دانشنامه

معنی کلمه دانشنامه

معنی واژه دانشنامه

معنیاولین کسی که سعی کرد دانش بشر را در کتابی جمع کند احتمالا پلینی مهین (در کتاب ۳۷ جلدی تاریخ طبیعی) بود. پس از او هم در جهان غرب و هم در مشرق زمین تلاش‌هایی برای این کار صورت گرفت که از جمله اولین آن‌ها می‌توان از کتاب اشتقاقات ایسیدوروس سویلی در قرن هفتم میلادی و کتاب مفاتیح العلوم محمدابن احمد خوارزمی نام برد.
نخستین تلاش در روش‌مند کردن دانشنامه‌نگاری در سال ۱۶۲۰ صورت گرفت. در این تاریخ سیاست‌مدار و فیلسوف انگلیسی، فرانسیس بیکن (۱۵۶۱-۱۶۲۶ م) با اثر خود "احیای علوم کبیر" ساختاری را برای دانشنامه در سه بخش عمده (طبیعت، انسان و تاثیر انسان در طبیعت) ترتیب داد. (انکارتا، ۲۰۰۱، ذیل Encyclopedia)
سده هجدهم تا بیستم را می‌توان دوره تحول دانشنامه‌نگاری در غرب و متعاقب آن در جهان دانست که حاصل تحول فلسفی و فرهنگی موسوم به "روشنگری" بود. از آثار مهم این دوره کتابی از افرایم چیمبرز (۱۶۸۰-۱۷۴۰م) است با نام فرهنگ جهانی هنرها و علوم در دو جلد. به همین سبب او را پدر دانشنامه‌نگاری‌نوین می‌نامند.
به نقل از:‌ مقدسی، مهناز (۱۳۸۴). دانشنامه‌های ایرانی. تهران. دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
● دانشنامه‌های سده پنجم تا چهاردهم هجری‌
▪ دانشنامه علائی، نوشته ابن‌سینا و ابوعبید جوزجانی، قرن پنجم هجری، در فلسفه
▪ بهمنیار بن مرزبان آذربایجانی، ترجمه‌شده از عربی به فارسی
▪ نزهت‌نامه علائی، نوشته شاهمردان ابن ابی‌الخیر رازی، قرن ششم هجری، در علوم طبیعی
▪ بحر الفوائد، نویسنده ناشناس، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ یواقیت العلوم و دراری النجوم، نویسنده ناشناس، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، نوشته محمد بن محمود بن احمد طوسی سلمانی، قرن ششم هجری، در علوم مذهبی
▪ جامع العلوم، نوشته امام فخرالدین محمد بن عمر رازی، قرن ششم هجری، عمومی
▪ الرساله‌ الکمالیه‌ فی الحقایق الالهیه‌، نوشته فخرالدین رازی، قرن ششم هجری
▪ فرخ‌نامه جمالی، نوشته ابوبکر جمالی یزدی، قرن ششم هجری، در علوم طبیعی
▪ نوادر التبادر لتحفه‌ البهادر، نوشته شمس‌الدین دنیسری، قرن هفتم هجری، در علوم طبیعی
▪ دره‌ التاج لغره‌ الدباج، نوشته قطب‌الدین شیرازی، قرن هفتم و هشتم هجری، در فلسفه
▪ نفایس الفنون فی عرائس العیون، نوشته شمس‌الدین محمد بن محمود آملی، قرن هشتم هجری، عمومی
▪ نزهه‌ القلوب، نوشته حمدالله مستوفی، قرن هشتم هجری، در جغرافیا
▪ مونس‌نامه، نویسنده نامعلوم، قرن هشتم هجری
▪ ریاض الناصحین، نوشته محمد بن محمد جامی الماسی حنفی، قرن نهم هجری
▪ دانشنامه جهان، نوشته غیاث‌الدین علی حسینی اصفهانی، قرن نهم هجری، در فلسفه و علوم طبیعی
▪ گنج معنی، نوشته ابونصر محمد محمودی بخارایی، قرن دهم هجری
▪ جواهر العلوم همایونی، نوشته محمد فاضل مسکینی قاضی سمرقندی، قرن دهم هجری
▪ ریاض الابرار، نوشته ملاحسین عقیلی رستمداری، قرن دهم هجری
▪ سلم السماوات، نوشته ابوالقاسم انصاری کازرونی، قرن یازدهم هجری، در علوم‌ مذهبی
▪ کشکول، نوشته میرزا سلطان محمود، قرن یازدهم هجری
▪ گنج بادآورده صاحبقرانی، نوشته امان‌الله خان کابلی شیرازی، قرن یازدهم هجری، در پزشکی
▪ شاهد صادق، نوشته میرزا صادق اصفهانی، قرن یازدهم هجری
▪ شجره دانش، نوشته نظام‌الدین احمد گیلانی، قرن یازدهم هجری، به عربی و فارسی
▪ تحفه‌ الهند، نوشته میرزاخان بن فخرالدین محمد، قرن یازدهم هجری، درباره هند
▪ عقول عشره، نوشته محمد براری امی، قرن یازدهم هجری
▪ بهارستان علوم، نوشته ملا قطب طالقانی، قرن دوازدهم هجری
▪ رشحات الفنون، نوشته امین‌الدین خان حسینی هروی، قرن دوازدهم هجری
▪ جنات الخلود، نوشته میرزا محمدرضا مومن امامی مدرس، قرن دوازدهم هجری
▪ کشاف اصطلاحات فنون، نوشته محمداعلی بن علی تهانوی، قرن دوازدهم هجری، به عربی و فارسی
▪ گنجینه صادق، نوشته شاکرخان صادق بهادر، قرن دوازدهم هجری
▪ مختصر مفید، نوشته محمداسلم بنگالی پندوایی، قرن سیزدهم هجری
▪ ریاض الجنه‌، نوشته محمد حسن حسینی زنوزی، قرن سیزدهم هجری
▪ بحر العلوم، نوشته محمد حسن حسینی زنوزی، قرن سیزدهم هجری
▪ مطالع الهند یا مطلع الهند، نوشته سلامت علی طبیب، قرن سیزدهم هجری
▪ قواعد المصدرین، نوشته احمدالله بن محمدواحد قریشی، قرن سیزدهم هجری
▪ مطلع العلوم و مجمع الفنون، نوشته واجدعلی خان هوگلی، قرن سیزدهم هجری
▪ دایره‌المعارف اعلمی، نوشته محمدحسین اعلمی مهرجانی، قرن چهاردهم هجری، درباره تشیع‌ دانشنامه‌های معاصر
▪ نامه دانشوران ناصری، نوشته جمعی (به سرپرستی علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و محمدحسن خان اعتمادالسلطنه)، انتشار ۱۲۹۶ تا ۱۳۲۴ ق.
▪ فرهنگ‌نامه نفیسی نوشته سعید نفیسی، انتشار ۱۳۱۹ ش.
▪ لغت‌نامه دهخدا نوشته جمعی (به سرپرستی علی‌اکبر دهخدا، محمد معین، سید جعفر شهیدی، و محمد دبیرسیاقی)، انتشار ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۹ ش.
▪ دایره‌المعارف فارسی، نوشته و ترجمه جمعی (به سرپرستی غلامحسین مصاحب و رضا اقصی)، مبتنی بر دانشنامه کلمبیا وایکینگ، انتشار ۱۳۴۵ تا ۱۳۷۴ ش.
▪ ایرانشهر، نوشته جمعی، انتشار ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ ش.، درباره ایران
▪ دانشنامه ایران و اسلام، نوشته و ترجمه‌ جمعی (به سرپرستی احسان یارشاطر)، مبتنی بر دایره‌المعارف اسلام، انتشار ۱۳۵۴ تا ۱۳۷۰ ش.
▪ دایره‌المعارف تشیع، به سرپرستی مهدی محقق، احمد صدر حاج‌سیدجوادی، کامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی، انتشار ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۳
▪ دانشنامه جهان اسلام، به سرپرستی مهدی محقق، نصرالله پورجوادی، سید مصطفی میرسلیم، و غلامعلی حداد عادل، انتشار ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۲
▪ دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به سرپرستی سید محمدکاظم موسوی بجنوردی، انتشار ۱۳۶۷تا ۱۳۸۱
▪ دانشنامه ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، انتشار ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۲
▪ دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره، انتشار ۱۳۸۰
▪ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، نوشته بهاءالدین خرمشاهی و دیگران، انتشار ۱۳۷۷
▪ دایره‌المعارف هنر، نوشته رویین پاکباز، انتشار ۱۳۷۸
▪ دایره‌المعارف سازهای جهان، ترجمه حسین زندباف، انتشار ۱۳۷۶
▪ دایره‌المعارف موسیقی کهن ایرانی، به سرپرستی مهران پورمندان، انتشار ۱۳۷۹
▪ دایره‌المعارف سازهای ایران، نوشته محمدرضا درویشی، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه فلسطین، به سرپرستی مجید صفاتاج، انتشار ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲
▪ دانشنامه امام علی (ع)، به سرپرستی علی‌اکبر رشاد، انتشار در ۱۳۸۰
▪ دایره‌المعارف ایمنی و بهداشت کار، ترجمه‌ به سرپرستی محسن خواجه ‌نوری، انتشار در ۱۳۷۹ و ۱۳۸۱
▪ دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، به سرپرستی عباس حری، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه ایران باستان، نوشته هاشم رضی، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه کوچک ایران، نوشته ژاله متحدین، انتشار ۱۳۸۱
▪ دانشنامه‌ی فیزیک، سرویراستار محمدابراهیم ابوکاظمی، ترجمه از دایره‌المعارف فیزیک مک‌میلن، انتشار ۱۳۸۱
▪ زندگینامه علمی دانشوران، زیر نظر احمد بیرشک و عرب‌علی رضایی، انتشار ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۵
▪ دانشنامه سیاسی، نوشته داریوش آشوری، انتشار۱۳۶۶
▪ فرهنگ اندیشه نو، ترجمه جمعی (سرویراستار ع. پاشایی)، انتشار ۱۳۶۹
▪ دایره‌المعارف علوم اجتماعی، نوشته باقر ساروخانی، انتشار ۱۳۷۰
▪ دانشنامه مزدیسنا، واژه‌نامه توضیحی آیین زرتشت، نوشته جهانگیر اوشیدری، انتشار ۱۳۷۱
▪ دانشنامه ماشینکاری، ترجمه احمد حجتی و دیگران، انتشار ۱۳۷۷
▪ دانشنامه جرم‌شناسی، نوشته علی‌حسین نجفی ابرندآبادی و حمید هاشم‌بیکی، انتشار ۱۳۷۷
▪ دایره‌المعارف هندسه، نوشته محمدهاشم رستمی، انتشار ۱۳۷۸
▪ دانشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، گردآوری و ترجمه از پوری سلطانی و فروردین راستین، انتشار ۱۳۷۹
▪ دایره‌المعارف معماری جهان، ترجمه نادر روزرخ، انتشار ۱۳۸۱
▪ فرهنگ آثار، ترجمه و تالیف به سرپرستی رضا سیدحسینی (و زیر نظر اسماعیل سعادت، احمد سمیعی، رضا سیدحسینی، و ابوالحسن نجفی)، انتشار ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳
● دانشنامه‌های ایرانی ، چاپ خارج از ایران‌
▪ دایره‌المعارف آریانا، انتشار ۱۳۲۸ تا ۱۳۴۸ در کابل به فارسی دری
▪ دایره‌المعارف شوروی تاجیک، انتشار ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۸ م. در دوشنبه به تاجیکی
▪ دایره‌المعارف ادبیات و صنعت تاجیک، انتشار ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ م. در دوشنبه به تاجیکی
▪ دانشنامه ایرانیکا، به سرپرستی احسان یارشاطر، انتشار ۱۹۸۲ تا - در نیویورک به انگلیسی
● دانشنامه‌های کودکان و نوجوانان‌
▪ فرهنگ‌نامه طلایی، ترجمه و تالیف به سرپرستی رضا اقصی، انتشار ۱۳۴۶
▪ دایره‌المعارف خردسالان، نوشته مهرداد مهرین، انتشار ۱۳۵۰
▪ دایره‌المعارف جوانان، نوشته عبدالحسین سعیدیان، انتشار ۱۳۵۱
▪ دایره‌المعارف کودکان و نوجوانان، ترجمه و تالیف قاسم قالیباف و جواد محدثی، انتشار ۱۳۷۷
▪ فرهنگ‌نامه کودکان و نوجوانان، زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی، انتشار۱۳۷۱ تا ۱۳۸۱
▪ دانشنامه کودکان و نوجوانان آکسفورد، ترجمه به سرپرستی مجید ملکان، انتشار ۱۳۸۰
▪ فرهنگ‌نامه علمی دانش‌آموز، ترجمه محمود سالک، انتشار ۱۳۸۰
▪ دانشنامه کودکان و نوجوانان، زیر نظر کامران فانی، انتشار ۱۳۸۲
● دانشنامه‌های رایانه‌ای (روی سی‌دی)
▪ ایرانیا شکوه گذشته‌ها
▪ ایران پل نور
▪ دایره‌المعارف طهران قدیم
▪ دانشنامه علوم
▪ دایره‌المعارف جامع اسلامی، به سرپرستی سیدمصطفی حسینی دشتی
▪ دایره‌المعارف سنگ
▪ دایره‌المعارف اتومبیل
▪ دایره‌المعارف نقاشی ایران
منابع‌ وسل، ژیوا. دایره‌المعارف‌های فارسی: پژوهشی درباره نوع‌شناسی و طبقه‌بندی علوم. ترجمه محمدعلی امیرمعزی، چاپ اول، تهران: انتشارات توس - ۱۳۶۸
مجله صنعت چاپ
مترادف1- ديپلم، كارنامه، مدرك 2- انسيكلوپدي، فرهنگ نامه
انگلیسیdiploma, encyclopedia
عربیدبلوم، شهادة، براءة، وثيقة رسمية، حصل علي الدبلوم، شهادة دبلوم
ترکیansiklopedi
فرانسویencyclopédie
آلمانیenzyklopädie
اسپانیاییenciclopedia
ایتالیاییenciclopedia
مرتبطدیپلم، گواهی نامه