آفرینش انسان

فلسفه آفرینش انسان چیست؟

در مورد فلسفه آفرینش انسان دیدگاه‏های مختلفی وجود دارد:

۱- عرفا معتقدند چون خداوند اراده نموده از خفا بیرون اید و جمال اسماء و صفات خود را در اشیا و افراد مشاهده نماید، پس در جهان و انسان ظهور و تجلی نمود و دست به خلقت آنان زد، پس هدف خداوند از آفرینش انسان و سایر پدیده‏ها ظهور و تجلی است. خداوند انسان و جهان را خلق نمود تا این كه ظاهر و هویدا شود، نه این كه كسی او را بشناسد.[۱]

۲- فلاسفه اسلامی گفته‏اند: چون خداوند واجد همه كمالات است و هیچ نقصی در او نبوده و بی نیاز مطلق است، هیچ گونه كمبودی ندارد تا بخواهد با آفرینش جهان یا انسان، آن را جبران نماید و یا سودی از آفرینش عالم و آدم نصیب او شود. خداوند چون كامل است، لازمه كمالش فیّاض و جواد بودن است، پس باید فیض بخشی و بخشندگی كند، در نتیجه باید جهانی زیبا و كامل بیافریند. بنابراین صدور وجود و هستی از خداوند واجب است.[۲]

۳- دیدگاه قرآن: در یكی از آیات قرآنی به صراحت هدف از خلقت انسان، عبودیت و بندگی خدا ذكر شده است: "و ما خلقتُ الجنّ و الإنس إلا لیعبدون"[۳] جن و انس را جز براى پرستش خود نیافریده ‏ام

البته منظور از عبودیت تنها به جا آوردن نماز و روزه نیست، زیرا این‏ها جزئی از عبادت‏اند، بلكه مراد، تسلیم و اطاعت بی چون و چرا از خدا به منظور تقرّب به او است.

جمع بندی :

۱. خداوند غنی بالذات است و هیچ كمبودی ندارد، و هر كمالی را كه بتوان آن را كمال تصور كرد، خدای سبحان دارای آن می‌ باشد. محال است كه كوچكترین نقص در خدا باشد، زیرا هر چیزی نقص داشته باشد، محتاج است و هر محتاج ممكن الوجود است، نه واجب الوجود. قرآن می‌ فرماید: " َ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ؛[۴]  خداوند از همه جهانیان بی نیاز است".

۲. خداوند فیاض و بخشنده مطلق است؛ یعنی هر آن چه كه قابلیت موجود شدن را داشته باشد، از طرف خدای منّان به آن وجود عنایت می‌‌‌‌‌‌‌ شود، زیرا هیچ گونه بخلی برای ذات اقدس احدیت تصور ندارد، بلكه فیاضیتش اقتضا می‌‌‌‌‌‌‌ كند به چیزی كه قابلیت اخذ نعمت وجود دارد، وجود ببخشد. قرآن می‌‌‌‌‌‌‌ فرماید: "وَ رَبُّكَ الْغَنىِ‏ُّ ذُو الرَّحْمَه؛[۵] پروردگارت بی نیاز و صاحب رحمت است". و ۱۱۴ مرتبه می‌‌‌ فرماید : " بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ؛ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر".

۳. افعال خدا غایت و هدف دار و حكیمانه است، زیرا حكیمانه بودن كار، كمال است و خداوند مستجمع جمیع كمالات است.

قرآن می‌ فرماید: "وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنهَمَا لَاعِبِینَ [۶] مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقّ‏ِ [۷] ما آسمان و زمین و آن چه را بین آن ها است، به بازیچه نیافریدیم. جهان برای ما اسباب بازی نیست. نیافریدیم مگر به حق".

پس خداوند غنی بالذات و فیّاض مطلق و حكیم است. طبق صفت فیاضیت، مقتضای ذات خداوند است كه خلق كند و جهان را بیافریند و مقتضای حكمتش این است كه آفرینشش هدف دارد و چون خدای سبحان هیچ نقصی ندارد و كمبودی برایش تصور ندارد، معنی ندارد هدف از خلقت به كمال رسیدن خودش باشد. پس هدف از خلقت وجود بخشیدن و به جهان و حفظ وجود آن و به كمال رساندن آن می‌ باشد. كمال نهایی رسیدن به جوار قرب پروردگار است . و راه نیل به قرب الهی هم عبادت و پرستش و در آزمایش نمره قبولی گرفتن است. قرآن می‌ فرماید: " وَ مَا خَلَقْتُ الجْنَّ وَ الْانسَ إِلَّا لِیَعْبُدُون؛[۸] من جن و انس را نیافردیم جز برای این كه عبادتم كنند".

و فرمود: " الَّذِى خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الحْیَوةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكمُ‏ْ أَحْسَنُ عَمَلا؛[۹] آن كسی كه مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید كه كدام یك از شما بهتر عمل می‌كند".

برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب معارف قرآن ، اثر استاد محمد تقی مصباح یزدی و كتاب عدل الهی از شهید مطهری و تفسیر نمونه، ج ۲۲ ، ص ۳۸۴ مراجعه فرمایید.

  [۱]. سید حسن ابراهیمیان، انسان‏شناسی، ص ۱۱۵ و ۱۱۴.
[۲]. همان، ص ۱۱۶ و ۱۱۵، با تلخیص.
[۳]. ذاریات (۵۱) آیه ۵۶.
[۴]. آل عمران (۳) آیه ۹۷.
[۵]. انعام (۶) آیه ۱۳۳.
[۶] و [۷] . دخان (۴۴) آیه ۳۸ - ۳۹.
[۸]. ذاریات (۵۱) آیه ۵۶.
[۹]. ملك (۶۷) آیه ۲.

(برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی)