاف و ذخیره‌یابی و بهره‌برداری از معادن.
ی - تخصیص اعتبار جداگانه از طرف بانکهای تخصصی برای بهره‌برداران معادن.
ک - آموزش کارگران و سر کارگران معادن خصوصی.
ل - تجدید نظر در مقررات و تشکیلات معدنی موجود.
م - جلب سرمایه‌های خارجی به منظور سرمایه‌گذاری در معادن ایران.
‌اعتبارات عمرانی صنایع و معادن در برنامه چهارم 15 - هر گاه سرمایه گذاری بخش خصوصی با روال گذشته پیشرفت کند جمعاً سرمایه‌گذاری ثابت در صنایع و معادن (‌غیر از نفت) طی برنامه چهارم به‌حدود 213 میلیارد ریال بالغ خواهد شد، که حدود 99 میلیارد ریال آن را بخش عمومی مستقیماً و 2 میلیارد ریال توسط مؤسسات انتفاعی دولتی و112 میلیارد ریال آن را بخش خصوصی داخلی و خارجی سرمایه‌گذاری خواهند نمود. توزیع اعتبارات صنایع و معادن طی برنامه چهارم به شرح‌جدول شماره 4 خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2172 الی 2174< ‌توضیح: مبلغ شش میلیارد ریال از اعتبارات سازمان برنامه در جدول فوق برای هزینه‌های جاری مربوط به فعالیتهای مختلف صنعتی و معدنی منظور‌گردیده است.
‌فصل هفتم ‌نفت و گاز ‌هدف‌های کلی نفت در برنامه چهارم 1 - هدف‌های کلی و اساسی توسعه صنعت نفت در برنامه چهارم در سه موضوع زیر خلاصه می‌شود:
‌الف - توسعه صنعت نفت کشور و ازدیاد درآمد حاصل از آن.
ب - تأمین مواد نفتی مورد نیاز در داخل کشور.
ج - گسترش عملیات شرکت ملی نفت در خارج از کشور.
2 - در زمینه توسعه صنعت نفت چنانچه برنامه‌های مشخص شرکت ملی نفت در مورد توسعه و اکتشاف منابع جدید موفقیت‌آمیز باشد تولید نفت خام‌که در آخر برنامه سوم حدود 143 میلیون متر مکعب بوده است در پایان برنامه چهارم به حدود 279 میلیون متر مکعب خواهد رسید.
‌برای رسیدن به هدف فوق‌الذکر برنامه‌های تفحص و اکتشاف تهیه شده است تا میزان ذخائر ثابت شده نفتی حتی‌الامکان افزایش یابد.
‌در زمینه صادرات در نظر است که تا سال 1350 مقدار 20 میلیون تن نفت خام اضافی از کنسرسیوم برای فروش به بازارهای خارج از بازارهای‌کنسرسیوم دریافت شود.
3 - اقدامات لازم در زمینه تصفیه و توزیع مواد نفتی مایع به شرح زیر خلاصه می‌گردد:
‌الف - تعدیل نسبت مصرف روز افزون فرآورده‌های میان تقطیر از قبیل نفت سفید و نفت گاز و جایگزین نمودن مصرف آن با گازهای مایع و طبیعی.
ب - استفاده بیشتر از نیروی برق در تلمبه‌خانه‌های خطوط لوله و جایگزین نمودن مصرف سوخت مایع با نیروی برق در نقاطی که نیروی برق ارزانتر و‌سهلتر به دست می‌آید.
ج - توزیع و پخش مواد بر اساس طرح توزیع مستقیم از پالایشگاه به مراکز عمده مصرف و جلوگیری از انبارسازی و حمل و نقل مضاعف - ایجاد‌پالایشگاه در شیراز - آذربایجان یا خراسان با توجه به ایجاد تعادل بین منابع مختلف انرژی.
‌د - اقدام در جهت حمل نفت خام از میدانهای نفتی جنوب به مناطق شمالی کشور به منظور تصفیه و برداشت و مصرف فرآورده‌های آن در داخل کشور.
ه - اقدام در جهت افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی حاصل از پالایشگاه آبادان و افزایش فرآورده‌های نفتی پالایشگاههای دیگر کشور به همان میزان‌جهت رفع احتیاجات روز افزون داخلی.
‌و - ایجاد و تأسیس کارخانه‌هایی به منظور تولید فرآورده‌های ویژه نفتی از قبیل روغن‌ها حلالها و آسفالتها.
‌و - توسعه حمل و نقل و توزیع مواد با خطوط لوله به منظور اطمینان در اجرای برنامه‌های نفت‌رسانی در مواردی که این عمل موجب صرفه‌جویی در‌هزینه حمل مواد نفتی گردد.
ح - شرکت ملی نفت ایران تعداد فروشگاههای نفت را در روستاها توسعه داده و تعداد آنها را در جریان برنامه چهارم تا 15 هزار واحد افزایش خواهد‌داد. ازدیاد مصرف فرآورده‌های نفتی روستاها در دوره فوق‌الذکر حدود 1832000 متر مکعب برآورد می‌گردد.
4 - اقداماتی که به منظور دست‌یابی به بازارهای بین‌المللی به عمل خواهد آمد به شرح زیر است:
‌الف - ایجاد شرکتهای مختلط نفتی به منظور پی‌بردن به میزان منابع نفتی کشور و کوشش در راه دست‌یابی به بازارهای بین‌المللی و سهیم شدن در‌فروش نفت خام.
ب - ایجاد یا مشارکت در ایجاد پالایشگاه و تأسیساتی که ماده خام آن از نفت یا مواد نیمه تمام پالایشگاههای کشور تأمین گردد.
ج - اقدام شرکت ملی نفت ایران به عملیات حمل و نقل و بازاریابی در عرضه بین‌المللی به منظور نیل به هدف فوق.
‌اعتبارات عمرانی صنعت نفت در برنامه چهارم 5 - کل اعتبارات برای برنامه‌های توسعه صنعت نفت در دوره برنامه چهارم 81 میلیارد ریال است که 28.5 میلیارد ریال آن را شرکت ملی نفت ایران و‌بقیه را کنسرسیوم و شرکتهای مختلط نفتی دیگر پرداخت خواهند کرد.
‌پیش‌بینی هزینه‌های تقریبی شرکت ملی نفت ایران طی سالهای 1346 تا 1351 در حدود 29.2 میلیارد ریال می‌باشد که با کسر 738 میلیون ریال رقم‌مربوط به سال 1346 به شرح زیر معادل 28.5 میلیارد ریال خواهد گردید:

1 - اکتشاف و استخراج 3750 میلیون ریال 2 - پالایش 4245 میلیون ریال 3 - پخش و فروش 3685 میلیون ریال 4 - خطوط لوله 4547 میلیون ریال 5 - امور اجتماعی و رفاهی 531 میلیون ریال 6 - بازپرداخت وام سالهای قبل 10000 میلیون ریال 7 - مشارکت خارج از کشور 1500 میلیون ریال 8 - پرداخت وام پالایشگاه مدرس 1000 میلیون ریال ---------------------------------------------- ‌جمع 29258 میلیون ریال
‌سرمایه‌گذاری مربوط به سال 1346 738 - میلیون ریال ‌جمع مربوط به مدت برنامه چهارم 28520 میلیون ریال
6 - منابع تأمین هزینه‌های شرکت ملی نفت ایران و سرمایه‌گذاری کل در صنعت نفت در برنامه چهارم به شرح جداول شماره 1 و 2 است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2177< >‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2178< ‌هدف برنامه چهارم در صنعت گاز 7 - با توسعه صنعت پتروشیمی و مصرف روز افزون گاز جهت تولید انرژی در دنیا استفاده هر چه بیشتر از این فرآورده مورد توجه می‌باشد.
‌هدف برنامه چهارم در صنعت گاز عبارت است از حداکثر استفاده از گاز به عنوان یکی از منابع طبیعی و به کار بردن روز افزون آن در مصارف عمومی و‌صنعتی کشور و توسعه توزیع و مصرف آن.
‌برنامه و طرحهای مشخص صنعت گاز در دوره برنامه چهارم 8 - برنامه‌ها و طرحهای مشخص صنعت مزبور به قرار زیر خواهد بود:
‌الف - ادامه طرح شاه‌لوله گاز ایران.
ب - افزایش ظرفیت دستگاههای گاز گچساران و تعمیر اساسی دستگاهها و خط لوله.
ج - ایجاد یک ده آزمایشی در امر استفاده از گاز طبیعی در دهات واقع در مسیر شاه‌لوله گاز به منظور به کار انداختن توربین برق و تأمین آب.
‌د - لوله‌کشی گاز شیراز.
ه - ایجاد خط لوله 16 اینچی به منظور حمل گاز از گچساران به شیراز و تخصیص خط لوله 10 اینچی فعلی برای حمل نفت خام به پالایشگاه شیراز.
‌و - لوله‌کشی گاز اهواز.
‌ز - گسترش فروش گاز مایع.
ح - گازرسانی و ایجاد شبکه‌های توزیع در شهرهای واقع در مسیر شاه‌لوله گاز اصفهان - تهران - قم و کاشان.
ط - طرح استفاده از گاز طبیعی "‌چاه بورو" در بندر عباس.
ی - تهیه گاز طبیعی مایع به منظور صدور به خارج.
ک - بررسی امکان استفاده از منبع گاز سراچه به منظور تأمین احتیاجات موسمی طرح شاه‌لوله گاز از نظر ذخیره‌سازی.
ل - استفاده از گاز طبیعی میدانهای نفتی غرب کشور (‌نفت شاه، تنگه بیجار) به منظور تأمین مصارف داخلی مناطق غربی و شمال غربی ایران.
م - استفاده از منابع نفتی تحت اکتشاف و استخراج مانند گرگان - سرخس مغان و فلات قاره بحر خزر در صورت برخورد به منابع گاز قابل بهره‌برداری.
‌اعتبارات عمرانی صنعت گاز در برنامه چهارم 9 - میزان کل سرمایه گذاری در صنعت گاز چنانکه در جدول شماره 3 آمده بالغ بر 24.8 میلیارد ریال خواهد بود، از 24.8 میلیارد ریال مذکور 21.63‌میلیارد ریال از محل اعتبارات عمرانی تأمین خواهد گردید و بقیه از درآمدهای اختصاصی شرکت ملی گاز ایران تأدیه خواهد شد.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2181< ‌فصل هشتم ‌آب ‌هدف‌های کلی بخش در برنامه چهارم 1 - هدف کلی و بلند مدت برنامه توسعه منابع آب کشور عبارتست از مهار نمودن آن میزان از منابع آب که با توجه به پیشرفتهای فنی این عصر قابل‌بهره‌برداری اقتصادی در امور کشاورزی و صنعتی و شهری است.
2 - در قالب هدف کلی فوق هدفهای مشخص برنامه چهارم در مورد توسعه منابع آب به شرح زیر است:
‌الف - افزایش میزان آب مورد استفاده برای زراعتهای آبی در حدود 15 درصد به نحوی که این میزان از حدود 29 میلیارد متر مکعب در سال اول برنامه‌به حدود 33 میلیارد متر مکعب در سال آخر برنامه افزایش یافته و بالنتیجه حدود 400 هزار هکتار به سطح اراضی آماده کشت افزوده شود و در‌مساحتی قریب به 500 هزار هکتار شبکه آبیاری توسعه و بهبود یابد، ضمناً علاوه بر میزان فوق در حدود 2.4 میلیارد متر مکعب از آبهای موجود که‌فعلاً خارج از کنترل است نیز تنظیم خواهد گردید.
ب - تأمین آب مورد نیاز صنایع با توجه به اولویت استفاده از آب در کشاورزی ج - تأمین آب مورد نیاز برنامه عمران شهر و ده از منابع آب سطحی یا زیرزمینی.
‌د - انجام دادن مطالعات ضروری درباره منابع آب به منظور شناسایی کمیت و کیفیت این منابع و تنظیم ترازنامه و نقشه جامع آب کشور و تهیه طرحهای‌توسعه منابع آب برنامه‌های بعدی.
ه - مراقبت و بهره‌برداری مناسب و معقول از منابع آب زیرزمینی.
‌اصول خط مشی‌های و سیاستهای اجرایی 3 - اصول خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی عمده درباره توسعه منابع آب طی برنامه چهارم به شرح زیر است:
‌الف - تجدید نظر در مقررات مربوط به بهره‌برداری از منابع آب کشور با توجه به اصل ملی کردن منابع آب به نحوی که بهره‌برداری از این ثروت ملی‌مورد نظارت قرار گرفته مصرف آن مفید و معقول و مناسب باشد.
ب - اعمال سیاست علمی و انجام مطالعات و تحقیقات ضروری و به کار بردن تکنیکهای جدید برای استفاده بیشتر و بهتر از منابع آب.
ج - در زمینهایی از آب استفاده خواهد شد که به توان حداکثر بهره را به دست آورد.
‌د - در برنامه چهارم به تکمیل و تجهیز شبکه‌های سدهای آبیاری ساخته شده و اصلاح و ترمیم نهرهای فعلی و شبکه‌های قدیمی که موجب اتلاف آب‌موجود می‌گردد نسبت به طرحهای جدید اولویت و برتری داده خواهد شد.
ه - تأسیس سازمانهای آب منطقه‌ای در کلیه مناطق مستعد کشور مورد توجه قرار گرفته فعالیتهای اجرایی و بهره‌برداری از طرحها به سازمانهای آب‌منطقه‌ای واگذار می‌گردد تا این مؤسسات به صورت انتفاعی و بازرگانی اداره شوند و مسئولیت تولید و توزیع و فروش آب در هر منطقه در یک واحد‌متمرکز گردد.
‌برنامه‌های توسعه بهره‌برداری از منابع آب در طی برنامه چهارم 4 - برنامه توسعه بهره‌برداری از منابع آب با توجه به حوضه‌های آبریز و تقسیمات کشور تنظیم شده و جمعاً در حدود 67 طرح جهت توسعه‌بهره‌برداری از منابع آب در مناطق مختلف پیش‌بینی شده است که به شرح گروههای زیر می‌باشد:
‌الف - تحقیق و بررسی منابع آب - این گروه طرحها شامل مطالعات آبهای زیر زمینی و سطح‌الارضی به منظور شناسایی کمیت و کیفیت منابع آب‌کشور و تأمین نیازمندیهای کشاورزی - شهری و صنعتی - مطالعه تهیه طرحهای خاص آبیاری و سدسازی - شیرین کردن آبهای شور و همچنین‌تفحصات و تحقیقات علمی می‌باشد.
ب - ایجاد و تکمیل طرحهای مربوط به بهره‌برداری از آبهای زیرزمینی - بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در برنامه چهارم به وسیله حفر چاههای‌عمیق و نیمه عمیق در نواحی که مطالعات امکان آن را نشان داده به عمل خواهد آمد و بیشتر سرمایه‌گذاری در مناطقی صورت خواهد گرفت که در‌محدوده قطبهای توسعه کشاورزی واقع باشد.
‌با در نظر گرفتن میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی جهت حفر چاه پیش‌بینی می‌شود که در طی برنامه چهارم حدود 1500 حلقه چه عمیق و 3500‌حلقه چاه نیمه عمیق حفر گردد.
هزینه‌های لازم جهت نگهداری قنوات نیز از طریق اعتبارات کشاورزی و شرکتهای تعاونی و سرمایه‌های خصوصی‌تأمین خواهد گردید.
ج - ایجاد و تکمیل تأسیسات مربوط به بهره‌برداری از آبهای سطحی - این گروه طرحها شامل عملیات زیر خواهد بود:
1 - تکمیل شبکه‌های آبیاری سدهای ساخته شده شامل طرحهای آبیاری فرح (‌سفیدرود) و محمدرضا شاه (‌دز) می‌باشد.
2 - تکمیل طرحهای سدسازی و آبیاری در دست اجرا شامل طرحهای مربوط به سد و شبکه‌های آبیاری داریوش کبیر (‌رودخانه کر) شاه عباس کبیر(‌زاینده‌رود) شاهپور اول (‌رودخانه مهاباد) کورش کبیر (‌زرینه‌رود) ارس - وشمگیر (‌گرگان) و تأسیسات آبیاری دشت قزوین (‌شامل سد طالقان و تونل‌انحرافی آن) می‌باشد.
3 - اجرای طرحهای جدید توسعه بهره‌برداری از آبهای سطحی در مناطق مختلف کشور که طرحهای مربوط به شروع بهره‌برداری از رودخانه‌های‌کارون، مارون، جیرفت، میناب، کوهرنگ و لار از طرحهای مهم این گروه می‌باشد.
‌د - نظارت بر منابع آب - با توجه به اصل ملی کردن منابع آب در بهره‌برداری از این ثروت ملی نظارت به عمل خواهد آمد.
ه - هزینه‌های سازمانهای آب منطقه‌ای - در طی برنامه چهارم این سازمانها به طور انتفاعی و بازرگانی اداره خواهند شد و قسمت عمده هزینه‌های‌عملیات سازمانهای آب منطقه‌ای از محل درآمد این سازمانها و بقیه از اعتبارات عمرانی تأمین خواهد گردید.
‌اعتبارات عمرانی توسعه بهره‌برداری از منابع آب در برنامه چهارم 5 - اعتبارات عمرانی پیش‌بینی شده برای توسعه بهره‌برداری از منابع آب برای برنامه چهارم بالغ بر 48500 میلیون ریال می‌باشد. ضمناً برآورد می‌شود‌که سازمانهای آب منطقه‌ای علاوه بر تأمین قسمت عمده هزینه‌های عملیاتی خود در حدود 4650 میلیون ریال دیگر نیز در این رشته سرمایه‌گذاری‌نمایند. جدول زیر توزیع اعتبارات عمرانی این فصل را بر حسب بندهای فعالیت نشان می‌دهد.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2186< ‌فصل نهم ‌برق ‌هدفهای کلی برنامه چهارم برق 1 - هدفهای کلی و اساسی توسعه صنعت برق در برنامه چهارم به شرح زیر است:
‌الف - توسعه صنعت برق در جهت ایجاد یک شبکه ملی به هم پیوسته به منظور تأمین نیازمندیهای صنعتی، کشاورزی، خانگی، تجاری و شهری.
ب - بهبود و تکمیل سازمان صنعت برق.
‌هدفها و برنامه‌های مشخص 2 - هدفهای کمی توسعه صنعت برق به شرح زیر است:
‌الف - میزان تقاضای نیروی برق در پایان برنامه سوم حدود 4.5 میلیارد کیلو وات ساعت بوده است، پیش‌بینی می‌شود در پایان برنامه چهارم به 12‌میلیارد کیلو وات ساعت بالغ گردد که از این میزان تقاضای صنایع به حدود 8.5 میلیارد کیلو وات ساعت و تقاضای غیر صنعتی به حدود 3.5 میلیارد‌کیلو وات ساعت خواهد رسید بدین ترتیب رشد سالانه مصرف نیروی برق در برنامه چهارم در حدود 22 درصد می‌باشد.
ب - مؤسسات عمومی برق باید تأمین قسمت عمده مصارف صنعتی و کلیه مصارف غیر صنعتی نیروی برق را به عهده بگیرند لذا افزایش ظرفیت‌تأسیسات عمومی برق باید در حدود 1621000 کیلو وات باشد که از آن معادل 200000 کیلو وات از ظرفیت‌های فرسوده نیز تعویض خواهد گردید و‌در نتیجه قدرت مجموع مولدهای عمومی برق کشور به 2763000 کیلو وات بالغ خواهد گردید علاوه بر آن به منظور افزایش و بهبود وضع ضریب بار‌و قابلیت اطمینان نیروی برق مورد نیاز صنایع استفاده نسبتاً زیاد از خطوط انتقال نیرو ضروری است.
ج - افزایش ظرفیت تأسیسات تولیدی نیروی برق در مراکز تولید و شهرهای مختلف کشور به قرار زیر خواهد بود:
(1) نصب مولدهای بزرگ جدید به ظرفیت 1.421.000 کیلو وات برای شبکه‌های منطقه گرگان و منطقه خراسان و شبکه کشوری که قسمت اعظم‌شبکه اخیر شهرهای مناطق تهران، گیلان، مازندران، خوزستان، اصفهان، آذربایجان، فارس و کرمانشاهان را با یکدیگر مرتبط خواهد ساخت.
(2) نصب مولدهای برق در شهرهای متوسط به ظرفیتی جمعاً در حدود 130.000 کیلو وات.
(3) تأمین برق شهرهای کوچک با مولدهای دیزلی با ظرفیتی جمعاً در حدود 70.000 کیلو وات.
‌د - در دوره برنامه چهارم مجموع طول خطوط انتقال نیروی 230 کیلو ولتی حدود 2150 کیلومتر و خطوط انتقال نیروی 132 کیلو ولتی 1000‌کیلومتر و 63 کیلو ولتی 700 کیلومتر پیش‌بینی می‌شود که احداث خواهد گردید.
ه - نوسازی یا اصلاح یا توسعه شبکه‌های توزیع نیرو در کلیه شهرهای ایران در دوره برنامه چهارم صورت می‌گیرد تا شبکه‌های توزیع ظرفیت توزیع‌نیروی برق اضافی در برنامه چهارم را داشته باشد.
‌و - توسعه برق روستایی که با احداث شبکه‌های توزیع برق روستایی در حوالی شهرها و مراکز مصرف و در بعضی موارد با نصب مولدهای برق دیزلی‌در محل عملی خواهد شد.
3 - در برنامه چهارم باید همگام با توسعه تأسیسات بهبود سازمان و اداره صنعت برق نیز صورت پذیرد.
‌برای سالم نمودن وضع صنعت برق باید هزینه تولید و توزیع نیروی برق را به میزان قابل ملاحظه کاهش داد و از طرف دیگر سازمان و مدیریت این‌صنعت باید قادر به تأمین قسمتی از هزینه‌های لازم برای توسعه تأسیسات برق در آینده گردد.
‌اصل خط مشی‌های و سیاستهای اجرایی صنعت برق 4 - سازمان صنعت برق در دوره برنامه چهارم باید به بهره‌برداری از تأسیساتی که هم اکنون در حال ایجاد است و همچنین توسعه آن تأسیسات قادر‌باشد بنابر این لازم است که علاوه بر تشکیل شورای انرژی کشور اقدامات دیگر نیز در زمینه تمرکز فعالیتهای اجرایی برق و کاهش هزینه تولید نیروی‌برق و اصلاح ترکیب نرخ و ملی کردن صنعت برق انجام پذیرد.
5 - ایجاد هماهنگی در بهره‌برداری از منابع سوختی کشور و تنظیم یک برنامه جامع ملی برای استفاده از انواع نیرو در مناطق مختلف و برای صنایع‌مختلف مستلزم تشکیل شورای انرژی کشور می‌باشد.
6 - تأمین مصارف صنعتی و کشاورزی نیروی برق و جذب بارهای صنعتی در مراکز عمده مصرف و مراکز صنعتی کشور باید همگام با اجرای برنامه‌چهارم صورت پذیرد تا با افزایش ضریب بار بتوان هزینه تولید نیروی برق را کاهش داد.
‌به منظور جذب بارهای صنعتی از یک طرف تأمین مصارف برق صنایع جدید و از طرف دیگر کوشش در تأمین نیروی برق مورد نیاز صنایع موجود‌ضروری است. تنظیم و برقراری تعرفه‌های خاص خرید مولدهای برق موجود صنایع و انتقال آنها به شهرهای کوچک و نواحی روستایی در جذب‌بارهای صنعتی بسیار مفید و مؤثر خواهد بود.
7 - توسعه برق روستایی نیز از هدفهای برنامه چهارم برق است. با توجه به پراکندگی و فواصل نسبتاً زیاد روستاها از شهرها و از یکدیگر توسعه و تأمین‌نیروی برق روستایی هم برای مصارف روشنایی و هم برای مصارف آبیاری و کشاورزی و دامداری بسیار دشوار و گران می‌باشد.
‌ناچار تأمین و توسعه برق روستایی باید در قالب یک برنامه درازمدت انجام شود و به خصوص در این برنامه به قطبهای کشاورزی توجه کاملی مبذول‌گردد.
‌اعتبارات عمرانی صنعت برق در برنامه چهارم 8 - هزینه توسعه تأسیسات برق در برنامه چهارم اعم از تأسیسات تولید شبکه‌های انتقال و توزیع نیر معادل 48 میلیارد ریال برآورد می‌گردد که معادل38 میلیارد ریال آن از محل اعتبارات برنامه چهارم و 10 میلیارد ریال دیگر از محل درآمد شرکتها و مؤسسات برق کشور و با وام مشترکین تأمین‌می‌گردد. تقسیم این اعتبارات در جدول زیر منعکس است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2191< ‌فصل دهم ‌حمل و نقل و ارتباطات ‌هدفهای کلی ارتباطات در برنامه چهارم 1 - با در نظر گرفتن وضع فعلی تسهیلات ارتباطی منابع تولید و توزیع جمعیت و تبادل کالا در داخل کشور و بازرگانی خارجی هدف اصلی بخش‌ارتباطات در برنامه چهارم این خواهد بود که احتیاجات موجود و آینده اقتصاد کشور در زمینه تسهیلات ارتباطی داخلی و ارتباط ترانزیتی با کشورهای‌هم جوار با حداقل هزینه حمل و نقل تأمین شود تا فقدان راهها مانع توسعه صنایع و کشاورزی و بازرگانی و بهره‌برداری معادن و تعمیم خدمات‌اجتماعی و مراودات نگردد و در عین حال بخشهای تولیدی را در رسیدن به هدفهای مورد نظر کمک نماید.
‌هدفهای اصلی برنامه چهارم ارتباطات به دو گروه متمایز تقسیم می‌شود:
‌اول - اجرای اقداماتی که حداکثر بهره‌برداری از تسهیلات موجود را میسر می‌سازد.
‌دوم - ایجاد و ساختمان تسهیلات جدید ارتباطی با توجه به برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی.
‌هدفها و برنامه‌های مشخص 2 - راههای اتومبیل‌رو.
‌الف - هدف کمی - هدف برنامه چهارم راهسازی، تکمیل عملیات در دست اجرا و شروع ساختمان 4700 کیلومتر راه جدید اسفالته و ترمیم و اسفالت‌و تجدید قشر رویه 4500 کیلومتر را راههای موجود و ساختمان 12500 کیلومتر راههای استانی، منطقه‌ای و روستایی خواهد بود.
ب - هدف کیفی - تهیه طرح و انجام تحقیقات درباره طریقه‌های اقتصادی و فنی راهداری و راهسازی و ایجاد تأسیسات ایمنی در طول راههای‌موجود، برای بالا بردن ضریب بهره‌برداری و تجدید نظر اساسی در شیوه‌های راهداری و کنترل دقیق وسائط از نظر مشخصات مکانیکی و شرائط حمل‌و نقل نیز هدفهای کیفی این برنامه می‌باشد.
‌در دوران برنامه چهارم و تا هنگامی که در کشور حداقل مقدار راه لازم ساخته نشده است از ساختمان راههایی که دارای مشخصات فنی و هندسی در‌حدی بالاتر از نیازمندیهای ده سال آینده است خودداری خواهد شد.
3 - راه آهن 1 - الف - هدف کمی - هدف برنامه راه‌آهن احداث 1550 کیلومتر خط‌آهن اصلی و فرعی جدید برای تأمین احتیاجات حمل و نقل ذوب آهن و اتمام‌ساختمان خط شرفخانه قطور (‌برای اتصال شبکه راه‌آهن ایران به خطوط ترکیه و اروپا) و تجدید ساختمان خط صوفیان - جلفا می‌باشد. در ضمن‌تعویض قسمتی از خطوط فرسوده و همچنین خرید وسایل جریه و قطار و تجهیزات مورد لزوم دیگر در برنامه پیش‌بینی شده است.
ب - هدف کیفی - تجدید نظر اساسی در تشکیلات و طریقه بهره‌برداری و نگاهداری راه‌آهن دولتی ایران با ایجاد سرویس‌های بازاریابی و بازرگانی و‌تجدید نظر در روابط مالی راه‌آهن با دولت و دستگاههای دولتی است به طوری که راه‌آهن دولتی به تواند نقش اصلی خود را در توسعه اقتصادی کشور‌به خوبی ایفا نماید.
4 - بنادر ‌الف - هدف کمی - ظرفیت صادرات و واردات بنادر (‌شمال و جنوب) از 4 میلیون تن در پایان برنامه سوم به حدود 7 میلیون تن در پایان برنامه چهارم‌افزایش داده خواهد شد.
‌برای تأمین این هدف اولاً با تجهیز بنادر موجود و تجدید نظر در تشکیلات و وظایف سازمان بنادر ضریب بهره‌برداری از تأسیسات فعلی به حداکثر‌ممکن خواهد رسید و ثانیاً مقدار کمبود محاسبه شده بر اساس حداکثر ظرفیت فعلی با ساختمان اسکله‌های جدید در بندر شاهپور تأمین خواهد گردید‌و چنانچه ازدیاد مقدار صادرات و واردات در شمال ایجاب نماید ایجاد بندر جدیدی در جنوب شرقی بحر خزر برای رفع قسمتی از این کمبود مطالعه و‌انجام شده و همچنین در بندر عباس تعمیرگاهی برای کشتیهای بزرگ ساخته خواهد شد.
‌به علاوه برای تسهیل بهره‌برداری از منابع و ذخایر دریای جنوب ساختمان بنادر کوچک در دیر - جاسک - لنگه - کنارک و ایجاد تسهیلات ماهیگیری‌در دو بند بوشهر و عباس نیز در برنامه پیش‌بینی گردیده است.
‌برای ارتباط دریایی بنادر کشور و حمل و نقل داخلی در خلیج فارس شرکت کشتیرانی در سواحل جنوب نیز در برنامه چهارم تقویت خواهد شد.
ب - هدفهای کیفی - تجدید نظر در تشکیلات و وظایف سازمان بنادر با تفویض اختیارات لازم به مدیریت هر بندر در اداره امور بنادر و ایجاد تسهیلات‌استخدامی برای تأمین کادر فنی جهت بهبود بهره‌برداری از تأسیسات و تجهیزات جدید در بنادر و همچنین امکان واگذاری قسمتی از عملیات اجرایی(‌مانند تخلیه و بارگیری کشتی‌ها و غیره) به بخش خصوصی در برنامه منظور شده است.
5 - فرودگاهها.
‌الف - هدفهای کمی 1 - تکمیل ساختمان و تجهیز فرودگاههایی که در برنامه سوم ساختمان آنها شروع شده است و تجهیز فرودگاههای موجود برای حصول بهبود در امر‌بهره‌برداری.
2 - مطالعه و ساختمان چهار فرودگاه جدید برای تکمیل شبکه هوایی داخلی.
3 - مطالعه و اقدام در ساختمان فرودگاههای جدید در تهران و اصفهان برای تأمین پذیرش انواع جدید هواپیماهای خطوط بین‌المللی در این فرودگاهها.
4 - همچنین در دوران برنامه چهارم خطوط پروازهای داخلی و خارجی شرکت هواپیمایی ملی ایران توسعه داده خواهد شد و به تدریج در کلیه خطوط‌اصلی پروازهای شرکت فوق با استفاده از هواپیماهای جدید صورت خواهد گرفت.
ب - هدفهای کیفی:
‌مطالعه درباره واگذاری قسمتی از عملیات نگاهداری و خدمات فرودگاهها به بخش خصوصی و تجدید نظر در تشکیلات و وظایف اداره کل هواپیمایی‌کشوری به منظور رفع اشکالات موجود در بهره‌برداری صحیح از فرودگاهها و بالاخره تأمین کادر فنی ضروری از طریق توسعه دادن آموزشگاههای‌اختصاصی هواپیمایی کشوری و هواپیمایی ملی ایران از جمله هدفهای کیفی این برنامه در مورد هواپیمایی و فرودگاهها خواهد بود.
6 - هواشناسی ‌تکمیل ساختمان مرکزی هواشناسی و ایجاد 300 ایستگاه باران‌سنجی و 200 ایستگاه "‌کلیماتولوژی" و 5 ایستگاه "‌سیتوپتیک" و تأمین سایر احتیاجات‌هواشناسی در برنامه منظور شده و برای تربیت کادر فنی اداره کل هواشناسی نیز پیش‌بینی‌های لازم به عمل آمده است.
7 - نقشه‌برداری ‌هدف برنامه نقشه‌برداری - تقویت سازمان نقشه‌برداری از طریق کمک به تربیت کادر فنی مورد لزوم و تأمین تجهیزات جدید و ضروری می‌باشد.
‌در برنامه چهارم اعتبار لازم برای تربیت 100 نفر مهندس نقشه‌بردار و 250 نفر تکنیسین نقشه‌بردار و همچنین خرید تجهیزات عمق‌یابی برای شناسایی‌وضع جغرافیایی دریاهای مجاور کشور پیش‌بینی شده است.
8 - آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک ‌در دوران برنامه چهارم آزمایشگاههای فنی و مکانیک خاک از نظر اجرای تحقیقات درباره راهسازی و مصالح ساختمانی و تأمین و تقویت کادر فنی‌تحقیقاتی و همچنین مطالعه و اجرای طرحهای تحقیقاتی عمومی و نشر و ترویج روشهای فنی جدید و در صورت لزوم تجدید نظر در مشخصات‌عمومی و فرمهای ساختمانها تجهیز خواهند شد.
‌خط مشی‌های در برنامه چهارم 9 - در برنامه چهارم باید از سرمایه‌گذاری‌هایی که در برنامه‌های گذشته برای تأمین کادر و تشکیلات اجرایی خصوصی در کشور انجام یافته است‌بهره‌برداری شود و دستگاههای دولتی علی‌الاصول برای نظارت عملیات ساختمانی و بهره‌برداری و نگاهداری از تأسیسات و تسهیلاتی که با اجرای‌پروژه‌های عمرانی ایجاد می‌شود تجهیز و تقویت گردند.
‌در دوران برنامه چهارم تصمیمات لازم درباره تقویت کادرهای فنی دستگاههای دولتی اتخاذ و به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
‌با نظارت و بررسی دقیقتر از مطالعات مهندسان مشاور خط مشی بر این اساس خواهد بود که مهندسان مشاور مطالعات و عملیات اجرایی را همواره‌طبق آخرین پیشرفتهای علمی و فنی و اقتصادی جهان انجام دهند و خود نیز در این زمینه تحقیقات علمی بنمایند و دستگاههای مسئول دولتی با تهیه‌طرح‌های تحقیقاتی و اجرای آنها مهندسان مشاور و پیمانکاران را هدایت کنند.
‌بهبود بهره‌برداری از تسهیلات ارتباطی ایجاد شده و نگاهداری آنها در برنامه چهارم مورد توجه خاص خواهد بود.
‌سیاست‌های اجرایی 10 - راههای اتومبیل‌رو:
‌الف - طی دوران برنامه چهارم علی‌الاصول ساختمان راههای اصلی و استانی و منطقه‌ای توسط پیمانکاران انجام خواهد گرفت و راههای روستایی به‌وسیله تشکیلات مسئول اجرای طرحهای عمرانی هر منطقه با معاضدت خود روستاییان ساخته خواهد شد و به منظور عدم تمرکز و منطقه‌ای کردن‌عملیات راهداری نظارت در اجرا و نگاهداری راههای استانی و منطقه‌ای توسط دستگاههای منطقه‌ای وزارت راه صورت خواهد گرفت و نگاهداری‌راههای روستایی به عهده مقامات محلی گذاشته خواهد شد.
ب - مطالعه و انجام عملیات ترمیمی و اصلاح اساسی راههایی که به ماشین آلات سنگین احتیاج دارند یا اجرای آن مستلزم پرسنل و هزینه بسیار است‌به پیمانکاران واجد شرایط واگذار خواهد شد.
ج - برای نظارت در عملیات ساختمانی که توسط پیمانکاران انجام می‌گیرد وزارت راه به کادر فنی قوی آگاه به روش‌های نوین راهسازی و راهداری‌کشورهای مترقی مجهز خواهد گردید.
‌د - علی‌الاصول وزارت راه از ساختمان راهها به طور امانی خودداری خواهد نمود. ولی برای انجام عملیات فوق‌العاده و استثنایی و همچنین برای آن‌که دستگاههای دولتی در جریان شرایط و هزینه واقعی اجرای عملیات ساختمانی راهها قرار گیرند واحد ساختمانی که به طریق بازرگانی عمل خواهد‌نمود در وزارت راه ایجاد خواهد گردید.
ه - در برنامه چهارم مهندسان مشاور ایرانی به ایجاد رشته‌های تخصصی تشویق شده در به کار بردن روشهای محاسبه با آخرین وسائل علمی و فنی که‌سبب صرفه‌جویی در کادر فنی متخصص می‌شود هدایت خواهد شد. و بدین طریق مهندسان مشاور به انجام مطالعات دقیق برای تهیه طرحهایی که با‌کمترین هزینه جوابگوی نیازمندیها باشد موظف خواهند گردید.
‌و - اداره کل راهداری وزارت راه مسئول بررسی و نگاهداری مستمر راههای کشور، چه اصلی و چه فرعی خواهد بود.
‌این اداره تنها عملیات مستمر ترمیمی و حفاظت از ابنیه فنی را راساً انجام داده برای عملیات بزرگ راهداری از طریق پیمانکارانی که عملیاتشان توسط‌وزارت راه کنترل خواهد شد عمل خواهد نمود.
‌اداره کل راهداری موظف خواهد شد که با توجه به آمار ترافیک و پیش‌بینی ازدیاد آن با برنامه فنی مشخص و وضع کلیه راهها را از نظر مقاومت مکانیک‌قسمتهای مختلف راه و ابنیه فنی از نزدیک بررسی نماید و کلیه عملیات ترمیمی اساس هر مسیر را با در نظر گرفتن ترافیک و شرایط جوی منطقه تعیین‌کنند و در هر سال برنامه جامعی از کلیه عملیات مورد لزوم برای نگاهداری راههای کشور در 5 سال بعدی تهیه نماید.
‌ضمناً کلیه طرحهای اجرایی ساختمان راههای جدید شامل تأسیسات ایمنی مورد لزوم خواهد بود.
‌ز - کنترل وزن کامیون‌ها در نقاط بیشتر از مسیر به نحو دقیقتری بدون استثناء در مورد حمل بارها (‌مگر در موارد فوق‌العاده ضروری به موجب‌تصویبنامه دولت) انجام خواهد گرفت.
‌ضمناً پلیس راه و دیگر دستگاههای مسئول موظف خواهند بود که مقررات دقیق و صحیحی برای علائم و اندازه‌های وسائط نقلیه وضع کرده از کار‌کردن وسائط نقلیه فاقد مشخصات جلوگیری نمایند و ترافیک راه‌ها باید طبق برنامه منظم و مشخص شمارش گردد.
ح - مشخصات فنی و هندسی راه‌های اسفالته دقیقاً با توجه به احتیاجات آتی کشور و ترافیک محلی مشخص خواهد گردید.
‌در مورد کلیه پروژه‌ها امکان تکمیل و تقویت قشرهای رویی راه‌ها با توجه به ازدیاد ترافیک طبق برنامه مشخصی برای سالهای بعد مورد مطالعه قرار‌خواهد گرفت تا در صورت اقتصادی بودن ساختمان راه در مراحل مختلف با توجه به امکانات و احتیاجات تکمیل گردد و از آغاز کار از سرمایه‌گذاری‌بیش از حد لزوم جلوگیری شود.
ط - معیارهای ساختمانی و مشخصات عمومی عملیات ساختمانی با توجه به آخرین پیشرفتهای علمی و فنی با همکاری و استفاده از آزمایشها و‌تحقیقات آزمایشگاههای فنی برای مناطق مختلف کشور تهیه گردد و بازده انواع ماشین آلات راه‌سازی و واحد بهای عملیات ساختمانی در مناطق‌مختلف کشور، با توجه به نیروی انسانی و مصالح موجود، به دقت محاسبه خواهد شد.
ی - برای آنکه بتوان در مدتی قابل قبول کشور را دارای حداقل راه مورد نیاز نمود در طول مسیر راه‌های موجود که مشخصات هندسی آنها برای ترافیک‌تا 10 سال آتیه کافی است به ترمیم و اسفالت راه موجود اکتفا خواهد شد و از ساختمان راه جدید در امتداد آن مسیرها خودداری خواهد گردید.
ک - برای احتراز از سرمایه‌گذاریهای مضاعف اقدام خواهد شد که ماشین آلات سنگین راه‌سازی مؤسسات خصوصی به عنوان سرمایه در شرکت‌های‌تجاری که مأمور مستول بهره‌برداری از این ماشین آلات خواهد بود گذاشته شود و احتیاجات پیمانکاران و سایر مؤسسات مشابه برای کرایه کردن‌ماشین آلات از این محل تأمین گردد.
‌ضمناً باید به تدریج در استاندارد کردن ماشین آلات راهداری و راه‌سازی در کشور اقدام لازم به عمل آید.
11 - راه‌آهن، انجام سیاستهای اجرایی در دو زمینه بهبود بهره‌برداری و بهبود نگهداری تأسیسات و تجهیزات به شرح زیر ضروری است:
‌الف - بهبود بهره‌برداری 1 - راه‌آهن دولتی ایران دارای تشکیلات بازرگانی و بازاریابی مجهز خواهد شد که همواره با مطالعه چگونگی حمل و نقل کالا در کشور در جریان‌نیازمندیها باشد و با تماس گرفتن با بنگاههای بازرگانی حمل کالا را تقبل نماید.
2 - ترتیبی اتخاذ خواهد گردید که تعرفه‌های راه‌آهن به مقتضای شرائط به تواند به سهولت و بدون تشریفات مورد تجدید نظر و تغییر قرار گیرد. منظور‌از این تغییرات جلب مشتری بیشتر برای خدمات راه‌آهن و به کار بردن سیاست اقتصادی برای حداکثر استفاده از وسائل و تجهیزات موجود خواهد بود.
3 - در برنامه چهارم با تنظیم برنامه‌های لازم بر سرعت و نظم انتقال محمولات افزوده خواهد شد و همچنین در افزایش سرعت قطارهای مسافری، در‌بعضی از خطوط و تقلیل مدت توقف، در بعضی ایستگاهها اقدام خواهد گردید و نیز در قبول و تحویل کالاها تسهیلات اساسی با کم کردن تشریفات‌فراهم خواهد شد.
‌راه‌آهن برای بیمه کالاها اقدام لازم به عمل خواهد آورد و جهت انتقال کالا از انبار صاحب کالا به ایستگاه مبداء و رساندن آن از ایستگاه مقصد به انبار‌دریافت دارنده سرویسهای لازم را ایجاد خواهد نمود.
4 - راه‌آهن دارای سرویس‌های مخابراتی و تجاری مجهز برای کسب اطلاع دقیق از احتیاجات بنادر و مقادیر کالاهای وارداتی با هر کشتی خواهد‌گردید.
5 - در برنامه چهارم به منظور حل قسمتی از مشکلات مالی راه‌آهن دولت به ترمیم و جبران تخفیف‌هایی که راه‌آهن به دستور دولت به نفع ادارات‌دولتی یا بنگاههای صادراتی و نظائر آن در تعرفه قائل می‌شود به موقع اقدام خواهد نمود.
6 - استقرار اصول حسابداری صنعتی در راه‌آهن و کوشش در تهیه ترازنامه‌های سالانه در رأس موعد مقرر مورد عمل خواهد بود.
ب - بهبود نگاهداری از تأسیسات و تجهیزات:
1 - راه‌آهن دولتی ایران هر سال برای پنج سال بعد برنامه کامل و جامعی جهت نگاهداری و اجرای عملیات ترمیمی در مورد ابنیه و خطوط مختلف، با‌توجه به فرسودگی آنها تهیه خواهد نمود.
2 - سرویس و عملیات مربوط به نگاهداری واگنها و لوکوموتیوها بر طبق برنامه دقیق و صحیحی که موافق اصول فنی تهیه شده باشد در موعد مقرر‌انجام خواهد گرفت.
3 - کارخانجات تراورس‌سازی داخلی جهت تأمین احتیاجات راه‌آهن تکمیل و تجهیز خواهد گردید.
4 - در مورد تأمین و تهیه بالاست راه‌آهن برنامه پنج‌ساله‌ای تهیه خواهد شد تا طبق آن کلیه احتیاجات سالانه از منابع مشخص تأمین شود.
5 - به منظور تأمین کادر فنی مورد نیاز آموزشگاه اختصاصی راه‌آهن تقویت خواهد گردید. ضمناً شرائط استخدامی افراد متخصص بهبود خواهد یافت.
6 - راه‌آهن دولتی ایران تا هنگامی که تعادل بین کار و تعداد کارمندان غیر فنی آن سازمان ایجاد نشده‌است از استخدام هر گونه کارمند غیر فنی‌خودداری خواهد نمود.
12 - بنادر - به منظور بهره‌برداری حداکثر از تأسیسات بنا در قوانین و آیین‌نامه‌های خاص مالی و استخدامی و تشکیلاتی برای سازمان بنادر و‌کشتیرانی تهیه و اجرا خواهد شد.
‌الف - سازمان بنادر و کشتیرانی تحت نظر وزارتخانه‌ای که مسئول ساختمان و نگاهداری کلیه تأسیسات ارتباطی کشور خواهد بود قرار خواهد گرفت.
ب - به مقامات هر یک از بنادر بزرگ و هر بندری که سازمان بنادر لازم تشخیص دهد اختیارات قانونی در اداره کلیه امور مربوط به بهره‌برداری از بندر(‌نظیر راه‌آهن و سایر تجهیزات شهری و بندری) اعطاء خواهد گردید و هر یک از این بنادر به صورت واحد بازرگانی تحت نظر سازمان بنادر و کشتیرانی‌انجام وظیفه خواهد نمود.
ج - به مقامات هر بندر اجازه داده می‌شود که با بنگاههای خصوصی مجهز واجد صلاحیت قراردادی برای انجام کلیه یا قسمتی از عملیات و خدمات‌داخلی بنادر (‌از قبیل بارگیری و باراندازی کشتیها و حمل بارها در محوطه بنادر به گمرکات) که مغایرت با حق حاکمیت دولت ایران و وظائف اداری هر‌بندر ندارد برای مدت معین منعقد سازد.
همچنین اجازه داده می‌شود که دستگاههای خصوصی در بنادر در ساختمان تأسیسات و تجهیزات جریه و‌حمل و نقل داخلی بنادر سرمایه‌گذاری کنند.
‌به شرکتها کشتیرانی، اتاقهای بازرگانی و مؤسسات حمل و نقل اجازه داده می‌شود که در بنادر به هزینه خود اسکله و انبار بسازند تا در مرحله اول خود‌آنها استفاده کنند و در مراحل بعد از طرف سازمان بنادر و کشتیرانی، طبق شرائط خاص، مورد استفاده قرار گیرد.
‌د - در تعرفه‌های مربوط به انبارداری تجدید نظر خواهد شد تا از انبارهای ترانزیتی به صورت انبارهای طویل‌المدت استفاده نشود.
ه - برای تأمین کادر فنی ضروری علاوه بر ایجاد و تقویت آموزشگاه فنی برای تعلیم کادر مقررات خاص استخدامی تنظیم و تدابیر لازم اتخاذ خواهد‌گردید.
‌و - در جهت بهبود هدایت کشتی‌ها و حداکثر بهره‌برداری از اسکله‌های موجود هر یک از بنادر به شبکه‌های مخابراتی برای ارتباط با کشتی‌ها، به‌محض ورود به آبهای ایران و داخل کشور مجهز خواهند شد.
‌ز - برای نگاهداری تجهیزات و تأسیسات بندری سازمان بنادر و کشتیرانی برنامه مشروحی هر سال برای 5 سال آتیه - با در نظر گرفتن استهلاک‌ماشین آلات و احتیاجات ترمیمی دیگر تهیه نموده و به مورد اجرا خواهد گذارد.
13 - فرودگاهها - برای بهبود بهره‌برداری و نگاهداری از فرودگاههای کشور در تشکیلات و اختیارات دستگاههای مسئول نگهداری و بهره‌برداری‌تجدید نظر می‌شود.
‌همچنین تکمیل کادر فنی مورد توجه قرار می‌گیرد. بدین منظور سیاستهای اجرایی زیر مورد عمل قرار خواهد گرفت:
‌الف - به اداره کل هواپیمایی کشور اختیارات مالی و استخدامی بیشتر داده خواهد شد.
ب - اداره کل هواپیمایی کشوری موظف به تهیه برنامه نگاهداری دقیق فرودگاهها برای مدت 5 سال خواهد بود ولی اجرای این برنامه در مورد باندهای‌پرواز و ابنیه فنی دیگر طبق مشخصات تعیین شده در این برنامه برای مدت مزبور به پیمانکاران واجد صلاحیت واگذار خواهد شد.
‌مؤسسات فروشنده وسائل و تجهیزات مخابراتی ملزم به سرویس و نگهداری مستمر آن وسائل و تجهیزات برای مدت پنج سال خواهند گردید و در این‌مدت اداره کل هواپیمایی کشوری موظف خواهد بود که کادر فنی برای نگاهداری این وسائل تربیت نماید.
ج - برای تأمین کادر فنی مورد نیاز آموزشگاههای اختصاصی تقویت و تجهیز خواهند گردید.
‌د - اداره کل هواپیمایی کشوری موظف خواهد بود که هر چه زودتر لایحه جدید هواپیمایی کشوری را که با پیشرفت و توسعه بهره‌داری از فرودگاهها و‌ازدیاد خطوط هواپیمایی و شرائطی که هواپیماهای نوع جدید ایجاب می‌نمایند مطابقت داشته باشد به ضمیمه آیین‌نامه‌های مربوط تهیه و به دولت‌تسلیم نماید.
ه - هزینه کلیه خدماتی که هواپیمایی کشور برای دستگاهها و شرکتهای دولتی انجام می‌دهد از طرف این مؤسسات به هواپیمایی کشوری پرداخت‌خواهد گردید.
‌اعتبارات عمرانی فصل حمل و نقل و ارتباطات در برنامه چهارم 14 - در برنامه چهارم مبلغ 80 میلیارد ریال به بخش ارتباطات اختصاص داده شده است.
‌جدول زیر بندهای مختلف بخش ارتباطات و هزینه‌های تقریبی هر یک را به تفکیک نشان می‌دهد.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2205< ‌فصل یازدهم ‌مخابرات ‌هدفهای کلی مخابرات در برنامه چهارم 1 - هدفهای اصلی برنامه چهارم مخابرات به شرح زیر می‌باشد:
‌الف - سرویسهای تلفنی، تلگرافی و پستی به نحوی توسعه داده خواهد شد که حتی‌الامکان مقدار عرضه با حجم تقاضا برابر گردد.
ب - کیفیت خدماتی که در دسترس مردم قرار می‌گیرد طوری باشد که از نظر سرعت، درجه اطمینان و اعتماد جلب رضایت متقاضیان را بنماید تا‌حداکثر بهره‌برداری از این سرویسها حاصل گردد.
ج - شبکه رادیویی و تلویزیونی کشور جهت تأمین استفاده حداکثر مردم از برنامه‌های آموزشی اجتماعی، اقتصادی، هنری و تفریحی و رسانیدن صدای‌رادیو به ممالک خارجه جهت شناساندن ایران و پیشرفتهای آن توسعه یابد و تقویت گردد.
‌هدفهای و برنامه‌های مشخص 2 - تلفن شهری - پیش‌بینی می‌گردد که جمعاً تعداد 300 هزار شماره تلفن طی دوران برنامه چهارم به شرح زیر نصب و مورد بهره‌برداری قرار گیرد:
- توسعه شبکه تلفن خودکار تهران 140000 شماره - تأسیس تلفن خودکار در 34 شهرستان و ‌توسعه در 23 شهرستان 150000 شماره - تعویض شماره‌های فرسوده در مراکز موجود تهران 10000 شماره ---------------------------------------------------------------------- ‌جمع 300000 شماره
‌با اجرای این برنامه و با احتساب 240 هزار شماره تلفن‌های موجود تعداد کل شماره‌های تلفن در پایان برنامه چهارم بالغ بر 530 هزار شماره خواهد‌گردید که در نتیجه تعداد شماره‌های تلفن برای هر هزار نفر از 9 شماره تلفن در پایان برنامه سوم به 17.4 شماره در پایان برنامه چهارم خواهد رسید.
3 - تلفن و تلگراف بین شهری - هدف برنامه بخش مخابرات در مورد تلفن و تلگراف بین شهرها خودکار کردن تلفن (‌مشترک به مشترک) و خودکار‌کردن مبادله تلگراف (‌مرکز به مرکز و مشترک به مشترک) می‌باشد. بدین منظور توسعه شبکه‌های مخابراتی کشور به صورت زیر پیش‌بینی می‌گردد:
‌الف - ایجاد شبکه اصلی از طریق اتصال شبکه "‌مایکروویو" کل کشور به شبکه سرتاسری و شبکه "‌مایکروویو" اصفهان - شیراز.
ب - ایجاد شبکه فرعی از طریق شبکه‌های "‌مایکروویو" و یا کابل زیر زمینی با ظرفیت مناسب جهت اتصال نقاطی که در مسیر شبکه اصلی واقع نبوده‌و دارای اهمیت اقتصادی می‌باشد در انتخاب این مسیرها نه تنها پوشش کلیه شهرهای درجه 2 و 3 منظور گردیده بلکه سعی شده است که ضمن تأمین‌مدار کافی جهت ساعات پرکار از طریق مسیرهای مختلف و یا اتصال به شاهراههای ارتباطی کشور مدار مسدود مخابراتی تشکیل گردد که در صورتی‌که یکی از ایستگاههای شبکه اصلی یا شبکه فرعی به عللی از کار بیفتد ارتباط مراکز مبداء و مقصد آن مسیر قطع شود این دو مرکز بتوانند ارتباط خود‌را از طریق مسیر دیگر تأمین بنمایند.
ج - ایجاد شبکه‌های فرعی از طریق سیم‌کشی هوایی و دستگاههای بی‌سیم برای گسترش و توسعه شبکه‌های فوق و اتصال آنها به شهرهای کم‌جمعیت که برنامه سیم‌کشی هوایی جهت ایجاد تلفن کاریر یا نصب دستگاه‌های بی‌سیم با قدرت کم تنظیم گردیده است.
4 - تلفن و تلگراف با خارج از کشور - برنامه‌هایی که جهت توسعه و بهبود مخابرات بین‌المللی تنظیم گردیده به شرح زیر می‌باشد:
‌الف - با تأسیس یک ایستگاه زمینی جهت بهره‌برداری از شبکه مخابراتی اقمار مصنوعی در نظر است که در ابتداء با 24 کانال تلفنی ارتباط مستقیم با 5‌کشور اروپای غربی و با ایالات متحده امریکا برقرار گردد.
‌همچنین کانالهای مورد لزوم جهت تأمین احتیاجات تلگرافی و تلکس نیز پیش‌بینی شده است.
ب - نصب 2 دستگاه بی سیم تلفنی (‌جمعاً 4 کانال) و 4 دستگاه فرستنده تلگرافی (‌جمعاً 16 کانال) جهت استقرار شبکه مخابراتی با ممالک آسیایی و‌اروپایی شرقی پیش‌بینی شده است.
ج - در نظر است به مدارات سیستم "‌مایکروویو" سرتاسری 30 کانال تلفنی و 34 کانال تلگرافی جهت تأمین احتیاجات مخابراتی کشور با کشورهای‌ترکیه و پاکستان و اتصال ممالک آسیای مرکزی به شبکه‌های مخابراتی اروپای شرقی و غربی افزوده شود.
5 - پست - هدف برنامه پست عبارت است از:
‌الف - گسترش خدمات پستی در مراکز استانها و شهرستانها.
ب - تأسیس سرویس پستی مالی شامل بیمه مرسولات پستی و صندوق پس‌انداز و بروات پستی.
ج - توسعه پست در مناطق روستایی که دارای لااقل یکصد نفر جمعیت باشند.
‌د - تسریع در امور توزیع به طوری که روزانه دو توزیع در شهرهای عمده و یک توزیع در سایر شهرستانها انجام گیرد و مدت تسلیم یک مرسوله به‌پست و تحویل آن به گیرنده از 24 ساعت در مراکز عمده و از پنج روز در سایر نقاط کشور تجاوز ننماید.
6 - رادیو - برنامه تقویت شبکه‌های رادیوی کشور بر مبنای دو هدف زیر تنظیم گردیده است:
‌الف - پوشش کلیه نقاط کشور به طور شبانه‌روزی و رساندن صدای ایران به ممالک همجوار کشورهای خاورمیانه، آسیای مرکزی، شمال افریقا و اروپا.
ب - تقویت رادیوهای شهرستانها برای پخش برنامه‌های محلی و برنامه‌های خارجی جهت ممالک همجوار و سعی در بهبود کیفیت برنامه‌ها.
‌در برنامه چهارم توسعه شبکه رادیویی کشور به صورت زیر پیش‌بینی گردیده است:
‌الف - نصب یک دستگاه فرستنده 250 کیلوواتی موج کوتاه در تهران.
ب - تکمیل دو دستگاه فرستنده هر یک 1000 کیلوواتی موج متوسط در مرکز.
ج - نصب دو دستگاه فرستنده 250 کیلوواتی (‌جمعاً 500 کیلو وات) موج متوسط برای رادیو اهواز.
‌د - نصب دو دستگاه فرستنده 250 کیلوواتی (‌جمعاً 500 کیلو وات) موج متوسط برای رادیو مشهد.
ه - نصب پنج دستگاه فرستنده 10 کیلوواتی موج متوسط در شهرهای کرمان - سنندج - گرگان - ساری و رضاییه.
‌در نتیجه جمع قدرت فرستنده‌های رادیویی کشور در آخر برنامه چهارم به 4840 کیلو وات افزایش خواهد یافت.
7 - تلویزیون - برنامه‌های زیر جهت توسعه شبکه تلویزیونی کشور پیش‌بینی گردیده است:
‌الف - تأسیس مرکز بزرگ رادیو، تلویزیون در تهران جهت تمرکز کلیه استودیوهای تولید و تهیه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی برای (‌پخش در مراکز‌تهران و شهرستانها).
ب - احداث مرکز تلویزیون برنامه در آبادان برای پوشش نقاط استان خوزستان و اطراف خلیج فارس.
ج - ایجاد مرکز تلویزیون و تولید برنامه در رشت که با نصب آنتن مرتفع و احداث ایستگاه‌های رله نقاط بیشتری از شمال کشور که از نظر جهانگردی و‌تمرکز جمعیتی حائز اهمیت می‌باشد از برنامه‌های آن استفاده نمایند.
‌د - علاوه بر دو مرکز رشت و آبادان چهار مرکز فرستنده تلویزیون و برنامه منتهی با حجم کوچکتری برای تبریز، مشهد، شیراز و منطقه خلیج فارس در‌نظر گرفته شده است.
ه - در برنامه چهارم برای شهرهای اصفهان، اهواز، کرمانشاه، کرمان و گرگان فرستنده تلویزیون نصب خواهد شد که دارای مرکز تولید برنامه نبوده و از‌برنامه‌های ضبط شده تهران و شهرستانهای دیگری که دارای مرکز تولید برنامه هستند استفاده خواهند نمود.
‌سیاستهای اجرایی 8 - جهت تأمین هدفهای مخابرات طی برنامه چهارم و اجرای سریع و رضایتبخش برنامه‌هایی که فوقاً به آنها اشاره شده سیاستهای زیر مورد عمل قرار‌خواهد گرفت:
‌الف - با توجه به تغییرات قابل توجهی که در سیستم‌های مخابراتی خدمات پستی و رادیویی طی برنامه چهارم به وجود خواهد آمد تجدید نظر کلی در‌سازمانهای مربوطه به شرح زیر انجام خواهد شد:
1 - ایجاد سازمان تلفن و تلگراف تحت نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن که در آن تمام فعالیتهای تلفنی (‌تلفن شهری - بین شهری و یا خارج از‌کشور) و تلگرافی کشور متمرکز گردیده و ضمناً سازمان مزبور از نظر مالی، اداری و فنی مستقل بوده و بر طبق اصول بازرگانی تحت نظر مدیریت واحد‌انجام وظیفه نماید.
2 - تمرکز امور پستی در یک سازمان تحت نظارت وزارت پست و تلگراف و تلفن.
3 - تمرکز امور مربوط به تأسیس، بهره‌برداری و نگهداری فرستنده‌های شبکه رادیویی کشور در یک سازمان تحت نظر وزارت اطلاعات.
ب - دریافت ودیعه تلفن از وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و سازمانهای وابسته به دولت مانند سایر متقاضیان، تجدید نظر در نرخ فعلی تلفن و تلگراف با‌توجه به بعد مسافت و زمان مکالمه و تعیین نرخهای متفاوت برای ساعات مختلف شبانه‌روز به منظور حداکثر استفاده از سرویسهای خودکار تلفن و‌تلگرافی.
ج - تجدید نظر در نرخهای تلفن و تلگراف با خارج از کشور بر اساس مذاکرات و موافقتهای بین‌المللی.
‌د - تجدید نظر در قوانین پستی ایران با توجه به موافقتنامه‌های بین‌المللی.
ه - تدوین مقررات لازم جهت گسترش سیستم کارمزد بگیری.
‌و - انجام کدبندی و تقسیم‌بندی پستی در کلیه کشور به منظور تسهیل و افزایش سرعت در توزیع پاکات و اعانات پستی.
‌ز - اتخاذ تدابیر لازم جهت الغای خدمات مجانی پست.
‌اعتبارات عمرانی مخابرات در برنامه چهارم 9 - جهت اجرای برنامه‌های فوق‌الذکر جمعاً اعتباری معادل 29 میلیارد ریال مورد احتیاج خواهد بود که 8.670 میلیون ریال آن از منابع شرکت سهامی‌تلفن ایران و 20.300 میلیون ریال از محل اعتبارات عمرانی کشور تأمین خواهد گردید (‌طبق جدول زیر) >‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2212< ‌فصل دوازدهم ‌عمران و نوسازی دهات ‌هدفها و برنامه‌های مشخص عمران دهات در دوران برنامه چهارم 1 - هدف کلی: هدف کلی این برنامه تعمیم عدالت اجتماعی و توزیع ثمرات رشد و توسعه اقتصادی کشور بین روستاییان از طریق آبادانی دهات و‌ایجاد تأسیسات همگانی و تسهیل وسائل رفاه زندگی روستاییان و آماده کردن دهات برای همگانی با تحولات و پیشرفتهای سریع اقتصادی می‌باشد.
2 - هدفهای و برنامه‌های مشخص: هدفهای مشخص این برنامه آباد کردن دهات و بهبود شرایط زندگی روستاییان و سالم‌سازی محیط دهات و تسهیل‌حیات خانوادگی دهقانان و نوسازی روستاها از طریق اقدامات زیر می‌باشد:
‌الف - تشویق روستاییان به شرکت در کارهای دسته‌جمعی و سرمایه‌گذاریهای فردی و اجرای اصل خودیاری و خودکاری آنان و ایجاد حس اعتماد و‌شوق و مشارکت در امور عمومی از طریق توسعه و تقویت انجمنهای دهات.
ب - اعطای کمک فنی و مالی به روستاها جهت ایجاد تأسیسات عمومی و بهسازی دهات و تسهیل زندگی خانوادگی روستانشینان.
ج - راهنمایی انجمنهای دهات جهت حسن اداره آنها و تعلیم چگونگی اداره و استفاده صحیح از تأسیسات همگانی دهات.
‌د - نوسازی دهات در قطبهای کشاورزی.
‌خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی 3 - متمرکز ساختن تمام فعالیتهای روستایی در یک دستگاه و تأمین کادر و وسائل لازم.
4 - تشکیل و تأسیس انجمن ده در دهاتی که فاقد انجمن هستند.
5 - تهیه ضوابط و آیین‌نامه‌ها و دستورالعملها، اولاً جهت انتخاب دهات مشمول برنامه‌ها و طرحهای عمران دهات، ثانیاً تعیین سهم خودیاری‌روستاییان با توجه با اوضاع و احوال نقاط مختلف کشور و درآمدهای سرانه روستاییان - ثالثاً نگهداری و بهره‌برداری صحیح از تأسیسات همگانی در‌دهات.
6 - اهتمام در وصول دو درصد عمرانی دهات و بررسی لازم به منظور افزایش آن جهت تأمین امکانات مالی بیشتر.
7 - تهیه معیارهای تأسیسات بهداشتی و نقشه‌های استاندارد و مشخصات فنی خانه‌های روستایی.
‌اعتبارات عمرانی و نوسازی دهات در برنامه چهارم 8 - با برآوردهایی که شده سهم بخش عمومی اجرای این برنامه در حدود دو سوم جمع کل اعتبار به مبلغ 9100 میلیون ریال و سهم خودیاری‌روستاییان و انجمن دهات یک سوم به مبلغ 4315 میلیون ریال و به شرح جدول زیر پیش‌بینی گردیده است.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2215< ‌فصل سیزدهم ‌عمران شهری ‌هدف کلی برنامه چهارم عمران شهری 1 - هدف کلی برنامه چهارم عمران شهری ضمن ادامه و تکمیل عملیات ناتمام برنامه سوم و تأمین اهم احتیاجات روز افزون عمرانی شهرهای کشور در‌محدوده طرحهای جامع شهری و با توجه خاص به مقتضیات عمران منطقه‌ای عبارت خواهد بود از تجهیز شهرداریها از لحاظ کادر و اصلاح سازمان و‌روشهای مالی و اداری و خدماتی و کمک به اجراء برنامه‌های عمرانی و تأسیساتی شهری و همچنین برقراری سیستم صحیح شهرسازی و تقویت کادر‌شهرساز و اداره فنی تأسیسات شهری برای کشور.
‌هدف مشخص 2 - هدفهای مشخص برنامه چهارم عمران شهری را به شرح زیر می‌توان خلاصه کرد:
‌الف - تجهیز شهرداریها از طریق:
1 - ایجاد یک مرکز اصلی و دوازده مرکز فرعی آموزشی به منظور تربیت کادرهای موجود و کادرهای جدید اعم از اداری و فنی برای شهرداریها و تهیه و‌تربیت کادر آموزش‌دهنده برای آن مراکز.
2 - اصلاح وضع استخدامی شهرداریها و تأمین موجبات اجراء مقررات جدید استخدامی شهرداری‌های و کمک به تهیه کادر فنی مورد نیاز دفاتر‌مهندسی شهرداری‌ها در مراکز استانها و فرمانداریهای کل.
3 - اصلاح روشهای مالی و اداری و خدماتی شهرداریها.
ب - تهیه طرحهای جامع شهری و پروژه‌های فنی و مقررات اجرایی مربوط به شرح زیر:
1 - تهیه طرح جامع برای شهرهای مهم با رعایت اولویت و توجه به موقعیت اقتصادی آنها از طریق شورای عالی شهرسازی.
2 - تهیه نقشه‌های راهنمای شهری برای شهرهای کوچک و همچنین تهیه پروژه‌های اجرایی طرحهای جامع برای شهرهای بزرگ از طرف دفاتر فنی‌شهرداریها در مراکز استانها.
3 - تقویت مراکز آموزش شهرسازی.
4 - تقویت شورای عالی شهرسازی و دبیرخانه آن به منظور تهیه و به تصویب رساندن مقررات شهرسازی و اعمال نظارت بیشتر با همکاری وزارت‌کشور و وزارت آبادانی و مسکن.
ج - عمران شهرها از طریق:
1 - توسعه تأسیسات موجود لوله‌کشی آب.
2 - لوله‌کشی آب در شهرهایی که تا کنون فاقد این تأسیسات هستند.
3 - تکمیل اجرای طرحهای ناتمام عمران شهری.
4 - ایجاد تأسیسات فاضل آب در موارد ضروری و با رعایت اولویت.
5 - اجرای طرحهای حفاظتی (‌سیل‌بند و سیل‌گیر و تأسیسات آتش‌نشانی) در موارد لزوم.
‌خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی 3 - خط مشی‌ها جهت اصلاح و تجهیز شهرداریها به قرار زیر می‌باشد:
‌الف - ایجاد یک واحد سازمانی مجهز در وزارت کشور به منظور مطالعه در امور استخدامی و طبقه‌بندی مشاغل در شهرداریها به طور مستمر و تأمین‌موجبات اعمال ترتیبات متحدالشکل استخدامی در کلیه شهرداریها کشور.
ب - تجهیز دستگاه اداری و مالی و توسعه امکانات مالی شهرداریها.
ج - تشکیل و تجهیز دستگاه فنی و طرح‌ریزی برای شهرداریهای عمده به منظور اینکه اقدامات جاری آنها مبتنی بر برنامه‌ها و طرحهای مطالعه شده‌باشد.
‌د - تقویت و تجهیز دفاتر فنی شهردارهای در مراکز استانها و فرمانداریهای کل خصوصاً جهت تأمین خدمات فنی برای طرحهای کوچک عمرانی و از‌جمله تهیه یا اجرای طرحهایی که شهرداریها رأساً عمل می‌کنند و نیز جهت تهیه نقشه‌های راهنما برای شهرهای کوچک و پروژه‌های اجرایی طرحهای‌جامع برای شهرهای بزرگ.
4 - خط مشی‌ها و سیاست‌های اجرایی مربوط به ایجاد تأسیسات شهری و عمران شهرها به شرح زیر است:
‌الف - در مورد طرحهای در حال اجرا اصل کلی بر این خواهد بود که تعهدات ناشی از آن و نیز طرحهایی که قرارداد آنها با شهرداری‌ها مبادله گردیده با‌همان معیارها و ضوابط معمول در برنامه سوم اجرا گردد.
‌معذلک در مواردی که تباین اساسی با سیاست‌های برنامه چهارم مشاهده شود تغییراتی متناسب با آن سیاستها در طرحها داده خواهد شد.
ب - برای اجرای طرحهای جدید و به منظور تمرکز امور استقراضی شهرداریها و اینکه اعطاء وام به آنها بر اساس مطالعات کافی در مورد امکان باز‌پرداخت اقساط آن صورت گیرد و کلیه کمک‌های اعطایی به شهرداریها از مجرای واحدی انجام شود اقدام به تشکیل صندوقی به نام صندوق عمران‌شهری در بانک ملی ایران خواهد شد.
‌صندوق عمران شهری با استفاده از سرمایه و امکاناتی که از طرف سازمان برنامه و وزارت کشور و خود شهرداریها در اختیار آن قرار خواهد گرفت نه‌فقط وام مورد احتیاج شهرداریها را برای اجراء طرحهای عمرانی به اختیار آنها خواهد گذارد بلکه شهرداریها را در طرز استفاده از وام و کیفیت تأمین‌وجوه لازم برای باز پرداخت اقساط آن راهنمایی خواهد نمود.
ج - پرداخت وام و کمکهای بلاعوض برای ایجاد تأسیسات شهری طبق آیین‌نامه خاصی به عمل خواهد آمد که در آن عوامل مختلف از قبیل نوع طرح‌محل اجرا و امکانات مالی و اداری شهرداریها در نظر گرفته خواهد شد.
5 - خط مشی‌ها در مورد تهیه طرحهای جامع شهری به قرار ذیل خلاصه می‌شود:
‌الف - مطالعات جهت تهیه طرحهای جامع باید تصویری روشن و دقیق از خصوصیات جمعیت، فعالیتهای اقتصادی و میزان درآمد سرانه بدهد و ضمناً‌سایر مقتضیات اجتماعی با نظر کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و شهرسازی مطالعه و مورد توجه قرار گیرد.
ب - در انتخاب شهرها جهت تهیه طرحهای جامع حق تقدم به شهرهایی داده می‌شود که بیش از شهرهای دیگر مهاجرپذیر بوده و در برنامه عمران‌منطقه‌ای جزء قطبهای آینده توسعه منظور شده‌اند.
ج - برای اینکه موجبات اجراء طرحهای جامع شهری و پروژه‌های فنی مربوط به آنها از هر جهت فراهم گردد ضرورت خواهد داشت که با تصویب‌قانون شهرسازی و مقررات و آیین‌نامه‌های مربوطه کلیه موانع بر طرف گردد.
‌اعتبارات عمرانی شهری در برنامه چهارم 6 - توزیع اعتبارات عمرانی بین 3 برنامه اصلی عمران شهری به شرح زیر خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2220< ‌فصل چهاردهم ‌ساختمان و مسکن ‌هدفهای کلی ساختمان و مسکن در برنامه چهارم 1 - با توجه به پیش‌بینی افزایش جمعیت شهری به میزان 2.5 میلیون نفر طی دوره برنامه چهارم هدف برنامه تهیه مسکن عبارت از ساختمان حدود‌یکصد و ده واحد مسکونی جدید برای هر یک هزار جمعیت اضافی (‌به عبارت دیگر در حدود 275 هزار واحد مسکونی جدید) است که حدود 250‌هزار آن را بخش خصوصی و حدود 25 هزار آن را بخش دولتی بنا خواهد کرد.
‌این ارقام خانه‌سازی در بخش‌های عمده صنعتی (‌چون صنایع نفت - ذوب آهن، پتروشیمی و صنایع بزرگ دیگر) و همچنین طرحهای عمده کشاورزی‌و خانه‌سازی در دهات را که هر یک در برنامه بخش خود مذکور است توسط مؤسسات مربوط رأساً انجام خواهد گرفت شامل نمی‌شود.
‌پیش‌بینی می‌شود که در پایان برنامه چهارم تعداد اتاق در هر واحد مسکونی به 2.5 افزایش یابد و به این ترتیب از لحاظ کیفیت در امر مسکن بهبود‌حاصل گردد.
2 - هدف دیگر تأمین احتیاجات دستگاه‌های دولت تا حدود امکان از جهت ساختمانهای مناسب اداری خواهد بود.
‌خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی 3 - خط مشیها و سیاستهای اجرایی در زمینه مسکن به قرار ذیل خواهد بود:
‌الف - ایجاد شرایط مساعد جهت تجهیز سرمایه‌های خصوصی در راه تأمین مسکن از طریق تقویت صندوقهای پس‌انداز و وام مسکن و مؤسسات‌اعتباری دیگر و همچنین کمک به گروه‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایجاد مسکن بر طبق ضوابط خاص.
ب - تأمین موجبات خانه‌سازی به وسیله صاحبان صنایع برای کارگران.
ج - اولویت سرمایه‌گذاری دولت در تهیه خانه‌های ارزان قیمت جهت طبقات کم درآمد و پاک کردن شهرهای بزرگ از زاغه‌ها و آلونک‌ها و گودهای‌مسکونی.
‌د - تشویق آپارتمان‌سازی و احداث مساکن جمعی.
ه - توجه به ایجاد ارتباط نزدیک بین ساختمان مسکن و امر شهرسازی در قالب طرح‌های جامع.
‌و - نوسازی محلات قدیمی و غیر سالم در قالب طرحهای جامع شهری.
‌ز - نظارت دقیق‌تر در صدور پروانه‌های ساختمانی جهت الزام خانه‌سازان به رعایت فرم‌های مسکن و تأمین تأسیسات ضرورت در خانه‌ها و انطباق با‌اصول شهرسازی و همچنین وضع مقررات جهت تجدید ساختمانهای فرسوده و غیر بهداشتی.
ح - مطالعه و بررسی در مورد نوع و سبک معماری و همچنین در مورد مصالح ساختمانی مورد نیاز برای هر منطقه از کشور.
ط - مقدم داشتن ایجاد خانه‌های سازمانی در مناطق مرزی و نقاطی که گرفتار مضیقه شدید مسکن هستند و سرمایه‌گذاری خصوصی در امر تهیه مسکن‌در آنها صورت می‌گیرد و همچنین جهت تأمین احتیاجات کادرهای انتظامی کشور.
ی - بررسی به منظور تنظیم مقررات لازم در مورد نحوه بهره‌برداری و نگهداری صحیح از خانه‌های سازمانی.
ک - رعایت تناسب خانه‌های سازمانی با وضع مأمورانی که در آنها باید سکونت کنند و حل مسئله مالکیت زمین در بعضی موارد و همچنین بر طرف‌نمودن دشواری ارتباطات و تسهیلات شهری.
4 - خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی در زمینه ساختمانهای دولتی به شرح زیر خواهد بود:
‌الف - تمرکز کلیه امور اجرایی ساختمانی در وزارت آبادانی و مسکن.
ب - تطبیق ساختمانهای دولتی با شرائط محلی و کیفیت وظائفی که دستگاههای مختلفه دولتی به عهده دارند و تمرکز ادارات دولتی در سطح بخش‌حتی‌المقدور در یک ساختمان.
ج - تهیه نقشه‌های نمونه با توجه به شرائط جغرافیایی - اقلیمی - طبیعی نقاط مختلف ایران جهت ساختمانهایی نظیر مدارس - درمانگاهها -‌بیمارستانها - ادارات دولتی و غیره از طرف وزارت آبادانی و مسکن.
‌د - تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی جهت ایجاد مدارس و ابنیه دولتی مورد نیاز که یا به اجازه طولانی در اختیار سازمانهای دولتی گذارده می‌شود و یا‌از طریق باز پرداخت اقساط به بهره متناسب به تملک دولت در خواهد آمد.
ه - تقدم ساختمانهای دولتی در شهرستانهای کوچک و بخش‌ها که امکان سرمایه‌گذاری خصوصی در آنها کمتر است.
‌اعتبارات عمرانی ساختمان و مسکن در برنامه چهارم 5 - جهت اجرای برنامه فوق‌الذکر جمعاً اعتباری معادل 23 میلیارد ریال مورد نیاز خواهد بود که توزیع آن به شرح ذیل پیش‌بینی می‌شود:

‌الف - احداث و تکمیل ساختمانهای دولتی 16107 میلیون ریال 1 - تکمیل طرحهای ناتمام برنامه سوم 2310 میلیون ریال 2 - ساختمانهای مورد نیاز ارتش 11000 میلیون ریال 3 - ساختمانهای جدید دولتی 2797 میلیون ریال ب - مسکن 3993 میلیون ریال 1 - خانه‌های سازمانی 3360 میلیون ریال 2 - خانه‌های ارزان قیمت 633 میلیون ریال ج - وامهای ساختمانی از طریق بانک رهنی 2900 میلیون ریال ------------------------------------------------------------------- ‌جمع کل 23000 میلیون ریال
6 - علاوه بر اعتبارات فوق وزارت آبادانی و مسکن از محل منابع مالی که در اختیار سازمان مسکن است در حدود 400 میلیون ریال برای ایجاد برخی‌از ساختمانهای ضروری دولتی در دوران برنامه چهارم سرمایه‌گذاری خواهد نمود.
‌فصل پانزدهم ‌آموزش و پرورش ‌هدف کلی برنامه چهارم آموزش و پرورش 1 - هدف کلی برنامه چهارم تعلیم و تربیت توسعه سریع آموزش و پرورش کشور ضمن ایجاد تناسب بیشتر و تعادل بهتر بین سطوح و اجزاء انواع‌آموزش و پرورش و بهبود کیفیت آن و همچنین برقرار کردن تطابق و توافق بیشتر میان نظام آموزشی کشور و احتیاجات متنوع و رو به افزایش نیروی‌انسانی در بخشهای مختلف تولیدی و اجتماعی و فرهنگی است.
‌بر این اساس اجرای نظام جدید آموزش و پرورش در برنامه چهارم منظور گشته و ضمناً پیش‌بینی‌های کمی و کیفی مربوط به سطوح مختلف آموزشی‌نیز با توجه به نیازمندیهای نیروی انسانی ماهر در اقتصاد و اجتماع ایران به عمل آمده است.
‌هدفهای و برنامه‌های بخش 2 - در زمینه تعلیمات کودکستانی، هدف عبارت از بهبود این نوع آموزش است.
‌توسعه تعلیمات کودکستانی در برنامه چهارم تماماً بر عهده بخش خصوصی خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که شماره کل نوآموزان کودکستانی در پایان‌برنامه مذکور به متجاوز از 20 هزار نفر بالغ گردد.
‌طی برنامه چهارم نقش دولت در این زمینه محدود به آن خواهد بود که وسائل ایجاد امکانات و بهبود مهارت مربیان کودکستانی موجود را فراهم آورد.‌ضمناً مربیان کودکستانی آینده توسط چند مؤسسه آموزش خصوصی در سطح فوق متوسطه تربیت خواهند گردید.
3 - در آموزش ابتدایی هدف عبارت از افزایش نسبت دانش‌آموزان دبستانی از 2.9 میلیون نفر به 3.7 میلیون نفر است به طوری که در حدود 93 درصد‌کودکان واجب‌التعلیم در شهرها و 55 درصد در روستاها بتوانند در برنامه چهارم به مدارس ابتدایی راه یابند.
از تعداد فوق سالانه بین 320 الی 360‌هزار نفر از تعلیمات 8 هزار نفر سپاهیان دانش به طور متوسط برخوردار خواهند گشت.
4 - دوره راهنمایی تحصیلی در برنامه چهارم تأسیس خواهد شد و در پایان برنامه در حدود 872000 نفر در دوره مذکور به تحصیل اشتغال خواهند‌داشت.
*>>‌پاورقی: تأسیس این دوره موکول به پس از تعمیم نظام جدید آموزش و پرورش در سطح دبستان خواهد بود‌پاورقی: در این دوره جمعاً نیاز به 36096 نفر معلم است که 8000 نفر از سازمان آموزشی دبستانها و 17270 نفر از سازمان دبیرستان‌های فعلی‌تأمین و بقیه که 10826 نفر است از طریق استخدام معلمان جدید تأمین می‌شود.>‌پاورقی: رجوع شود به بند 5.>‌پاورقی: اعتبارات تربیت معلم جز و هزینه‌های جاری مربوط به هر سطح آموزشی منظور گردیده است‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2240< ‌فصل هفدهم ‌جهانگردی و جلب سیاحان ‌هدف‌های کلی برنامه چهارم 1 - هدف‌های کلی برنامه چهارم به قرار زیر است:
‌الف - افزایش سیاحان خارجی در سال 1351 به تعداد در حدود 500 هزار نفر که مبدأ مسافرت این عده به قرار زیر خواهد بود:

‌از منطقه شرقی خصوصاً هند - پاکستان - افغانستان 40000 نفر ‌از کشورهای عربی 100000 نفر ‌از اروپا و آمریکا 340000 نفر ‌از سایر کشورها 20000 نفر ---------------------------------------------------------- ‌جمع کل 500000 نفر
ب - سعی در طولانی کردن مدت اقامت سیاحان خارجی در کشور به نحوی که حد متوسط اقامت آنان در ایران از 8 روز کمتر نباشد.
ج - تجهیز مناطق مورد توجه مسافران داخلی و فراهم آوردن وسائل رفاه آنان در مدت سفر از جمله مناطق ساحلی بحر خزر.
‌برنامه‌های مشخص 2 - برنامه‌های این بخش به شرح زیر می‌باشد:
‌الف - تأمین محل برای سیاحان.
1 - ساختن هتل برای اقامت سیاحان داخلی و خارجی که مستلزم ایجاد 8000 تختخواب تا پایان برنامه چهارم است. این تعداد تختخواب در 5 هزار‌اتاق جا داده خواهد شد.
2 - اعطای وام جهت نوسازی و تجهیز برخی از مهمانخانه‌ها و مسافرخانه‌های موجود.
ب - نوسازی و تجهیز 100 چایخانه واقع در راههای منطقه‌ای.
ج - احداث 60 مهمانسرای شهری (‌متل) در شهرهای واقع در مسیر جهانگردی که تأسیسات پذیرایی مناسب ندارند.
‌د - احداث 20 اردوگاه جهانگردی مجهز به رستوران به ظرفیت 600 چادر 4 تا 8 نفره.
ه - احداث 3 اقامتگاه جوانان به ظرفیت 400 تختخواب.
‌و - ایجاد مراکز جهانگردی در شش مرکز جهانگردی - جزیره مینو (‌صلبوخ) کرند - کلاردشت - گاجره - لاریجان - سرعین (‌اردبیل).
‌ز - ایجاد 500 اتاق به صورت خانه زواری در دو شهر زیارتی مشهد و قم.
ح - تجهیز ده پارک جنگلی برای استفاده مسافران و سیاحان.
3 - هدف در زمینه تبلیغات، تشویق جهانگردان به مسافرت به ایران و ترغیب ایرانیان به سفر در داخل کشور و اتخاذ تدابیر لازم به منظور حسن‌معاشرت و برخورد و رعایت ادب و احترام نسبت به عموم جهانگردان می‌باشد.
‌برنامه‌های مشخص تبلیغاتی بدین منظور تهیه شده و در طی دوره برنامه اجراء خواهد گردید.
‌اصول، خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی 4 - اصول برنامه جلب سیاحان به شرح زیر است:
‌الف - تأکید خاص در مورد افزایش مسافرت خارجیان به کشور ایران.
ب - به منظور تأمین حداکثر بهره‌برداری از سرمایه‌گذاریهای کنونی و آینده جریان جهانگردی به مناطق و مسیرهایی که زیر بنای اقتصادی در آن مناطق‌ساخته و آماده شده سوق داده می‌شود.
ج - در این برنامه حتی‌المقدور سهم بیشتری برای سرمایه‌گذاران خصوصی منظور شده است ولی از آنجا که سود حاصل از سرمایه‌گذاری در تأسیسات‌جهانگردی برای بخش خصوصی در مقایسه با سایر رشته‌های فعالیت اقتصادی بالنسبه قلیل است ناچار دولت باید یا از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم یا‌از طریق اعطاء وام و اعتبار در توسعه تأسیسات مربوط به سیاست جهانگردی دخالت نماید. بدین منظور سازمان خاصی جهت تجهیز و بهره‌برداری این‌قبیل تأسیسات به وجود خواهد آمد. صرف سرمایه‌های عمومی در توسعه تأسیسات جهانگردی برای موارد ضروری یعنی در مواردی که سرمایه‌گذار‌خصوصی قادر یا مایل به سرمایه‌گذاری نیست در نظر گرفته شده است.
5 - خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی برنامه چهارم جهانگردی به طور کلی عبارتند از:
‌الف - ایجاد همکاری لازم بین سازمانهای دولتی در امور جهانگردی.
ب - جلب همکاری شهرداریها به منظور رفع احتیاجات جهانگردان.
ج - نظارت کلی در امور هتلها - مهمانسراها و مسافرخانه‌ها و سعی در بالا بردن استاندارد آنها.
‌د - تجدید نظر در آیین‌نامه اعطای وام به ساختمان هتل‌ها و مهمانسراها و تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی در این امر.
ه - سعی در تقلیل کرایه اتاق و هزینه هتلها از طریق کمکهای قانونی مانند معافیت از سود بازرگانی یا اعطای اعتبارات بلند مدت یا کم بهره.
‌و - تجهیز مؤسسات پذیرایی و ایجاد مهارتهای لازم در صنعت جهانگردی.
‌ز - تربیت فنی و تعلیم مهارتهای حرفه‌ای لازم به افراد شاغل در امور جهانگردی.
ح - اجباری کردن ثبت آژانسهای مسافرتی و نظارت مستمر بر نحوه کار و نرخ حق‌العملهای آنان.
ط - ارشاد آژانسها در تنظیم گشتهای داخلی برای گروههای مختلف سیاحان خارجی.
ی - سعی در عرضه آثار و فرآورده‌های فرهنگ و تمدن ایران (‌اعم از نمایش - هنرهای فولکلوریک - کالاهای سوغاتی - غذا و آشامیدنی) به نحو‌مطمئن و مناسب.
ک - ارشاد اقتصادی و فنی افراد و مؤسساتی که در صنعت جهانگردی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
ل - استفاده از فیلمهای جلب سیاحان در خارج و داخل کشور و استفاده آموزشی در مدارس از آن فیلمها.
م - همکاری با مراکز صنایع کوچک و دستی وزارت اقتصاد و سعی در معرفی هر چه بیشتر فرآورده‌های این مراکز به جهانگردان خارجی از طریق ایجاد‌نمایشگاه و فروشگاه در کلیه هتلهای بزرگ و مراکز جهانگردی.
ن - ایجاد فروشگاههای آزاد در فرودگاههای بین‌المللی.
س - اقدام در تثبیت قیمت و بهبود کیفیت کالاهای مورد توجه سیاحان از طریق مشخص کردن فروشگاههای قابل اعتماد و اعطای علامت خاص به‌آنان و معرفی این فروشگاهها به سیاحان.
ع - سعی در ترویج استفاده از کالاهای ساخت ایران در تزیین ساختمانها و مؤسسات پذیرایی.
‌اعتبارات عمرانی جهانگردی و جلب سیاحان در برنامه چهارم 6 - هزینه‌های عمرانی که از بخش دولتی طی برنامه چهارم جهت اجرای این برنامه پیش‌بینی گردیده 3.8 میلیارد ریال به شرح جدول زیر خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2246< ‌فصل هیجدهم ‌بهداشت و بهداری ‌هدف کلی برنامه چهارم بهداشت و بهداری 1 - هدف کلی این است که از طریق بهبود کمی و کیفی خدمات درمانی و مبارزه با بیماریها و توسعه بهداشت محیط و بهبود تغذیه و توسعه فعالیتهای‌نوتوانی سلامت جسمی و روحی جامعه تأمین گردیده بر قدرت فعاله مردم افزوده شود و از این طریق رشد و توسعه اقتصادی میسر گردد.
‌هدف و برنامه‌های مشخص 2 - هدف اساسی برنامه چهارم در مورد امور پیشگیری و بهداشتی آن است که حداقل نیازمندیهای بهداشتی برای عموم فراهم گردد و برای نیل به این‌هدف لازم است که شبکه درمانی و بهداشتی در سراسر کشور توسعه یابد، ضمناً در شهرها مراکز بهداشتی و در روستاها درمانگاههای مختلط (‌درمانی- بهداشتی) و گروههای سپاه بهداشت با کمک مراکز بهداشتی شهرها امور پیشگیری و بهداشتی را عهده‌دار خواهند شد. در طول برنامه چهارم جمعاً145 مرکز بهداشت درجه یک و درجه دو و درجه سه تشکیل خواهد شد که اهم وظایف آنها به شرح زیر می‌باشد:
‌الف - بررسی و مبارزه با بیمارهای واگیر - بهداشت مادران و کودکان - همچنین اجرای برنامه تنظیم خانواده - بهداشت مدارس - کنترل بهداشت‌محیط - مصون‌سازی - نظارت و تقویت قرنطینه‌ها و ارائه کمکهای فوری در مواقع بروز حوادث و سوانح.
ب - بازدید منظم منطقه به منظور بیماریابی و تشخیص و انجام درمانهای اولیه معالجات سرپایی بیماریهای مخصوص (‌از قبیل سل - جذام - آمیزشی- تراخم و نظائر آنها) و هدایت موارد سخت به مراکز درمانی مربوطه.
ج - آموزش بهداشت به مردم با استفاده از کلیه امکانات.
‌د - مطالعه و بررسی در زمینه مسائل بهداشتی منطقه و ارائه پیشنهادهای عملی برای حل مسائل مزبور به مقامات مربوطه.
3 - سالم‌سازی محیط - در این فصل تنها به تعیین اولویت‌های برنامه اکتفا می‌شود که به ترتیب عبارتند از:
‌تأمین آب سالم - از بین بردن فضولات - احداث گرمابه و غسالخانه - کشتارگاه و بهسازی خانه. همچنین به تعیین معیارها و ضوابطی جهت مناطق از‌قبیل عوامل جمعیتی بهداشتی - اقتصادی خودیاری اکتفا می‌گردد و آنچه که مربوط به هدف کمی میزان اعتبار و طرق اجراء می‌باشد در بخش عمران‌شهری و دهات مطرح و عنوان گردیده است ولی در هر حال برای تعیین ضوابط و معیارها برای انتخاب محل پروژه - کنترل - ارزشیابی و بالاخره به‌ثمر رساندن برنامه‌های مورد بحث تماس و همکاری نزدیک و مداوم بین واحدهای مربوطه در وزارت بهداری و وزارت آبادانی و مسکن برقرار خواهد‌بود.
4 - ریشه‌کنی مالاریا: ضمن بررسی نتایج گذشته این مبارزه و تطبیق عملیات آتی با نتایج حاصله از این بررسی کماکان تعقیب خواهد گردید.
5 - در زمینه توسعه شبکه درمانی شهری، پیش‌بینی برنامه چهارم این است که تعداد 20 مرکز مختلط درمانی بهداشتی ایجاد گردیده و نسبت به ایجاد -‌تکمیل و بهبود استاندارد 22700 تخت بیمارستانی به شرح زیر اقدام گردد:
‌ایجاد بیمارستان‌های جدید به گنجایش 11600 تخت.
‌تکمیل بیمارستان‌های نیمه تمام به گنجایش 5500 تخت.
‌بهبود استاندارد بیمارستانهای موجود 5600 تخت.
‌بدین ترتیب جمع تعداد تخت بیمارستانهای جدید و نیمه تمام بالغ بر 17100 تخت خواهد بود که 2600 تخت آن جایگزین تخت‌های غیر قابل ترمیم‌فعلی خواهد شد و 14500 تخت به تعداد تخت‌های موجود اضافه خواهد شد. تخت‌های جدید شامل تخت‌های مربوط به تصادفات، سوانح و‌سوختگی‌ها و نظائر آن نیز خواهد بود.
‌توزیع 17100 تخت مذکور به تفکیک سازمانهای اداره‌کننده به شرح زیر می‌باشد:
‌تعداد 2150 تخت آموزشی که 1050 تخت آن نیمه تمام می‌باشد.
‌تعداد 1100 تخت مؤسسات خیریه که کلیه آن نیمه تمام می‌باشد.
‌تعداد 1850 تخت انجمن‌های بهداری که کلیه آن نیمه تمام می‌باشد.
‌تعداد 4000 تخت مربوط به وزارت بهداری جهت بیماریهای روانی - سل - جذام که 1500 تخت آن نیمه تمام می‌باشد.
‌تعداد 3500 تخت توسط بیمه‌های اجتماعی.
‌تعداد 4000 تخت از طریق اعطای وام به بخش خصوصی (‌چنانچه در بعضی مناطق بخش خصوصی داوطلب اخذ وام برای تأسیس بیمارستان نشود‌از انجمن‌های بهداری و مؤسسات خیریه بدین منظور استفاده خواهد شد و در این صورت پرداخت اعتبار به صورت کمک بلاعوض خواهد بود).
‌اعطای وام بر اساس آیین‌نامه‌ای خواهد بود که طبق تبصره ماده 19 قانون برنامه عمرانی چهارم کشور به تصویب کمیسیونهای مربوط مجلسین خواهد‌رسید.
‌پیش‌بینی ایجاد 500 تخت مستقیماً توسط بخش خصوصی از منابع خود این بخش.
‌با افزایش 14500 تخت جدید تعداد کل تخت‌های بیمارستانی در پایان برنامه چهارم بالغ بر 45500 تخت خواهد بود تعداد تخت برای هر 10 هزار نفر‌با توجه به افزایش جمعیت از 11.7 تخت به 15 تخت افزایش خواهد یافت.
‌در دوره برنامه چهارم در پایان هر سال آن تعداد از تخت‌های بیمارستان (‌به استثنای بیمارستانهای روانی - مسلولین - مجذومین) که طبق برنامه عملاً‌ایجاد یا احداث نشده باشد سازمان برنامه اجرای آن را از طریق اعطای کمکهای بلاعوض به عهده مؤسسات خیریه و عام‌المنفعه یا انجمنهای بهداری که‌داوطلب باشند واگذار خواهد کرد که بر طبق برنامه عمل نمایند. سازمان برنامه در سه ماه اول هر سال برنامه ایجاد و ساختمان بیمارستانهای مذکور را‌طبق ماده 17 قانون برنامه چهارم عمرانی کشور ضمن گزارشی به مجلسین تقدیم می‌نماید.
6 - در زمینه توسعه شبکه درمان روستایی، هدف برنامه چهارم این است که سطح پوشش درمان روستایی از 50 درصد به 65 الی 70 درصد افزایش‌یابد و جهت رسیدن به این هدف 500 درمانگاه روستایی جدید ساخته خواهد شد، همچنین تعداد گروههای سپاه بهداشت به 450 گروه افزایش خواهد‌یافت.
‌جهت حداکثر استفاده از نیروی انسانی و وسائل و تأسیسات موجود لازم است که کلیه درمانگاههای روستایی به طور نیمه سیار انجام وظیفه نمایند تا‌بتوانند به طور متوسط حدود 10 هزار نفر را پوشش دهند (‌در این صورت امکان دسترسی ساکنان هر ده به سرویسهای درمانی و بهداشتی دور روز در‌هفته می‌باشد).
7 - هدف برنامه چهارم در مورد تربیت کادر فنی امور بهداشتی و بهداری ایجاد توازن بین فعالیتهای تربیت نیروی انسانی و فعالیتهای درمانی و بهداشتی‌است.
‌طی برنامه چهارم 5 آموزشگاه پرستاری - 10 آموزشگاه بهیاری - 3 آموزشگاه کمک بهسازی - یک آموزشگاه تربیت تکنیسین آزمایشگاه و تعدادی‌کلاس تربیت مامای لیسانسیه و مامای روستایی و نظایر آن تأسیس خواهد شد و همچنین ظرفیت 20 آموزشگاه بهیاری موجود از 60 نفر به 80 نفر‌افزایش خواهد یافت، با اجرای برنامه‌های موجود و برنامه‌های جدید طی برنامه چهارم حدود 2000 پرستار 5700 بهیار - 50 مهندس بهداشت - 140‌بهساز - 900 کمک مهندس بهداشت - 40 تکنیسین آزمایشگاه - 100 مدیر بیمارستان - 100 تکنیسین علوم تغذیه و بالاخره حدود 1600 کمک‌تکنیسین آزمایشگاه و فیزیوتراپی و رادیولوژی و غیره فارغ‌التحصیل خواهند شد.
8 - هدف مهم دیگر برنامه چهارم توسعه فعالیت تحقیقات پزشکی و بهداشتی است و این امر با ایجاد مؤسسات جدید تحقیقات بهداشتی و توسعه‌تجهیزات انستیتوهای موجود تشویق آنها به تحقیقات پزشکی و بهداشتی عملی خواهد شد و از نظر اولویتها تحقیقاتی در درجه اول مد نظر خواهد بود‌که به منظور حل مسائل بهداشتی روز کشور و همچنین با در نظر گرفتن مسائلی که با توجه به گرایش‌های صنعتی و اجتماعی کشور مطرح می‌گردد به‌عمل آید.
‌ضمناً به منظور حداکثر بهره‌برداری از منابع و امکانات مؤسسات تحقیقاتی ترتیبی داده خواهد شد که مؤسسات مذکور به تدریج از فعالیتهای آموزشی‌خود فارغ گردیده (‌ضمن واگذاری خدمات آموزشی به دانشگاه و یا سایر واحدهای ذیصلاح) و بدین ترتیب قادر شوند تا کلیه نیروی خود را در جهت‌پیشبرد هدفهای مشروحه در فوق متمرکز نمایند.
‌خط مشی‌ها و سیاستهای اجرایی 9 - واگذاری امور درمانی به مردم از طریق زیر:
‌الف - اعطای وام به مؤسسات خصوصی طبق آیین‌نامه و شرائطی که به تصویب کمیسیونهای برنامه - بهداری و دارایی مجلسین خواهد رسید.
ب - توسعه بیمه درمانی جهت کارگران و همچنین کارمندان دولت.
ج - توسعه و تقویت انجمنهای بهداری و تفویض قسمتی از وظایف مربوط به بهداشت و درمان به انجمنهای مذکور و همچنین واگذاری قسمتی از‌وظایف درمانی به مؤسسات خیریه و عام‌المنفعه و توسعه و تقویت مؤسسات مذکور.
‌د - تشویق گروههای خصوصی پزشکان از طریق واگذاری خدمات درمانی مورد نیاز کارکنان دولت به آنان.
10 - تأمین امکان دسترسی کلیه افراد کشور به خدمات درمانی و بهره‌گیری متناسب طبقات مختلف اجتماع از این خدمات به نحوی که در استفاده از‌اعتبارات عمرانی و کمکهای بهداشتی و درمانی اعم از بخش دولتی و خصوصی به شهرستانها و مناطق عقب مانده کشور اولویت داده شده شود جهت‌احراز این هدف از طرق زیر اقدام خواهد شد:
‌الف - تشکیل شورای برنامه‌ریزی امور درمانی.
ب - افزایش سرمایه‌گذاری دولت در امور درمانی در نقاط روستایی و همچنین در شهرهای کم درآمد.
ج - اجرای خدمات درمان سرپایی روستاییان به طریق نیمه سیار.
11 - توجه اساسی به برنامه‌های پیشگیری و بهداشتی به طریق زیر:
‌الف - تجدید نظر در تشکیلات وزارت بهداری به نحوی که اولاً تشکیلات و طرز عمل وزارت بهداری با هدفهای برنامه چهارم مبنی بر کنترل کلیه‌خدمات درمانی و بهداشتی به خصوص کنترل بهداشتی محیط و دارو و همچنین حفظ مسئولیت پیشگیری و بهداشت عمومی منطبق شود ثانیاً وظایف‌مرکز و استانها و شهرستانها از یکدیگر مشخص گردد ثانیاً فعالیت‌های بهداشتی و پیشگیری در سطح منطقه هماهنگ شده تحت رهبری واحدی درآید.
ب - استفاده از تکنیکها و روشهای جدید به منظور پیشگیری و مبارزه با بیمارها به کمک مؤسسات تحقیقاتی ملی و بین‌المللی.
ج - توجه خاص به امر مبارزه با بیماری سرطان از راه تحقیقات علمی و تشخیص زودرس بیماریها.
12 - توجه به برنامه‌های بهداشت و تنظیم خانواده، بهداشت صنعتی، بهداشت مدارس، بهداشت کشاورزی:
‌الف - به منظور بهبود کیفی و تعدیل و تنظیم تعداد افراد خانواده‌ها و بهره‌مند ساختن اطفال از تغذیه و مراقبت درمانی، بهداشتی، آموزشی بهتر و بیشتر- به برنامه بهداشت و تنظیم خانواده به تدریج در مراکز عمده درمانی و بهداشتی کشور به موقع اجراء گذارده خواهد شد.
ب - فعالیت در زمینه بهداشت و حفاظت صنعتی با توجه به توسعه صنعتی کشور مورد توجه قرار خواهد گرفت.
ج - به منظور جلوگیری از ایجاد تشکیلات مضاعف در دستگاههای دولتی و بهره‌گیری بیشتر از نیروی انسانی و به منظور هماهنگی بین فعالیت‌های‌بهداشتی هر منطقه و ایجاد مدیریت واحد در این مورد توصیه می‌شود وظایف درمانی و بهداشتی بهداری آموزشگاههای هر منطقه به بهداری آن منطقه‌واگذار گردد.
13 - در مورد کنترل بهداشتی محیط و بخصوص کنترل دارو، مواد غذایی، مواد آرایشی توجه خاص مبذول خواهد گردید.
14 - توجه اساسی به بهبود تغذیه مردم - با توجه به نقش حیاتی و حساسی که امر تغذیه در سلامت و کارآمدی افراد ایفا می‌نماید در طول برنامه‌چهارم با در نظر گرفتن کمیت و کیفیت محصولات غذایی کشور ترتیبی اتخاذ خواهد گردید که ضمن اجرای برنامه‌های آموزشی تغذیه حتی‌المقدور‌کیفیت غذایی گروه‌های آسیب‌پذیر (‌از قبیل دانش‌آموزان و کارگران و غیره) به خصوص در نقاط محروم و عقب افتاده کشور بهبود یابد.
15 - توجه اساسی به آموزش کادر فنی - نظر به ارزشی که نیروی انسانی در پیشبرد فعالیت‌های بهداشتی و درمانی دارد اقداماتی به شرح زیر انجام‌خواهد گرفت:
‌الف - اصلاح کیفیت آموزش علوم پزشکی و بهداشتی.
ب - تغییر برنامه آموزش پزشکی در دانشگاه‌ها در جهت انطباق آن با احتیاجات کشور و از جمله از طریق تربیت پزشک عمومی و متخصصان مسائل‌بهداشت روستایی.
ج - استفاده بیشتر از دانشکده‌های علوم پزشکی جهت تربیت کادر وابسته پزشکی و کمک پزشکی و بهداشتی.
16 - توسعه تحقیقات پزشکی و بهداشتی.
‌اعتبارات عمرانی بهداشت و بهداری در برنامه چهارم 17 - کمک به مؤسسات خیریه و عام‌المنفعه برای ایجاد مراکز و آزمایشگاههای انتقال خون.
18 - اعتبارات برنامه بهداشت و بهداری به مبلغ 13.750 میلیارد ریال در این فصل پیش بینی می‌شود که توزیع آن بین برنامه‌های مختلف به شرح‌جدول زیر خواهد بود:
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2255< 19 - علاوه بر اعتبار فوق‌الذکر جمعاً در حدود 12.2 میلیارد ریال اضافی از محل فصول دیگر برنامه چهارم و بخش خصوصی و بیمه‌های اجتماعی‌جهت هزینه‌های بهداشت و بهداری دوران برنامه مذکور پیش‌بینی می‌شود که در نتیجه کل هزینه‌های فصل بهداشت و بهداری 25.95 میلیارد ریال و به‌شرح جدول شماره 1 پیوست خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2256< ‌از 25.95 میلیارد ریال فوق‌الذکر 20.75 میلیارد ریال از بخش عمومی و 5.2 میلیارد ریال از بخش خصوصی تأمین خواهد گردید.
‌فصل نوزدهم ‌رفاه اجتماعی ‌هدف کلی برنامه چهارم رفاه اجتماعی 1 - هدف کلی برنامه رفاه اجتماعی آن است که به تدریج کلیه فعالیتهای رفاهی از جنبه خیریه و محدود فعلی و از صورت چاره‌جویی موقت مشکلات‌و دردهای اجتماعی خارج شده و تحت نظارت دولت به صورت یک وظیفه عمومی و به شکل سازمان یافته و منطبق بر معیارهای علمی درآید و در‌عین حال با خدمات رفاهی سازمانهای مختلف عمومی اجتماعی و خصوصی هماهنگ شود تا استفاده کردن از حداقل خدمات و بهره‌مند شدن از‌حقوق اجتماعی برای همگان ممکن و میسر باشد و در نتیجه عدالت اجتماعی در میان کلیه گروههای جامعه تعمیم یابد و از نیروهای نهفته بعضی‌گروهها نیز در راه مصلحت عمومی و رشد ملی بهره‌برداری شود.
‌برنامه‌های مشخص و سیاست‌های اجرایی 2 - برنامه مشخص رفاه اجتماعی شامل امور زیر خواهد بود:
‌الف - بیمه‌های اجتماعی که مهمترین فصل برنامه‌های تأمین اجتماعی را تشکیل می‌دهد در صورت شمول کامل به کلیه طبقات شاغل جامعه می‌تواند‌عملاً قسمت مهمی از خدمات اجتماعی مؤثر در رفاه عمومی را در دسترس همگان قرار دهد.
‌حدود و شمول بیمه‌های اجتماعی در طول برنامه چهارم عبارت خواهد بود از:
1 - سازمان بیمه‌های اجتماعی - طی سالهای برنامه چهارم، کل عده افراد مزدبگیر و حقوق‌بگیر بخشهای خدمات و صنایع و معادل به 2.2 میلیون نفر‌خواهد رسید با توجه به افزایش مذکور، هدف سازمان بیمه‌های اجتماعی طی دوره برنامه چهارم تعمیم حمایت‌های بیمه‌ای به 45 تا 50 درصد کل‌مزدبگیران و حقوق‌بگیران واجد شرایط در بخشهای خدمات و صنایع و معادن می‌باشد.
‌جهت گسترش خدمات بیمه‌های اجتماعی مهمترین اقداماتی که طی دوره برنامه چهارم به مرحله اجرا در خواهد آمد عبارتند از:
- بررسی و اصلاح تشکیلات و روشهای سازمان بیمه‌های اجتماعی و تنظیم نرخ بیمه به منظور برقراری تعادل بین نرخ بیمه و حمایتهای قانونی.
- پرداخت کلیه دیون دولت و سازمانها و شرکتهای وابسته به دولت به سازمان بیمه‌های اجتماعی.
- تبدیل بیمه‌های اختیار به بیمه اجباری (‌فوت و بازنشستگی).
2 - صندوق بازنشستگی - در مورد صندوق بازنشستگی کارمندان دولت اقدامات ذیل پیش‌بینی شده است:
- طبق قانون استخدام کشوری دولت منظماً سهم خود را طی برنامه چهارم به صندوق پرداخت خواهد کرد و توجه می‌شود که سهم دولت از 8.5‌درصد حقوق کارمندان به حداقل 10 درصد حقوق و مزایای کارمند افزایش یابد.
‌طی برنامه چهارم از طریق قانون استخدام کشوری به بیمه کارمندان دولت گسترش خواهد یافت بدین ترتیب که بیمه بازنشستگی به کلیه کارکنان دولت‌تعمیم می‌یابد و بیمه درمان از طریق عقد قرارداد با گروه‌های پزشکی و مؤسسات عام‌المنفعه که دارای تأسیسات درمانی مجهز هستند به تدریج به‌موازات توسعه خدمات درمانی گسترش داده خواهد شد و سطح حمایتهای درمانی برای کلیه کارکنان دولت متعادل خواهد گردید.
3 - به منظور گسترش عدالت اجتماعی در سطح روستاهای کشور حمایتهای بیمه‌ای زیر طی برنامه چهارم در نظر گرفته شده است:
اول - بیمه محصولات کشاورزی جهت حداقل 100 هزار خانواده کشاورز - این برنامه به صورت آزمایشی اجراء خواهد شد. بیمه مذکور برای تأمین و‌جبران خسارات ناشی از آفات و حوادث عمومی است.
‌دوم - تعمیم بیمه فوت و از کار افتادگی به حدود 1.5 میلیون نفر رؤسای خانوارها.
ب - رفاه خانواده و کودک ‌در این مورد هدفها و برنامه‌ها به شرح زیر خواهد بود:
1 - کوشش در حفظ و استحکام مبانی خانواده - در تحقق این منظور تعداد 250 واحد اندرزگاه و مراکز بهداشت مادران و کودکان موجود توسعه یافته‌و به صورت مراکز رفاه خانواده در خواهند آمد در مراکز مزبور علاوه بر فراهم نمودن خدمات بهداشتی (‌شامل بهداشت مادران و کودکان و تنظیم‌خانواده) خدمات دیگری نیز نظیر آموزش اجتماعی، خدمات مشورتی، مبارزه با بیسوادی فعالیت‌های مفید برای دوران فراغت جهت ایجاد درآمد،‌ فعالیتهای جمعی برای آبادانی، امداد خانواده‌های نیازمند، فعالیتهای سودمند جهت اطفال و نوجوانان و همچنین نگاهداری کودکان خردسال متعلق به‌زنان شاغل انجام خواهد گرفت. پرورش فکری و اجتماعی زنان به خصوص زنان روستایی مورد توجه خاص خواهد بود و در این راه از وجود مأمورانی‌که سازمان با کمک این برنامه تربیت خواهد کرد استفاده خواهد شد.
‌در برنامه چهارم، ایجاد مهد کودکان جهت نگهداری از اطفال زنان شاغل تشویق خواهد شد. در مورد کودکان زنان کارگر تعداد 250 واحد مهد کودک در‌جوار مراکز رفاه خانواده ایجاد خواهد گردید توزیع غذا در مدارس در طول برنامه چهارم ادامه خواهد داشت و همچنین خدمات مددکاری در مدارس‌توسعه خواهد یافت و از طریق مراکز بهداشت تأمین سلامت نوآموزان و دانش‌آموزان کوشش خواهد شد.
‌به منظور اجرای صحیح این برنامه تعداد 250 نفر مدیر رفاه اجتماعی در (‌جهت اداره مراکز رفاه خانواده) و 250 مددکار اجتماعی و 500 کمک مددکار‌و 7500 معلم مهد کودک با همکاری دستگاههای آموزشی تربیت خواهند شد.
‌همچنین با همکاری سازمان بین‌المللی نیازمندیها و مسائل کودکان در سطح وسیعی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
‌دستگاههای اداره‌کننده مراکز رفاه خانواده همان سازمانهایی می‌باشند که در حال حاضر دارای اندرزگاه و مراکز بهداشت مادران و کودکان هستند.
2 - رفاه کودکان بی سرپرست - با توجه به این امر که هدف اصلی برنامه‌های رفاه کودکان، نگهداری آنها در خانواده است کوشش خواهد شد که در‌مرحله اول از همکاری خویشاوندان و نزدیکان کودکان برای نگهداری آنها استفاده شود و در مرحله دوم خانواده‌های داوطلب مورد استفاده قرار‌خواهند گرفت و سپس در آخرین مرحله مؤسسات شبانه‌روزی شکل کانون خانوادگی پیدا خواهند کرد و از طریق تبدیل پرورشگاهها و‌شیرخوارگاههای موجود به کانونهای شبه خانواده، کودکان بی‌سرپرست نگهداری خواهند شد.
‌طی برنامه چهارم 150 مددکار متخصص در امور کودکان بی‌سرپرست جهت جا دادن این گونه کودکان در خانواده یا پرورشگاه و سرپرستی آنان و 300‌مربی کودک جهت خدمت در خانه‌های کودک تربیت خواهد شد، همچنین ده طرح نمونه جهت نگهداری از اطفال بی‌سرپرست اجرا خواهد شد‌مسئولیت اداره پرورشگاهها به عهده سازمانهای موجود باقی خواهد ماند ولی مقامات ذیربط محلی مسئول پذیرش و جا دادن و سرپرستی و مرخص‌کردن اینگونه اطفال از کانونها خواهند بود.
ج - رفاه جوانان: جهت تکمیل پرورش جسمی و روانی جوانان و آماده کردن آنان به قبول مسئولیتهای آینده خدمات ویژه‌ای در اختیار آن گذارده خواهد‌شد.
‌برای هدایت و پرورش جوانان و نیز آموزشهای هنری و اجتماعی و حرفه‌ای تعداد 50 مرکز چند وظیفه‌ای در شهرهایی که بیش از 40 هزار نفر جمعیت‌دارد ایجاد خواهد شد که با همکاری خود جوانان اداره گردد. در ساختن این مراکز به محله‌های مسکون طبقات کم درآمد اولویت داده می‌شود.
‌در مورد توسعه و تکمیل خانه‌های جوانان شیر و خورشید سرخ و هماهنگ ساختن فعالیتهای آن خانه‌ها با توجه به هدفهای خاص این سازمان با سایر‌فعالیتهای مربوط به رفاه جوانان کشور اقدام خواهد شد.
‌ضمناً از طریق ایجاد خدمات راهنمایی شغلی در مؤسسات آموزشی و تقویت دستگاههای اطلاعاتی از لحاظ اشتغال و کاریابی و افزایش نشریات‌مربوط به بازار کار به یکی از مهمترین مسائل جوانان یعنی اشتغال توجه خواهد شد.
‌همچنین با همکاری متخصصین و سازمانهای بین‌المللی، به بررسی مسائل و احتیاجات جوانان کشور در سطح وسیعی توجه خواهد شد.
‌د - در مورد ورزش و تربیت بدنی جوانان اقدامات زیر انجام خواهد گرفت:
- تأسیس انستیتوی ورزش وابسته به سازمان تربیت بدنی جهت تربیت متخصص ورزش در کلیه رشته‌های ورزشی.
- ایجاد حداقل 20 استخر شنا برای شهرستانهای گرم جنوبی و حاشیه کویر که هر یک بیش از 20 هزار نفر جمعیت دارد.
- تأسیس زمینهای ورزشی رو باز برای شهرستانها و محله‌هایی از تهران که از لحاظ امکانات ورزشی در مضیقه هستند.
- تکمیل تأسیسات ورزشی شهرستانها.
- ایجاد استادیوم بزرگ تهران.
- توجه بیشتر به نیازمندیهای ورزشی جوانان در سطح روستا.
- تشویق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در امر ورزش از طریق اعطای وام درازمدت و کم بهره.
ه - رفاه کارگران - اقدامات مربوط به رفاه کارگران طی برنامه چهارم عبارت خواهد بود از:
- توسعه کلاسهای مبارزه با بیسوادی در مراکز تجمع کارگران.
- تشکیل 120 کلاس کوتاه مدت جهت آموزش کمکهای اولیه با همکاری وزارت بهداری و شیر و خورشید و سازمان بیمه‌های اجتماعی.
- تشکیل کلاس‌های کوتاه مدت ضمن خدمت - برای افزایش مهارت کارگران شاغل.
- ایجاد دو مرکز آموزش اجتماعی نمونه با ظرفیت سالانه 60 نفر برای تربیت و آموزش کارگران با سواد به منظور آماده ساختن آنان برای پذیرش‌مسئولیتهای اجتماعی و صنفی.
- ایجاد 5 مرکز فرهنگی و ورزشی ویژه کارگران در مناطق کارگری کشور.
- ایجاد 4 خانه استراحت کارگری در مناطق خوش آب و هوا جهت استفاده کلیه کارگران و خانواده آنان.
- کمک به بخش خصوصی جهت احداث ده هزار خانه مسکونی برای کارگران مذکور در فصل چهاردهم.
- توسعه شرکتهای تعاونی کارگران با استفاده از روشهای نوین تعاونی.
‌ایجاد 6 مرکز خدمات اجتماعی خاص کارگران در مراکز صنعتی کشور (‌اصفهان - تبریز - اهواز - اراک - قزوین - یزد).
- افزایش قراردادهای دسته‌جمعی و تعمیم حفاظت فنی و بازرسی کار با استخدام 100 نفر بازرس کار - طبیب کار و مهندس متخصص حفاظت‌صنعتی.
- تشویق کارفرمایان به ایجاد مهد کودک در کارگاههایی که تعداد کارگران زن در آنها به حد نصاب مندرج در مقررات مربوط رسیده باشند.
- پرداخت وام مسکن به کارگران از طریق بانک رفاه کارگران و بانک رهنی ایران.
‌و - رفاه روستاییان - کثرت جمعیت در سطح روستاها توجه بیشتری را به تأمین رفاه این طبقه از جمعیت کشور ایجاب می‌کند - بدین منظور‌دستگاههای اجرایی در سطح روستاها به صورت متشکلتر و هماهنگتری با همکاری روستانشینان خدمات مورد نظر را انجام خواهند داد و آموزش‌مأمورانی که مستقیماً مسئول ترویج خدمات خودیاری و ارائه خدمات رفاهی می‌باشند مورد توجه خاص قرار خواهد گرفت.
‌برای رسیدن به هدف فوق، اقدامات زیر انجام خواهد شد:
- آموزش 100 نفر کارشناس عمران لیسانسیه که در نقش رییس عمران بخش انجام وظیفه خواهند نمود. رؤسای عمران بخش علاوه بر اینکه عضو‌هیأت عامل یا شورای هماهنگی بخش می‌باشند مسئول برنامه‌ریزی در سطح بخش و آموزش ضمن خدمت دهیاران شاغل و سرپرستی کار آنان نیز‌هستند آماده نمودن مردم دهات برای پذیرفتن تحولات اجتماعی یکی از وظائف اصلی دهیاران می‌باشد و بدین لحاظ بهبود کیفی برنامه‌های آموزش‌دهیاران (‌شامل مروجان خانه‌داری) مورد توجه خاص این برنامه است. به علاوه تعداد 700 نفر دهیار زن با همکاری سازمان زنان تربیت خواهند شد که‌علاوه بر ترویج خانه‌داری و رسیدگی به مسائل زنان روستایی مسئول ارائه خدمات رفاهی جهت زنان و کودکان روستایی نیز می‌باشند. ضمناً در مسائل‌کلی ده با مأموران دیگر همکاری خواهند کرد.
‌از اقدامات دیگری که جهت بهزیستی روستاییان صورت خواهد گرفت ایجاد 300 مرکز اجتماعات و خدمات در دهات واجد شرایط می‌باشد. فعالیت‌این مراکز از یک طرف رساندن خدمات دولتی از قبیل بهداشت - درمان - رفاه - و آموزش - ترویج و غیره به روستاها می‌باشد ‌از طرف دیگر پایگاه سازمان‌ها و خدمات محلی از قبیل خانه انصاف - شرکت تعاونی - انجمن ده و نیز مرکز فعالیتهای فرهنگی از قبیل خانه فرهنگی و‌هنری و امثال آن خواهد بود.
‌ز - رفاه و نوتوانی گروههای خاص که شامل دسته‌های زیر می‌باشد:
‌معلولین جسمانی (‌شامل فاقدان دست و پا - مفلوجین - نابینایان - کر و لالها - پیران و از کار افتادگان - آسیب‌دیدگان در سوختگی - مبتلایان به‌بیماریهای مزمن و صعب‌العلاج از قبیل مسلولین و مجذومین - معلولان روانی (‌شامل اطفال کند ذهن و عقب افتاده - بیماران روانی - ناقص‌العقل‌ها)‌معلولان اجتماعی (‌شامل زندانیان - معتادین - اطفال و جوانان بزهکار - گدایان و غیره).
1 - معلولان جسمانی - تأسیسات زیر جهت این گروه به وجود خواهد آمد:
‌ایجاد مراکز نوتوانی جهت اطفال و بزرگسالان - 4 کارگاه ارتوپدی در شهرستانها و کمک به جمعیت شیر و خورشید سرخ بدین منظور - 3 مرکز‌نگهداری و آموزش کارهای حرفه‌ای جهت پیران و از کار افتادگان جمعاً به ظرفیت 150 نفر - 3 مرکز نگهداری و آموزش برای اطفال معلول - 10 کارگاه‌حرفه‌ای آموزشی و تولیدی برای نابینایان و کر و لالهای بزرگسال - 15 آموزشگاه برای اطفال نابینا و کر و لال - تأمین خدمات نوتوانی در‌آسایشگاههای مسلولین - ضمناً کارگاههای حرفه‌ای و آموزشی آسایشگاههای جذامیان تبریز و مشهد و دهکده جذامیان تجهیز و تکمیل خواهند شد.
2 - معلولان روانی - تأسیسات زیر جهت این گروه در نظر گرفته شده است:
‌ایجاد یک مرکز نوتوانی برای اطفال به ظرفیت 100 نفر به طور شبانه‌روزی و 200 نفر به طور روزانه سه مرکز نگهداری و آموزش برای اطفال - 30‌کلاس جمعاً به ظرفیت 300 نفر برای اطفال کند ذهن و دیرآموز - ایجاد خدمات نوتوانی در آسایشگاههای روانی.
3 - معلولان اجتماعی - تأسیسات و خدمات زیر برای این گروه پیش‌بینی شده است:
‌در مورد معتادین، پیشگیری از اعتیاد از طریق آموزش عمومی مردم و مبارزه با قاچاق در درجه اول اهمیت قرار خواهد داشت و در مورد درمان کوشش‌خواهد شد که با افزودن خدمات نوتوانی بهبود قابل ملاحظه‌ای در روشهای فعلی درمان حاصل آید - در مورد نوتوانی یک مرکز با ظرفیت 200 نفر در‌تهران و 5 مرکز هر یک با ظرفیت 100 نفر در شهرستانها ایجاد خواهد گردید.
‌در مورد مادران تنها و اطفالشان: یک مرکز نگهداری و آموزش حرفه‌ای به ظرفیت 100 نفر و یک کانون کارآموزی جهت زنان مزبور ایجاد خواهد گشت.
‌در مورد گدایان مقررات مربوط به منع و جلوگیری از تکدی با تأکید بیشتری اجراء خواهد گردید با توسعه و تکمیل کارگاههای حرفه‌ای 16 اردوی کار،‌کوشش خواهد شد که کلیه گدایان قادر به کار اشتغال یابند.
‌در مورد اطفال بزهکار پنج کانون اصلاح و تربیت جمعاً برای 500 نفر ایجاد خواهد گردید و اطفال بزهکاری که در حال حاضر در زندانها و دارالتأدیب‌ها‌بسر می‌برند به این کانونها انتقال خواهند یافت.
‌ضمناً با تجدید نظر در قانون بزهکاری و دادگاه اطفال و همچنین با ایجاد و اجرای سیستم آزادی مشروط در بهبود درمان و نوتوانی اطفال بزهکار‌کوشش خواهد شد.
‌جهت اجرای این برنامه 30 نفر مربی برای خدمت در کانونهای اصلاح و تربیت و 30 مددکار مخصوص دادگاه اطفال تربیت خواهند شد.
‌در مورد زندانیان: تکمیل ساختمان 8 واحد زندان و بازداشتگاه - تقویت دایره مددکاری زندانها - اتخاذ تدابیر لازم برای نگاهداری کودکان شیرخوار‌زنان زندانی - توسعه کارگاههای حرفه‌ای و مبارزه با بیسوادی زندانیان با همکاری انجمن‌های حمایت زندانیان پیش‌بینی شده است و همچنین بررسی‌وضع زندانها و زندانیان به منظور کشف علل ارتکاب جرم و تنظیم برنامه‌های اصلاح و تربیت مجرمین و اتخاذ تدابیر لازم برای آماده ساختن آنها جهت‌زندگی سالم اجتماعی در حریم قانون توصیه می‌شود.
ح - آموزش و تحقیقات - برای تأمین کادر متخصص ضروری در طول برنامه چهارم 850 نفر مددکار و کارشناس اجتماعی در سطح لیسانس و فوق‌لیسانس تربیت خواهد شد.
‌ضمناً آموزش 1400 نفر کمک مددکار و راهنمای جوانان و دهیار در سطح فوق دیپلم - 300 مربی کودک - 750 معلم مهد کودک (‌در سطح دیپلم) -‌کمک به آموزش ضمن خدمت کلیه مدیران مؤسسات رفاهی شبانه‌روزی (‌از قبیل خانه‌های کودک و شیرخوارگاه) - مربیان ورزش - دهیاران و مروجان‌خانه‌داری شاغل و کمک به برنامه‌های آموزشی موجود مورد نظر می‌باشد همچنین، تعدادی طرح تحقیقی در مسائل مهم اجتماعی اجراء خواهد شد.
‌سیاست کلی و خط مشی‌ها 3 - سیاست کلی بر این اصل پایه‌گذاری شده است که نقش اساسی در تأمین خدمات رفاهی به عهده دولت باشد. مسئولیت و وظائف دولت در سطح‌مملکتی عبارت خواهد بود از:
‌برنامه‌ریزی - تعیین سیاست کلی و اولویتها - تخصیص اعتبارات و توزیع آن در مناطق بر مبنای احتیاجات و عقب‌ماندگی نسبی - ایجاد هماهنگی -‌تعیین ضوابط - نظارت - تنظیم مقررات - آموزش و تحقیقات در سطح منطقه - برآورد احتیاجات منطقه‌ای و کمک به برنامه‌ریزی نظارت و اجراء.
4 - به منظور ایجاد هماهنگی و برقراری نظم در کار برنامه‌ریزی و جلوگیری از دوباره‌کاری و تداخل وظایف و اجتناب از اتلاف منابع مالی و انسانی،‌شورای عالی رفاه اجتماعی به ریاست عالیه علیاحضرت شهبانوی ایران با عضویت نمایندگان سازمان برنامه و دستگاههای دولتی، عام‌المنفعه و‌خصوصی که در زمینه خدمات رفاهی فعالیت می‌کنند تشکیل می‌گردد.
5 - به پیروی از سیاست عمومی عدم تمرکز و واگذاری امور مردم به مردم بسط خدمات رفاهی از طریق تشویق سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی‌و مؤسسات عام‌المنفعه از قبیل سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی - شیر و خورشید سرخ ایران - جمعیت خیریه فرح پهلوی یا سازمانهای محلی از‌قبیل انجمنهای ده و شهر، تحت نظارت شورای عالی و بر طبق معیارهای مشخص انجام خواهد پذیرفت.
6 - توصیه می‌شود که فعالیتهای اجتماعی و عام‌المنفعه نیروهای مسلح شاهنشاهی و سازمان اوقاف تحت رهبری شورای عالی رفاه اجتماعی قرار گرفته‌و با هدفهای این برنامه هماهنگ گردد.
7 - در تعیین تقدم طرحها و تخصیص اعتبارات برنامه‌هایی مورد تأکید خواهد بود که عده بیشتری از مردم را شامل شود و جنبه پیشگیری و سازندگی‌داشته باشد. در برنامه‌های نوتوانی گروه‌های خاص، آن دسته از گروهها مورد توجه خواهند بود که آمادگی بیشتری برای باز یافتن قدرت مولد خویش‌داشته و می‌توانند دوران طولانی‌تری خود و جامعه را از ثمرات کار خویش برخوردار نمایند.
8 - کوشش خواهد شد که در مقابل خدمات ارائه شده اجرتی متناسب با درآمد خانواده دریافت شود، این دریافت اجرت به هیچ وجه جنبه انتفاعی‌برای مؤسسه مربوطه نخواهد داشت بلکه صرفاً به منظور تقویت حس مسئولیت و اتکاء به نفس افراد و خانواده‌ها انجام می‌گیرد. خدمات رایگان فقط‌در مورد پیران - کودکان خرد سال بی سرپرست - از کار افتادگان و کسانی که هیچ نوع منبع درآمدی نداشته باشند انجام خواهد شد.
9 - گسترش خدمات رفاهی منوط به وجود کارکنان فنی و متخصصین می‌باشد. بنابر این لازم است که علاوه بر برنامه‌های پرورش کادر جدید، آموزش‌ضمن خدمت کارکنان شاغل نیز مورد توجه خاص قرار گیرد.
10 - خدمات رفاهی تدریجاً به صورت تلفیق شده در مراکز چند وظیفه‌ای ارائه خواهد شد چنانکه در مراکز جوانان علاوه بر امور ورزش به فعالیتهای‌هنری - تعاونی - حرفه‌ای و آموزشی نیز توجه می‌گردد. همچنین در اجرای برنامه‌های رفاه خانواده اندرزگاههای موجود به مراکز چند وظیفه‌ای که‌نقش وسیعتری را ایفاء خواهند کرد تبدیل می‌شود در روستاها نیز مراکز اجتماعات و خدمات، نیازهای روستایی را به صورت همه جانبه و مرتبط مورد‌توجه قرارداده و خدمات وسیعتری را عرضه خواهد کرد.
11 - لازم است که مسئولیتهای مشابه دولتی در یک دستگاه متمرکز گردد این امر از طریق توصیه شورای عالی رفاه اجتماعی به دولت انجام خواهد‌پذیرفت.
12 - برای هماهنگی لازم در مقررات و قوانینی که با نیازمندیهای اجتماعی امروز و احتیاجات جدید ناشی از اجرای برنامه‌های توسعه اجتماعی‌مطابقت ندارد تجدید نظر خواهد شد.
13 - به منظور پیش بردن خدمات رفاهی از منابع خصوصی داخلی و همکاری سازمانهای بین‌المللی در چهارچوب برنامه حداکثر استفاده به عمل‌خواهد آمد.
‌اعتبارات عمرانی رفاه اجتماعی در برنامه چهارم 14 - توزیع اعتبارات عمرانی بین برنامه‌های مختلف رفاه اجتماعی به شرح جدول زیر خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2270< ‌فصل بیستم ‌آمار و بررسیها ‌هدفهای کلی برنامه چهارم آمار و بررسیها 1 - هدفهای کلی برنامه چهارم آمار و بررسیها به قرار زیر می‌باشد:
‌الف - تهیه آمارها و اجرای مطالعات آماری که بتواند امکان برآوردها و محاسبات و پیش‌بینی‌های موثقی را در امر برنامه‌ریزی جامع فراهم سازد.
ب - تهیه آمارها و اجرای بررسیهایی که دولت را در اتخاذ تصمیمات لازم یاری کند و راهنمای بخش خصوصی در فعالیتهای سرمایه گذاری باشد.
ج - تهیه آمارها و اطلاعاتی که در مقایسه‌های علمی بین‌المللی ضروری است.
‌خط مشی‌های و سیاستهای اجرایی 2 - خط مشی‌های و سیاستهای اجرایی بدین شرح است:
‌الف - تجدید نظر در سازمان و مقررات فعلی آماری و ایجاد شرائط لازم برای مرکز آمار ایران و سایر دستگاههای آماری جهت انجام وظائف اساسی که‌به عهده دارند و متمایز ساختن آمارگیریهایی که بر عهده مرکز آمار ایران است و آنهایی که بر عهده سایر دستگاهها می‌باشد.
ب - به وجود آوردن شبکه ثابت مخصوص جمع‌آوری مداوم و منظم اطلاعات اساسی آماری در سراسر کشور.
ج - تربیت نیروی انسانی جهت امور آماری.
‌د - تقویت آمارگیری کشاورزی که خصوصاً در این مرحله از تحول و تکامل اقتصادی و اجتماعی ایران فوق‌العاده مورد حاجت است.
ه - ایجاد نظم و تربیت و استمرار در تهیه و انتشار آمارها خصوصاً در امور اجتماعی و آمارهای مربوط به کار و نیروی انسانی و همچنین آمارهای‌مربوط به وضع سالانه اقتصاد کشور.
‌و - انجام بررسیهای لازم اقتصادی و جمعیت‌شناسی به منظور شناخت جهت و کم و کیف تحولات اقتصادی و اجتماعی توسط مراکز علمی کشور و‌سازمان برنامه.
‌ز - تقویت سازمان مربوط به ثبت احوال در زمینه ثبت صحیح و منظم وقایع چهارگانه (‌ولادت - ازدواج - طلاق و فوت).
ح - تقویت دستگاههای صلاحیتدار برای تهیه آمارهای اقتصادی لازم و محاسبه تولید و درآمد ملی.
‌اعتبارات عمرانی آمار و بررسیها 3 - به منظور اجرای برنامه‌های آماری در قالب هدفهای کلی یاد شده اعتباری در حدود 700 میلیون ریال در نظر گرفته شده است. تا آمارهای زیر تهیه‌گردد:
‌آمار نفوس (‌شامل سرشماری سال 1350 و آمار موالید و متوفیات) آمار تولیدات کشاورزی و دامی و قیمت تولیدات در تمام مراحل - آمار جنگلها -‌آمار مراتع - آمار صنعتی و معدنی - آمار بازرگانی (‌عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) آمار خدمات خصوصی - آمار حمل و نقل و انبارداری - آمار‌شرکتهای انتفاعی و غیر انتفاعی - آمار اجاره مسکن و املاک و اماکن - آمار ازدواج و طلاق و امور قضایی - آمار کار و نیروی انسانی و اشتغال - آمار‌اوقاف.
‌علاوه بر موارد فوق، آمارهای دیگر نیز در دوران برنامه چهارم تهیه می‌شود که یا مربوط به تکالیف جاری واحدهای آماری است و هزینه‌های آن از محل‌بودجه‌های مستمر عمرانی یا اعتبارات عمومی دولت تأمین می‌گردد و یا آنکه به وسیله دستگاههای وابسته به دولت که بر اساس قانون تجارت اداره‌می‌گردند و نیز مؤسسات عمومی و خیریه و عام‌المنفعه و مانند آنها تهیه خواهد شد که همه این آمارها در تحقق یافتن هدفهای کلی برنامه چهارم آمار‌مؤثر خواهد بود.
4 - اعتبارات جاری فصل آمار که در برنامه سوم از محل اعتبارات عمرانی پرداخت می‌شده به بودجه عمومی دولت منتقل گردیده و از محل 45 میلیارد‌ریال بودجه انتقالی تأمین خواهد شد. (‌حدود 963 میلیون ریال در مجموع برنامه) 5 - برای بررسیها و تحقیقات لازم طی برنامه چهارم به منظور تنظیم برنامه‌های عمرانی آینده جمعاً 300 میلیون ریال اعتبار پیش‌بینی شده است.
‌بدین ترتیب جمع اعتبارات فصل آمار و بررسیها یک میلیارد ریال به شرح زیر خواهد بود.
>‌جدول: دوره 22 - جلد 4 - صفحه 2274< ‌فصول فوق مشتمل بر چهار قسمت و بیست فصل منضم به تصمیم متخذه کمیسیون برنامه مجلسین راجع به اصول و هدفهای برنامه چهارم عمرانی‌کشور می‌باشد.
‌رییس مجلس شورای ملی - عبدالله ریاضی