عدل الهی

با توجه به هدف یکسان از آفرینش انسان ها، آیا عدالت در یکسانی شرایط همگان نیست؟

اولا زندگی اجتماعی بشر، نیاز به استعدادهای متفاوت و مختلف دارد، تا با قرار گرفتن در کنار یکدیگر، بتوانند کمک کار همدیگر بوده و نظام اجتماعی را سامان دهند.

ثانیا حق انتخاب بشر، خواه ناخواه شرایط را متفاوت خواهد کرد. انسان هایی که می خواهند از حق انتخاب خود سوء استفاده کنند و مسیر طغیان را برمی گزینند، در زندگی دیگران دخالت می کنند، و تجاوزهایی را انجام می دهند، در نتیجه زندگی دیگران تحت تاثیر آنها قرار خواهد گرفت. و اگر بنا باشد دست این تجاوزکاران به صورت تکوینی بسته باشد، معنایی برای انتخاب باقی نخواهد ماند، و همه مجبور به برگزیدن درستکاری خواهند بود.

بنابراین: لازم است انسان ها در شرایط غیر یکسانی زندگی کنند.

ثالثا انسان موجود مختاری است که با توجه به توان انتخاب خود، می تواند با شرایط یکسان، متفاوت عمل کند. کما اینکه می تواند در شرایط متفاوت، عملکرد یکسانی داشته باشد.
در بین همسران انبیاء از سویی بانویی بزرگوار مانند حضرت خدیجه (سلام الله علیها) را می بینیم که آنچنان کمک کار همسر خویش در جهت هدف الاهی اوست که با وفاتش تحمل فشارها، بر نبی سخت تر می شود و این فقدان یکی از علل ایجاب کننده، هجرت می شود. و از سویی همسر لوط را می بینیم که در خانه رسول، کمک کار دشمنان رسول است:

«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبادِنا صالِحَیْنِ فَخانَتاهُما[تحریم/۱۰] خداوند براى كسانى كه كافر شده ‏اند به همسر نوح و همسر لوط مثَل زده است، آن دو تحت سرپرستى دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولى به آن دو خیانت كردند.»

از سویی نیز در کنار همسران پادشاهان جبار، که خود ظالمی در کنار شوهر خویش بوده اند، کسی مانند همسر فرعون را می بینیم که از ظلم ظالمان بیزاری می جوید و برای نجات از دست آنها دست به دعا بر میدارد:

«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لی‏ عِنْدَكَ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنی‏ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنی‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ [تحریم/۱۱] و خداوند براى مؤمنان، به همسر فرعون مثَل زده است، در آن هنگام كه گفت: پروردگارا! خانه ‏اى براى من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و كار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایى بخش!»

بنابراین یکسانی شرایط، در جایی که با موجود مختار مواجه هستیم، نتایج یکسانی به بار نخواهد آورد.

رابعا انسان مختار علاوه بر توانایی یکی از دو راه خوب و بد، در طی کردن این مسیر نیز با گزینه های بسیار متفاوتی مواجه است. یکی می خواهد با سرعت نور در مسیر حرکت کند و دیگری می خواهد ذره ذره در مسیر راه برود. و طیف وسیعی نیز در بین این دو وجود دارد.  با این حساب پیچیده بودن شرایط و تفاوت آن هاست که می تواند انتخاب انسان و میزان پایمردی شان را متجلی کند. همانگونه که پیچیده بودن ارزشیابی کنکور، می تواند تفاوت تلاش افراد را مشخص کند.
پس حتی تفاوت اندک، نمی تواند طیف وسیع انتخاب های متفاوت انسان ها را متجلی کند. اگر تمام توحید به گفتن یک جمله بود، فرق انسانی مانند بنده، با کسی مانند حضرت علی (ع) که کوچکترین شرک خفی نیز به خود راه نداده، چگونه مشخص خواهد شد؟

بنابراین:
۱- وجود تفاوت شرایط در زندگی بشر لازم و غیر قابل اجتناب است.
۲- بین یکسان بودن شرایط و یکسان بودن نتیجه، تلازمی وجود ندارد.
۳- یکسان بودن شرایط انسان ها، خود می تواند عاملی در جهت ظلم به آن ها باشد.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)