خطبه غراء

امیرالمومنین (ع) در خطبه 82

و من خطبة له عليه السلام و تسمى بالغراء و هى من الخطب العجيبة - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَلَا بِحَوْلِهِ وَ دَنَا بِطَوْلِهِ مَانِحِ كُلِّ غَنِيمَةٍ وَ فَضْلٍ وَ كَاشِفِ كُلِّ عَظِيمَةٍ وَ أَزْلٍ أَحْمَدُهُ عَلَى عَوَاطِفِ كَرَمِهِ وَ سَوَابِغِ نِعَمِهِ وَ أُومِنُ بِهِ أَوَّلًا بَادِياً وَ أَسْتَهْدِيهِ قَرِيباً هَادِياً وَ أَسْتَعِينُهُ قَاهِراً قَادِراً وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ كَافِياً نَاصِراً وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً صلى الله عليه واله عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ لِإِنْفَاذِ أَمْرِهِ وَ إِنْهَاءِ عُذْرِهِ )وَ تَقْدِيمِ نُذُرِهِ أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي( ضَرَبَ لَكُمُ الْأَمْثَالَ وَ وَقَّتَ لَكُمُ الْآجَالَ وَ أَلْبَسَكُمُ الرِّيَاشَ وَ أَرْفَغَ لَكُمُ الْمَعَاشَ وَ أَحَاطَ بِكُمُ الْإِحْصَاءَ وَ أَرْصَدَ لَكُمُ الْجَزَاءَ وَ آثَرَكُمْ بِالنِّعَمِ السَّوَابِغِ وَ الرِّفَدِ الرَّوَافِغِ وَ أَنْذَرَكُمْ بِالْحُجَجِ الْبَوَالِغِ فَأَحْصَاكُمْ عَدَداً وَ وَظَّفَ لَكُمْ مُدَداً فِي قَرَارِ خِبْرَةٍ وَ دَارِ عِبْرَةٍ أَنْتُمْ مُخْتَبَرُونَ فِيهَا وَ مُحَاسَبُونَ عَلَيْهَا فَإِنَّ الدُّنْيَا رَنِقٌ مَشْرَبُهَا رَدِغٌ مَشْرَعُهَا يُونِقُ مَنْظَرُهَا وَ يُوبِقُ مَخْبَرُهَا غُرُورٌ حَائِلٌ وَ ضَوْءٌ آفِلٌ وَ ظِلٌّ زَائِلٌ وَ سِنَادٌ مَائِلٌ حَتَّى إِذَا أَنِسَ نَافِرُهَا 45 وَ اطْمَأَنَّ نَاكِرُهَا قَمَصَتْ بِأَرْجُلِهَا وَ قَنَصَتْ بِأَحْبُلِهَا وَ أَقْصَدَتْ بِأَسْهُمِهَا وَ أَعْلَقَتِ الْمَرْءَ أَوْهَاقَ الْمَنِيَّةِ قَائِدَةً لَهُ إِلَى ضَنْكِ الْمَضْجَعِ وَ وَحْشَةِ الْمَرْجِعِ وَ مُعَايَنَةِ الْمَحَلِّ وَ ثَوَابِ الْعَمَلِ وَ كَذَلِك‏ الْخَلَفُ يَعْقِبُ السَّلَفِ لَا تُقْلِعُ الْمَنِيَّةُ اخْتِرَاماً وَ لَا يَرْعَوِي الْبَاقُونَ اجْتِرَاماً يَحْتَذُونَ مِثَالًا وَ يَمْضُونَ أَرْسَالًا إِلَى غَايَةِ الِانْتِهَاءِ وَ صَيُّورِ الْفَنَاءِ حَتَّى إِذَا تَصَرَّمَتِ الْأُمُورُ وَ تَقَضَّتِ الدُّهُورُ وَ أَزِفَ النُّشُورُ أَخْرَجَهُمْ مِنْ ضَرَائِحِ الْقُبُورِ وَ أَوْكَارِ الطُّيُورِ وَ أَوْجِرَةِ السِّبَاعِ وَ مَطَارِحِ الْمَهَالِكِ سِرَاعاً إِلَى أَمْرِهِ مُهْطِعِينَ إِلَى مَعَادِهِ رَعِيلًا صُمُوتاً قِيَاماً صُفُوفاً يَنْفُذُهُمُ الْبَصَرُ وَ يُسْمِعُهُمُ الدَّاعِي عَلَيْهِمْ لَبُوسُ الِاسْتِكَانَةِ وَ ضَرَعُ الِاسْتِسْلَامِ وَ الذِّلَّةِ قَدْ ضَلَّتِ الْحِيَلُ وَ انْقَطَعَ الْأَمَلُ وَ هَوَتِ الْأَفْئِدَةُ كَاظِمَةً وَ خَشَعَتِ الْأَصْوَاتُ مُهَيْنِمَةً وَ أَلْجَمَ الْعَرَقُ وَ عَظُمَ الشَّفَقُ وَ أُرْعِدَتِ الْأَسْمَاعُ لِزَبْرَةِ الدَّاعِي إِلَى فَصْلِ الْخِطَابِ وَ مُقَايَضَةِ الْجَزَاءِ وَ نَكَالِ الْعِقَابِ وَ نَوَالِ الثَّوَابِ عِبَادٌ مَخْلُوقُونَ اقْتِدَاراً وَ مَرْبُوبُونَ اقْتِسَاراً وَ مَقْبُوضُونَ احْتِضَاراً وَ مُضَمَّنُونَ أَجْدَاثاً وَ كَائِنُونَ رُفَاتاً وَ مَبْعُوثُونَ أَفْرَاداً وَ مَدِينُونَ جَزَاءً وَ مُمَيَّزُونَ حِسَاباً قَدْ أُمْهِلُوا فِي طَلَبِ الْمَخْرَجِ وَ هُدُوا سَبِيلَ الْمَنْهَجِ وَ عُمِّرُوا مَهَلَ الْمُسْتَعْتِبِ وَ كُشِفَتْ عَنْهُمْ سُدَفُ الرِّيَبِ وَ خُلُّوا لِمِضْمَارِ الْجِيَادِ وَ رَوِيَّةِ الِارْتِيَادِ وَ أَنَاةِ الْمُقْتَبِسِ الْمُرْتَادِ فِي مُدَّةِ الْأَجَلِ وَ مُضْطَرَبِ الْمَهَلِ فَيَا لَهَا أَمْثَالًا صَائِبَةً وَ مَوَاعِظَ شَافِيَةً لَوْ صَادَفَتْ قُلُوباً زَاكِيَةً وَ أَسْمَاعاً وَاعِيَةً وَ آرَاءً عَازِمَةً وَ أَلْبَاباً حَازِمَةً فَاتَّقُوا اللَّهَ تَقِيَّةَ مَنْ سَمِعَ‏ فَخَشَعَ وَ اقْتَرَفَ فَاعْتَرَفَ وَ وَجِلَ فَعَمِلَ وَ حَاذَرَ فَبَادَرَ وَ أَيْقَنَ فَأَحْسَنَ وَ عُبِّرَ فَاعْتَبَرَ وَ حُذِّرَ (فَحَذِرَ وَ زُجِرَ) فَازْدَجَرَ وَ أَجَابَ فَأَنَابَ وَ رَاجَعَ فَتَابَ وَ اقْتَدَى فَاحْتَذَى وَ أُرِيَ فَرَأَى فَأَسْرَعَ طَالِباً وَ نَجَا هَارِباً فَأَفَادَ ذَخِيرَةً وَ أَطَابَ سَرِيرَةً وَ عَمَرَ مَعَاداً وَ اسْتَظْهَرَ زَاداً لِيَوْمِ رَحِيلِهِ وَ وَجْهِ سَبِيلِهِ وَ حَالِ حَاجَتِهِ وَ مَوْطِنِ فَاقَتِهِ وَ قَدَّمَ أَمَامَهُ لِدَارِ مُقَامِهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ جَهَةَ مَا خَلَقَكُمْ لَهُ وَ احْذَرُوا مِنْهُ كُنْهَ مَا حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اسْتَحِقُّوا مِنْهُ مَا أَعَدَّ لَكُمْ بِالتَّنَجُّزِ لِصِدْقِ مِيعَادِهِ وَ الْحَذَرِ مِنْ هَوْلِ مَعَادِهِ منها جَعَلَ لَكُمْ أَسْمَاعاً لِتَعِيَ مَا عَنَاهَا وَ أَبْصَاراً لِتَجْلُوَ عَنْ عَشَاهَا وَ أَشْلَاءً جَامِعَةً لِأَعْضَائِهَا مُلَائِمَةً لِأَحْنَائِهَا فِي تَرْكِيبِ صُوَرِهَا وَ مُدَدِ عُمُرِهَا بِأَبْدَانٍ قَائِمَةٍ بِأَرْفَاقِهَا وَ قُلُوبٍ رَائِدَةٍ لِأَرْزَاقِهَا فِي مُجَلِّلَاتِ نِعَمِهِ وَ مُوجِبَاتِ مِنَنِهِ وَ حَوَاجِزِ عَافِيَتِهِ وَ قَدَّرَ لَكُمْ أَعْمَاراً سَتَرَهَا عَنْكُمْ وَ خَلَّفَ لَكُمْ عِبَراً مِنْ آثَارِ الْمَاضِينَ قَبْلَكُمْ مِنْ مُسْتَمْتَعِ خَلَاقِهِمْ وَ مُسْتَفْسَحِ خِنَاقِهِمْ أَرْهَقَتْهُمُ الْمَنَايَا دُونَ الْآمَالِ وَ شَذَّبَهُمْ عَنْهَا تَخَرُّمُ الْآجَالِ لَمْ يَمْهَدُوا فِي سَلَامَةِ الْأَبْدَانِ وَ لَمْ يَعْتَبِرُوا فِي أُنُفِ الْأَوَانِ فَهَلْ يَنْتَظِرُ أَهْلُ بَضَاضَةِ الشَّبَابِ إِلَّا حَوَانِيَ الْهَرَمِ وَ أَهْلُ غَضَارَةِ الصِّحَّةِ إِلَّا نَوَازِلَ السَّقَمِ وَ أَهْلُ مُدَّةِ الْبَقَاءِ إِلَّا آوِنَةَ الْفَنَاءِ مَعَ قُرْبِ الزِّيَالِ وَ أُزُوفِ الِانْتِقَالِ وَ عَلَزِ الْقَلَقِ وَ أَلَمِ الْمَضَضِ وَ غُصَصِ الْجَرَضِ وَ تَلَفُّتِ الِاسْتِغَاثَةِ بِنُصْرَةِ الْحَفَدَةِ وَ الْأَقْرِبَاءِ وَ الْأَعِزَّةِ وَ الْقُرَنَاءِ فَهَلْ دَفَعَتِ الْأَقَارِبُ أَوْ نَفَعَتِ النَّوَاحِبُ وَ قَدْ غُودِرَ فِي مَحَلَّةِ الْأَمْوَاتِ رَهِيناً وَ فِي ضِيقِ الْمَضْجَعِ وَحِيداً قَدْ هَتَكَتِ الْهَوَامُّ جِلْدَتَهُ وَ أَبْلَتِ النَّوَاهِكُ جِدَّتَهُ وَ عَفَتِ الْعَوَاصِفُ آثَارَهُ وَ مَحَا الْحَدَثَانُ مَعَالِمَهُ وَ صَارَتِ الْأَجْسَادُ شَحِبَةً بَعْدَ بَضَّتِهَا وَ الْعِظَامُ نَخِرَةً بَعْدَ قُوَّتِهَا وَ الْأَرْوَاحُ مُرْتَهَنَةً بِثِقَلِ أَعْبَائِهَا مُوقِنَةً بِغَيْبِ أَنْبَائِهَا لَا تُسْتَزَادُ مِنْ صَالِحِ عَمَلِهَا وَ لَا تُسْتَعْتَبُ مِنْ سَيِّئِ زَلَلِهَا أَ وَ لَسْتُمْ أَبْنَاءَ الْقَوْمِ وَ الْآبَاءَ وَ إِخْوَانَهُمْ وَ الْأَقْرِبَاءَ تَحْتَذُونَ أَمْثِلَتَهُمْ وَ تَرْكَبُونَ قِدَّتَهُمْ وَ تَطَئُونَ جَادَّتَهُمْ فَالْقُلُوبُ قَاسِيَةٌ عَنْ حَظِّهَا لَاهِيَةٌ عَنْ رُشْدِهَا سَالِكَةٌ فِي غَيْرِ مِضْمَارِهَا كَأَنَّ الْمَعْنِيَّ سِوَاهَا وَ كَأَنَّ الرُّشْدَ فِي إِحْرَازِ دُنْيَاهَا وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَجَازَكُمْ عَلَى الصِّرَاطِ وَ مَزَالِقِ دَحْضِهِ وَ أَهَاوِيلِ زَلَلِهِ وَ تَارَاتِ أَهْوَالِهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ (عِبَادَ اللَّهِ) تَقِيَّةَ ذِي لُبٍّ شَغَلَ التَّفَكُّرُ قَلْبَهُ وَ أَنْصَبَ الْخَوْفُ بَدَنَهُ وَ أَسْهَرَ التَّهَجُّدُ غِرَارَ نَوْمِهِ وَ أَظْمَأَ الرَّجَاءُ هَوَاجِرَ يَوْمِهِ وَ ظَلَفَ الزُّهْدُ شَهَوَاتِهِ وَ أَوْجَفَ الذِّكْرُ بِلِسَانِهِ وَ قَدَّمَ الْخَوْفَ لِأَمَانِهِ وَ تَنَكَّبَ الْمَخَالِجَ عَنْ وَضَحِ السَّبِيلِ وَ سَلَكَ أَقْصَدَ الْمَسَالِكِ إِلَى‏ النَّهْجِ الْمَطْلُوبِ وَ لَمْ تَفْتِلْهُ فَاتِلَاتُ الْغُرُورِ وَ لَمْ تَعْمَ عَلَيْهِ مُشْتَبِهَاتُ الْأُمُورِ ظَافِراً بِفَرْحَةِ الْبُشْرَى وَ رَاحَةِ النُّعْمَى فِي أَنْعَمِ نَوْمِهِ وَ آمَنِ يَوْمِهِ قَدْ عَبَرَ مَعْبَرَ الْعَاجِلَةِ حَمِيداً وَ قَدَّمَ زَادَ الْآجِلَةِ سَعِيداً وَ بَادَرَ مِنْ وَجَلٍ وَ أَكْمَشَ فِي مَهَلٍ وَ رَغِبَ فِي طَلَبٍ وَ ذَهَبَ عَنْ هَرَبٍ وَ رَاقَبَ فِي يَوْمِهِ غَدَهُ وَ نَظَرَ قُدْمًا أَمَامَهُ فَكَفَى بِالْجَنَّةِ ثَوَاباً وَ نَوَالًا وَ كَفَى بِالنَّارِ عِقَاباً وَ وَبَالًا وَ كَفَى بِاللَّهِ مُنْتَقِماً وَ نَصِيراً وَ كَفَى بِالْكِتَابِ حَجِيجاً وَ خَصِيماً أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي أَعْذَرَ بِمَا أَنْذَرَ وَ احْتَجَّ بِمَا نَهَجَ وَ حَذَّرَكُمْ عَدُوّاً نَفَذَ فِي الصُّدُورِ خَفِيّاً وَ نَفَثَ فِي الْآذَانِ نَجِيّاً فَأَضَلَّ وَ أَرْدَى وَ وَعَدَ فَمَنَّى وَ زَيَّنَ سَيِّئَاتِ الْجَرَائِمِ وَ هَوَّنَ مُوبِقَاتِ الْعَظَائِمِ حَتَّى إِذَا اسْتَدْرَجَ قَرِينَتَهُ وَ اسْتَغْلَقَ رَهِينَتَهُ أَنْكَرَ مَا زَيَّنَ وَ اسْتَعْظَمَ مَا هَوَّنَ وَ حَذَّرَ مَا أمَنَ منها في صفة خلق الإنسان أَمْ هَذَا الَّذِي أَنْشَأَهُ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ وَ شُغُفِ الْأَسْتَارِ نُطْفَةً دِهَاقاً وَ عَلَقَةً مُحَاقًا وَ جَنِيناً وَ رَاضِعاً وَ وَلِيداً وَ يَافِعاً ثُمَّ مَنَحَهُ قَلْباً حَافِظاً وَ لِسَاناً لَافِظاً (وَ بَصَراً لَاحِظاً) لِيَفْهَمَ مُعْتَبِراً وَ يُقَصِّرَ مُزْدَجِراً حَتَّى إِذَا قَامَ اعْتِدَالُهُ وَ اسْتَوَى مِثَالُهُ نَفَرَ مُسْتَكْبِراً وَ خَبَطَ سَادِراً مَاتِحاً فِي غَرْبِ هَوَاهُ كَادِحاً سَعْياً لِدُنْيَاهُ فِي لَذَّاتِ طَرَبِهِ وَ بَدَوَاتِ أَرَبِهِ لَا يَحْتَسِبُ رَزِيَّةً وَ لَا يَخْشَعُ تَقِيَّةً فَمَاتَ فِي فِتْنَتِهِ غَرِيراً وَ عَاشَ فِي هَفْوَتِهِ يَسِيراً لَمْ يُفِدْ عِوَضاً وَ لَمْ يَقْضِ مُفْتَرَضاً دَهِمَتْهُ فَجَعَاتُ الْمَنِيَّةِ فِي غُبَّرِ جِمَاحِهِ وَ سَنَنِ مِرَاحِهِ فَظَلَّ سَادِراً وَ بَاتَ سَاهِراً فِي غَمَرَاتِ الْآلَامِ وَ طَوَارِقِ الْأَوْجَاعِ وَ الْأَسْقَامِ بَيْنَ أَخٍ شَقِيقٍ وَ وَالِدٍ شَفِيقٍ وَ دَاعِيَةٍ بِالْوَيْلِ جَزَعاً وَ لَادِمَةٍ لِلصَّدْرِ قَلَقاً وَ الْمَرْءُ فِي سَكْرَةٍ مُلْهِيَةٍ وَ غَمْرَةٍ كَارِثَةٍ وَ أَنَّةٍ مُوجِعَةٍ وَ جَذْبَةٍ مُكْرِبَةٍ وَ سَوْقَةٍ مُتْعِبَةٍ ثُمَّ أُدْرِجَ فِي أَكْفَانِهِ مُبْلِساً وَ جُذِبَ مُنْقَاداً سَلِساً ثُمَّ أُلْقِيَ عَلَى الْأَعْوَادِ رَجِيعَ وَصَبٍ وَ نِضْوَ سَقَمٍ تَحْمِلُهُ حَفَدَةُ الْوِلْدَانِ وَ حَشَدَةُ الْإِخْوَانِ إِلَى دَارِ غُرْبَتِهِ وَ مُنْقَطَعِ زَوْرَتِهِ وَ مُفْرِدِ وَحْشَتِهِ حَتَّى إِذَا انْصَرَفَ الْمُشَيِّعُ وَ رَجَعَ الْمُتَفَجِّعُ أُقْعِدَ فِي حُفْرَتِهِ نَجِيّاً لِبَهْتَةِ السُّؤَالِ وَ عَثْرَةِ الِامْتِحَانِ وَ أَعْظَمُ مَا هُنَالِكَ بَلِيَّةً نُزُلُ الْحَمِيمِ وَ تَصْلِيَةُ الْجَحِيمِ وَ فَوْرَاتُ السَّعِيرِ (وَ سَوْرَاتُ الزَّفِيرِ) لَا فَتْرَةٌ مُرِيحَةٌ وَ لَا دَعَةٌ مُزِيحَةٌ وَ لَا قُوَّةٌ حَاجِزَةٌ وَ لَا مَوْتَةٌ نَاجِزَةٌ وَ لَا سِنَةٌ مُسْلِيَةٌ بَيْنَ أَطْوَارِ الْمَوْتَاتِ وَ عَذَابِ السَّاعَاتِ إِنَّا بِاللَّهِ عَائِذُونَ عِبَادَ اللَّهِ أَيْنَ الَّذِينَ عُمِّرُوا فَنَعِمُوا وَ عُلِّمُوا فَفَهِمُوا وَ أُنْظِرُوا فَلَهُوا وَ سَلِمُوا فَنَسُوا أُمْهِلُوا طَوِيلًا وَ مُنِحُوا جَمِيلًا وَ حُذِّرُوا أَلِيماً وَ وُعِدُوا جَسِيماً احْذَرُوا الذُّنُوبَ الْمُوَرِّطَةَ وَ الْعُيُوبَ الْمُسْخِطَةَ أُولِي الْأَبْصَارِ وَ الْأَسْمَاعِ وَ الْعَافِيَةِ وَ الْمَتَاعِ هَلْ مِنْ مَنَاصٍ أَوْ خَلَاصٍ أَوْ مَعَاذٍ أَوْ مَلَاذٍ أَوْ فِرَارٍ أَوْ مَحَارٍ أَمْ لَا فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ أَمْ أَيْنَ تُصْرَفُونَ أَمْ بِمَا ذَا تَغْتَرُّونَ وَ إِنَّمَا حَظُّ أَحَدِكُمْ مِنَ الْأَرْضِ ذَاتِ الطُّوْلِ وَ الْعَرْضِ قِيدُ قَدِّهِ مُتَعَفِّراً عَلَى خَدِّهِ الْآنَ عِبَادَ اللَّهِ وَ الْخِنَاقُ مُهْمَلٌ وَ الرُّوحُ مُرْسَلٌ فِي فَيْنَةِ الْإِرْشَادِ وَ رَاحَةِ الْأَجْسَادِ (وَ بَاحَةِ الِاحْتِشَادِ وَ مَهَلِ الْبَقِيَّةِ وَ أُنُفِ الْمَشِيَّةِ وَ إِنْظَارِ التَّوْبَةِ وَ انْفِسَاحِ الْحَوْبَةِ قَبْلَ الضَّنْكِ وَ الْمَضِيقِ وَ الرَّوْعِ وَ الزُّهُوقِ وَ قَبْلَ قُدُومِ الْغَائِبِ الْمُنْتَظَرِ وَ إِخْذَةِ الْعَزِيزِ الْمُقْتَدِرِ و في الخبر أنه عليه السلام لما خطب بهذه الخطبة اقشعرت لها الجلود و بكت العيون و رجفت القلوب و من الناس من يسمي هذه الخطبة الغراء

از خطبه‏هاي عجيب اوست - سپاس خدايي را كه برتر است به قدرت و نزديك است از جهت عطا و نعمت، بخشنده غنيمت فزون از حاجت، و زداينده هر بلا و نكبت. او را سپاس گويم كه بخششهاي او از روي مهرباني است، و نعمتهاي او فراگير و همگاني. بدو ايمان دارم چه، از هر چيز پيش است - و هستي او به خويش است -، و از او راه مي‏جويم كه نزديك است و راهبر، و از او ياري مي‏خواهم كه تواناست و چيره‏گر، و بر او تكيه مي‏كنم كه بسنده است و ياور، و گواهي مي‏دهم كه محمّد (ص)، بنده و فرستاده اوست. او را فرستاد براي روان ساختن فرمان، و بستن راه عذر - بر مردمان -، و بيم دادن از كيفر آن جهان. بندگان خدا شما را اندرز مي‏دهم به تقوا، و پرهيز از نافرماني خدا، كه - در كتاب خود - براي شما مثلها آورد، و زمان مرگ يك يكتان را معين كرد. زينت لباس بر تنتان پوشيد، و روزي فراخ به شما بخشيد. از از بيش و كم شما آگاه است، و پاداش هر يك را آماده داشته، بر سر راه است. شما را برگزيد - از ديگر جانداران -، به دادن نعمتهاي فراوان، و بخششهاي شايان، و ترسانيدتان - از عذاب آن جهان - با حجّتهاي روشن و رسا در بيان. يكان يكان شما را - در علم مخزون خود - به شمار آورد، و براي هر يك زماني معيّن كرد، در اين جهان كه جاي محنت است، و خانه ابتلا و عبرت. شما را در آن مي‏آزمايند، و محاسبه مي‏نمايند، چه دنيا، آبشخوري است تيره و تار، و به آب در آمدنگاه آن گلزار) برون سوي آن فريبنده، درون سوي آن كشنده. فريبكاري است زود گذار، سايه‏اي است ناپايدار، تكيه‏گاهي است نا استوار. - روي خوش نمايد - تا آن كه از وي گريزان است، بدو انس گيرد، و آن كه ناشناساي اوست آرامش پذيرد. ناگاه، به چهار دست و پاي برخيزد، و ريسمانها درآويزد، آماج تيرهاي - قضايش - سازد، و رشته‏هاي مرگ بر گلويش اندازد. كشان كشانش براند، تا به خوابگاه تنگش رساند، كه منزلگاهي است پر بيم، براي ديدن پاداش كردار از بهشت نعيم و يا كيفري از عذاب جحيم. چنين بوده است - رسم دوران - پسينيان از پي پيشينيان روان، نه مرگ دست بردار از تباه كردن آنان، و نه ماندگان از نافرماني روگردان. آيندگان پا بر جاي پاي رفتگان نهند، و هر گروه چون رمه بگذرند - و نوبت به دسته ديگر دهند - تا آن گاه كه جهان سرآيد، و بانگ نيستي بر آيد. رشته كارها گسسته گردد و بناي روزگار درهم شكسته. - چون نوبت خفتن به سر رسد - و رستاخيز در رسد، آنان را از شكاف گورها، و - دل مورها -، و لانه پرندگان و كنام درندگان، - و درون مغاك - و افكندن جاي هلاك بيرون آرد. شتابان، فرمان او را نيوشا، در رفتن به بازگشتگاه او، كوشا. خاموش و دسته دسته بر پا و خدا به ديده قدرت بر همه بينا، و آنان بانگ خواننده را شنوا. لباس فروتني بر بدن، طوق بندگي و خواري بر گردن، چاره‏اي پيش پا نديده، رشته اميد بريده، دلها از اندوه لرزان بانگها فرو داشته، آهسته سخن گويان، عرق از سر و روي برگردن ريزان، پر بيم و به خود لرزان، كه به آوايي درشت آنان را به حساب مي‏خوانند، تا جزاي هر يك را بدو رسانند، و تلخي كيفر يا شيريني پاداش را به وي چشانند. بندگاني هستند به قدرت حق آفريده، نا به دلخواه پروريده، چون مرگشان در رسد، جانهايشان گرفته است، تن‏هاشان در دل خاك خفته، تا پوسيده گردند و خرده استخوان. سپس از گور برانگيخته شوند يكان يكان. جزاي خويش را وامدار، حسابشان جدا كرده و آشكار. كه: در اين دنيا بدانها فرصت دادند تا از گمراهي برهند، و راه را بدانها نمودند، تا بيراهه نروند. از زندگاني بهره گرفتند چندان كه تحصيل رضاي خدا را شايد. و آن مايه از خرد يافتند كه گرد شبهت را زدايد. آنان را رها كردند تا رياضت كشند، مانند اسبان مسابقت، و بر يكديگر پيشي جويند در انديشيدن و جستن نور معرفت، در فرصتي كوتاه كه دارند، و مهلتي از عمر كه با ناآرامي به سر آرند. وه كه چه مثالهاي به جا، و اندرزهاي رسا. اگر در دلهاي پاك نشيند، و در گوشهاي شنوا جاي گزيند، و انديشه‏هاي مصمّم يابد، و خردهاي با تدبير آن را برتابد. پس، از خدا همچون كسي بترسيد كه شنيد و فروتني كرد، گناه ورزيد و اعتراف آورد، ترسيد و به كار پرداخت، پرهيز نمود و پيش تاخت، يقين كرد و نيكي ورزيد، پندش دادند و به گوش جان خريد. ترساندش، و نافرماني نكرد، دعوت را پذيرفت، و به خدا رو آورد. بازگشت، و توبه كرد. پي راهنما افتاد و بر نهاد او كار ساخت. - شريعت - را بدو نشان دادند و آن را ديد و شناخت. پس خواهان، بشتافت و گريزان، رهايي يافت. سود طاعت را ذخيره ساخت و درون از آلايش بپرداخت. بازگشتگاه آن جهان را آباد كرد. و براي روز كوچ، و راهي كه در پيش دارد، و نيازي كه او را افتد، و جايي كه در آن درويش ماند توشه فراهم آورد، و فرستاد آن را پيشاپيش، براي اقامتگاه خويش. پس، بندگان خدا تقوا و رضاي حقّ را بجوييد، و راهي را كه براي آن آفريده شده‏ايد بپوييد. و از آنچه شما را ترسانده است چنانكه بايد بترسيد. تا آنچه را براي شما آماده ساخته سزاوار باشيد، و انجام وعده او را خواستار، و از بيم رستاخيز بركنار. از اين خطبه است: شما را گوش داد، تا بشنود آنچه به كارش آيد، و ديده كه تاريكي را بدان زدايد. و اندامهايي، فراهم كردن عضوها را به كار، و با خميدگيهاي آن سازوار. به صورت، تركيب شده با هم، و چندان كه دوام دارند با يكديگر فراهم. با كالبدها كه منافع خود را مي‏رسانند، و دلهايي كه روزي خود را خواهانند، و مي‏ستانند. - همه - غرقه در نعمتهاي او، كه همگاني است و فراگير، و به جان او را منّت پذير. قرين عافيت، بي‏گزند و به سلامت. و براي هر يك از شما بهري از زندگي انگاشت، و پايان آن را پنهان داشت. و براي عبرت شما آثار پيشينيان را به جا گذاشت، از آنچه بهره‏شان بود و خوردند، و از لذّتي كه در فراخناي پيش از مرگ بردند. و مرگي كه شتابان در رسيد و رشته‏هاي آرزوشان را بريد. و اجلها كه ناگاه بتاخت، و بر و برگشان را برانداخت. به هنگام تندرستي كاري نكردند چنانكه شايد، و در بهار جواني عبرت نگرفتند، آنسان كه بايد. آن كه در شادابي جواني است، چه انتظار مي‏برد جز شكست پيري را، كه نزد وي رخت گشايد و آن كه در چاربالش تندرستي است، جز بيماريها را، كه بر سر او آيد و آن كس كه لختي در اين جهان به سر مي‏برد، جز مرگ را كه از در در آيد زمان رفتن نزديك گرديده، دلها از اضطراب تپيده، و سوزش درد را مزيده. و شربت غصّه را جرعه جرعه چشيده. براي ياري خود فرياد خواهان، از فرزندان و نوادگان، و خويشان و عزيزان، و همتايان و همسالان. آيا خويشان‏ مرگ را از او باز راندند يا نوحه‏گران وي را سودي رساندند حالي كه در كوي مردگان، بازداشته است و در خوابگاه تنگ، تنها هشته. خزندگان، پوستش پاره كرده و خورده. خشت و خاك گور، شادابي را از تن او سترده. گردبادها بر آثار او خاك افشانده، و گذشت روزگار نشانه‏هاي او را پوشانده. كالبدهايي كه آكنده از گوشت بود نزار گرديد و استخوانها از پس سختي، پوسيد. و جانها در گرو سنگيني بار گناه، درستي خبرهاي غيبي را به يقين ديده و آگاه. نه كاري نيك، افزون از آنچه كرده‏اند توانند، و نه راهي براي پوزش از لغزشهايي كه داشته‏اند، دانند. مگر شما - كه زنده‏ايد - پسران يا پدران يا برادران و يا خويشان - آن رفتگان - نه‏ايد كه پا بر جاي پاي آنان مي‏گذاريد، و بر كاري كه كردند سواريد، و راهي را كه رفتند مي‏سپاريد دلها سخت گرديده و نصيب خويش نبرده، راه رستگاري خود به دست فراموشي سپرده، توسن عمل را در راهي كه نبايد رانده. چنانكه گويي احكام خدا، جز براي اينهاست، و رستگاري در به دست آوردن دنياست. و بدانيد كه گذر شما بر صراط است كه جايگاههاي لغزيدن است، و بيمهاي اين لغزش را داشتن و پياپي ترسيدن. پس، از خدا چون خردمندي بترسيد كه دل خود را از جز تفكّر پرداخته، و بيم، تن وي را ناتوان ساخته، و شب زنده‏داري خواب اندك را از سر او برده و به اميد ثواب، گرمي روز را با تشنگي گذرانده، پارسايي، شهوت را در دل او ميرانده، و ياد خداش بر زبان و بهنگام - از نافرماني او - ترسان. از راههايي كه به چپ و راست رود به يك سو شده، و راه روشن را پيش گرفته. و آن راه را كه به سر منزل مقصود رسد مقصد خويش گرفته، و - زيورهاي دنياي - فريبنده و گمراه كننده، او را از آن راه به ديگر سو نرانده، و كارهاي آميخته و درهم بر وي پوشيده نمانده. از دريافت مژده شادان و دلفروز در خوشترين خواب ايمن‏ترين روز. از گذرگاه اين جهان گذشت با نيك‏نامي، و توشه آن جهان را از پيش روانه داشت، با نكو فرجامي. از بيم پيشدستي كرد و در فرصتي كه داشت شتافت و خواست آنچه بايد و از آنچه نبايد ترسان رخ بتافت امروز نگاهبان فرداي خويش بود، و طومار كارهاي كرده در پيش، كه: بهشت پاداش و بهره را كفايت است، و كيفر و پادافراه را رسيدن دوزخ غايت، و بس كه انتقام‏ گيرنده و ياور خداي سبحان بود، و حجّت‏آور و خصومتگر كتاب خدا، قرآن. شما را اندرز مي‏دهم تا از خدا بترسيد كه با بيمهايي كه داده جاي عذري نگذارده، و با راهي كه پيش پا نهاده، حجّت بر بندگان گمارده، و شما را از دشمني ترساند كه پنهاني در سينه‏ها راه گشايد، و رازگويان در گوشها دمد، و سخن سرايد، تا آدمي را گمراه كند و تباه سازد، و وعده دهد و به دام هوسش در اندازد. زشتي گناهان را در ديده او بيارايد و گناهان بزرگ را خرد و آسان نمايد: چندان كه وي را بفريفت، 7 و راه چاره را به روي او بست، و به گروگاني گذارد كه از آن نتواند رست، ناگاه آنچه را آراسته بود ناشناخته انگاشت، و آن را كه خوار مايه شمرده بود بزرگ پنداشت، و از ارتكاب آنچه ايمنش دانسته بود، بر حذر داشت. و از اين خطبه است در صفت آفرينش انسان: - با شما سخن گويم از اين انسان - كه در تاريكجاي زهدانش بيافريد، و در پرده‏هاي تيره‏اش در پيچيد. نطفه‏اي بود جهنده - و پليد -، سپس خوني شد لخته و ناتمام، و بچّه‏اي در شكم مام، و شيرخواره‏اي از پستان، و كودكي - در خور دبستان -، و نوجواني رسيده - كه سبزه زندگي‏اش تازه دميده -. سپس او را دلي داد فراگير، و زباني در خورد تعبير، و ديده‏اي نگرنده و بصير تا دريابد و پند پذيرد، و باز ايستد و راه نافرماني پيش نگيرد. چندان كه جواني شد راست اندام، تندرست و به قامت تمام، گردن كشانه - از راه حقّ - دوري گزيد، و بيهشانه اين سو و آن سو دويد. از چاهسار آرزو نوشا، و در پي دنيا كوشا. سرمست لذّت و شادماني، از عنفوان و نشاط جواني. نه انديشه رسيدن مصيبتش در سر، و نه از خدا و تقوايش خبر، تا آنكه در اين آزمايش، فريب خورده مرد، و روزگاري كوتاه را در خطا به سر برد. نه عوضي به دست آورد، و نه واجبي را كه بر عهده داشت ادا كرد. در واپسين دوره جواني و آخرين منزلهاي كامراني، درد مرگ او را فرو گرفت، چندان كه روز را با حيراني به سر مي‏برد، و شب را با بيداري و نگراني. هر روز به سختي درد مي‏كشيد و هر شب رنج و بيماري به سر وقتش مي‏رسيد. حالي كه گردش برادري بود به جان برابر، و پدري مهربان و نصيحتگر، و مادري از ناشكيبايي فرياد كنان و از ناآرامي بر سينه زنان. و او در بيهوشي و غفلت، سختي و مصيبت، و ناله‏اي زار، و نفسي افتاده به‏ شمار، و جان كندني طاقتزا و دشوار. سپس او را خاموش، درون كفنهايش گذارند، و گردن نهاده و رام از زمينش برگيرند و بر پاره چوبهايش بردارند. پيكري كوفته و رنجديده، لاغر از بيماريي كه كشيده. فرزند و نواده و برادران همگان تابوتش را بردارند و به خانه غربتش رسانند. آنجا كه ديگر هيچ كس او را نبيند - و تنها خود در آن خانه نشيند - تا چون مشايعت كنندگان باز گرديدند و مصيبت زدگان واپس گراييدند، او را در گودالش نشانند، زمزمه كنان، حيرتزده از پرسش - فرشتگان - و خطا كردن در امتحان. و دشوارتر چيز آنجا، بلاي فرود آمدن است در گرمي جهنّم، و بريان شدن در آتشي كه زبانه زند، پي هم. و تيز گشتن بانگ آن هر دم. نه لختي آسوده بودن، و نه راحتي، تا بدان رنج را زدودن. نه نيرويي بازدارنده تا در امان ماند، و نه مرگي تا او را از اين بلا برهاند، و نه خوابي سبك تا آرامشي رساند. سختيهاي مردن از پي هم، عذابها هر ساعت و هر دم، به خدا پناه بريم - از اين غم -. بندگان خدا كجايند آنان كه سالياني دراز ماندند و در خوشي به سر بردند تعليمشان دادند و به خاطر سپردند، و مهلتشان بخشيدند، و در بيهوده كاري گذراندند، بي‏گزند بودند و فراموش كردند - تا گاهي كه مردند -. مهلتي يافتند دراز، و بخششي گرفتند نيكو و به ساز. از عذاب دردناكشان ترساندند، و نويد پاداش بزرگ به گوششان خواندند، از گناهاني كه به تباهي كشاند بپرهيزيد و از زشتيها كه خشم خدا را برانگيزاند بگريزيد خداوندان ديده‏هاي بينا و گوشهاي شنوا و تندرستي و كالا آيا گريزگاهي هست يا رهايي يا جاي امني يا پناه جايي يا گريزي. يا تواني راهي به دنيا گشايي يا نه چنين است پس كي باز مي‏گرديد و به كجا مي‏رويد و فريفته چه هستيد حالي كه بهره هر يك از شما از زمين پر طول و عرض، همان اندازه است كه با گونه خاك آلود بر آن خفته است هم اكنون بندگان خدا كه طناب مرگ بر گلو سخت نيست، روان آزاد است، و وقت ارشاد باقي است، تن‏ها در آسايش است و هنگام گرد آمدن - و كوشش -، و اندك زماني داريد از ماندن، و مجالي براي اراده كردن، و فرصت براي توبت، و فراخي براي عرض حاجت، - بكوشيد - پيش از تنگي و در سختي به سر بردن و بيم داشتن و مردن، و پيش از در آمدن غايبي كه منتظر رسيدن آنيد و گرفتار شدن به خشم خداي بزرگ و توانا، كه گريختن از آن نتوانيد. (در خبر است كه چون - امير المؤمنين - عليه السّلام اين خطبه را خواند، تن‏ها از شنيدن آن لرزيد، و ديده‏ها باران اشك باريد، و دلها از بيم بتپيد، و بعض مردم آن را خطبه غرّا ناميده‏اند.

منبع: نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی (ره)، 1385، چاپ اول، انتشارات جلوه کمال، خطبه 82