اورامی لهجه

معنی کلمه اورامی لهجه

معنی واژه اورامی لهجه

معنیلهجه اورامی ،-شمال غربی ایران- از قدیمی ترین لهجه های زبان کردی بوده و هم اینکه از اصیل ترین لهجه های آریایی نیز می باشد ، این کلمه ،از کلمه اورامان یا هور امان مشتق شده است ، که منطقه زندگی کردهای اورامی است و در مورد معنی آن نظر های متعددی وجود دارد ، از جمله"
۱-دکتر محمد معین میگوید:
برای آشنایی بیشتر با زبان پهلوی ،زبان کردی اورامی یک منبع بسیار مهم است. پهلوی با وزنی بخصوص و همانند گورانی خوانده می‌شده است وگاهی آن را پهلوی وبرخی اوقات آن را اورامه، اورامن و اورامنانیان میگفته اند.
شاید اورمنان، همان گونه‌ی فارسی (هورامه نان) اورامی است و با واژه‌ی (هه ورامان) یکی است. شاید نیز هورامه‌نان – هورامانان = هور + امان (امدند) + آن – زمان طلوع خورشید. همچنان که می‌گویند: (به یانیان) بامدادان، (ئیواران) زمان عصر
۲-واژه‎ی (هور- آمان) که در زبان سورانی به معنی«روَژ هه‎لَاتن» یا بیرون آمدن و طلوع خورشید است.
۳- واژه‎ی (هه‎ور- آمان) جمله‎ای‎ست خبری به معنای آمدن ابر در آسمان و بارندگی.
۴ - واژه‎ی (هه‎واری- آمان) به معنی خانه و پناهگاه محافظت شده و آرام است. چون هورامان منطقه‎ای است کوهستانی و امن.
۵-واژه‎ی (هاواری- آمان) به معنی طلب پناه دادن آمده است.
۶-واژه‎ی هورامان، از کلمه‎ی «ئوروموَن» استخراج شده است. صیدی شاعر هورامانی در در شعرهای خود از کلمه‎ی «ئوروموَن» استفاده کرده است.
عقیده بر این است که در زمان زندگانی صیدی، مردم از این کلمه استفاده کرده اند.
۷-واژه‎ی «هورامان» از «ئوورامه‎ن» استخراج شده‎است که نام یکی از آهنگ‎های قدیمی کرد در دوران پیش از اسلام است.
۸-در فرهنگ «برهان قاطع» در مورد این واژه، نوشته شده که «ئوورامان» به معنی خانه و پناهگاه سخت و محکم است. این واژه، از دو قسمت «ئوورا» به معنی قلعه‎ی محکم و سخت و «مان» به معنی خانه و محل اقامت درست شده است.
۹-تعدادی از صاحب‎نظران واژه‎ی هورامان را به «هوورئامای» بر می‎گردانند که به معنی بالا‎آمدن و صعود کردن است. چون منطقه هورامان و محل زندگی اورامی ها هم مکانی سخت و مرتفع است که برای رسیدن به آن از هر طرف باید از ارتفاعات عبور کرد.
۱۰-واژه هورامان به معنی سرزمین اهورا است و اورامان یعنی جایگاه اهوره مزدا.
۱۱-واژه ی هورامان یعنی سرزمین خرم. هورم در زبان پهلوی اشکانی یعنی خرم و هورمان یا هورامان یعنی سرزمین خرم.
زبان کردی هورامی برای سده های طولانی زبان ادبی غالب در کردستان جنوبی (شامل استانهای کردستان، کرمانشاه، ایلام و بخش هایی از کردستان عراق) بوده است و بسیاری از شاعران کرد اشعار خود را به این زبان سروده اند که از میان آنها می توان به شاعران بزرگی مانند مولوی کرد (تاوگوزی)، صیدی هورامی، میرزا عبدالقادر پاوه ای و ... اشاره نمود. کتاب حدیقه سلطانی بسیاری از این شاعران را نامبرده و نمونه ای از اشعار آنها را ارائه کرده است.
بسیاری از کتاب های اهل حق به این زبان نوشته شده اند که از جمله کهنترین کتاب های نگاشته شده به زبان کردی بوده و همچنین از جمله معدود کتاب های نوشته شده به زبان های ایرانی در سده های نخستین پس از اسلام می باشند. صدیق صفی زاده (بورکه یی) در مقدمه کتاب فرهنگ ماد-جلد نخست، تاریخچه ایی کوتاه از تاریخ ادبیات اورامی عرضه کرده است .
لهجه هورامی در زبان کردی"ماچو"ودر ترکی "زازا" و در فارسی "گورانی"خوانده می شود.این زبان،زبان شعر دربار امیر اردلان و بابان سلیمانیه بود آن را صیقل یافته تر و مهذب تر از دیگر لهجه های کردی می دانستند. امروزه قزل باشهای ترکیه و کاکه ای های عراق و مردم هورامان ایران و ساکنان نواحی مرکزی زاگرس تا جنوب شاهراه خانقین – کرمانشاه به این زبان تکلم می کنند.
لهجه هورامی درادبیات کردی سایقه طولانی دارد. بخش اعظم ادبیات آن شعر است که متاثر از سنت های قومی است . وسیله انتقال شعر عامه،سنت شفاهی است. اما ادبیات مکتوبی هم هست که قدمت آن زیاد است . مثلا در سده دوازدهم میلادی در سلیمانیه پوستی پیدا شد که بر آن ابیاتی مربوط به حمله عربها به ایران بود

زبان اوستایی و پهلوی ، که از زبانهای قدیمی آریایی می باشند ، با این زبان قرابت دارند.این قرابت گاهی به حدی است ، که افرادی که به کردی اورامی مسلط می باشند ، می توانند تا اندازه زیادی از متون سنگ نوشته ها و پوست نوشته های دوران باستان ، که به زبان اوستایی ویا پهلوی نوشته شده اند ، سر درآورند . لذا به نظر زبانشناسان ، فراگیری زبان کردی ، برای فارسی زبانها ، بسیار کار مثبتی است و به منزله یادگیری زبان لاتین ، توسط فرانسوی زبانان می باشد.

لهجه اورامی زبان کردی نیز با حروف عربی ( فارسی ) نوشته می شود . در لهجه اورامی ، حروفی و جود دارد ، که تلفظ آن در سایر لهجه های کردی یا فارسی نیست ، مانند حرف (ﻨ) که مانند: The در انگلیسی تلفظ می شود
۹۰% لغات زبان کردی آریایی و ریشه ی اوستایی دارند و حتی طریقه ی خواندن اوستا کتاب دینی زرتشت در اورامان و پاوه به ویژه (Roware- رووه ری) در شمال پاوه و اورامان تخت و که مالاو- وه یسیا (اوستای دوم زردشت) هنوز سراییده می شود و نوشتن کتاب اوستا بار اول در مشکین شهر فعلی آذربایجان که نام اولیه اش اورامی بوده و بار دوم در ئاویسه ر Awesar) در شمال شهر اورامی (ته ویله (Tawele در غرب پاوه که روی پوست آهوی زرد حکاکی و نوشته شده و در آتشکده ی فروزان پاوه به همراه 300 جلد کتاب پوست نوشته پزشکی و نجوم نگهداری می شده، لیکن در حمله ی اعراب در سال23 هجری به پاوه و کشته شدن سکنه ی بومی، تخریب و همه ی کتابها به آتش کشیده شدند و حتی مانی پیامبر کرد اورامانی در سال265میلادی کتاب «باینگام» را که امروز باینگان گفته می شود و به معنی شعله ی نور می باشد به آتشکده ی پاوه هدیه کرده و خود در هیروی که به معنی هیربد است به پرورش مغان و موبدان و هیربدان می پرداخته و در محل نه یسانه و به له بزان معابد زردشتی برای ستایش اهورامزدا و خدای نوریا به قول مانویان (نروی) وجود داشته اند که یکی از این معابد آثار آن با همان نام زردشتی در روستای نه روی در شمال غرب پاوه هنوز به چشم می خورد و حتی کاسی ها که در کوه های زاگرس و بویژه اورامان می زیستند خدایان متعددی روی قله ی کوه ها به صورت بت طلا یا سنگ داشتند که می پرستیدند مثل خدای سوریاش که در نزدیکی پاوه محلی به نام سریاس شاید بازمانده از نام این خدای کاسی ها باشد و خدای دیگر آن ها کاژو نام داشت که در شمال پاوه کوهی به نام کاژه که احتمالا بنام همان خدای کاسی است که هنوز سینه به سینه نامش آمده و به له بزان در اوستا به معنی مکان ستایش ایزد مقدس آمده و پروفسور مینورسکی نام Naisana را آشوری دانسته و می گوید که : خدای نیسان که امروزه به لفظ رومی و یهودی هم نیسان گفته می شود، در دوره ی آشوریان به همراه خدای شمش یهود پرستش می شده اند و در شمال نوسود و نودشه هنوز نام خدای شمش قوم یهود و آشوری و بابلی بنام که لو شه مشی پابرجا بوده چون این اقوام بت خدایان خود را روی نوک کوه های بلند گذاشته و مراسم سالیانه ی شکرگذاری بر پای می داشتند
در عهد فرهاد چهارم اشکانی اسقف مطران از ارمنستان همراه فرمانداری ارمنی به نام پاونی برای ترویج کیش مسیح به پاوه واورامانات مهاجرت کردند ونام طایفه میتران یا متران هنوز درپاوه شنیده می شود که بازماندگان آن اسقف مسیحی اندودرمحل فعلی مسجدجامع پاوه کلیسای مرکزی را ساختند ودراطراف این کلیسا سردابه های زیادی برای غسل تعمید ایجاد کردند که دراین سردابه های مقدس با آب خود را غسل می دادند ونام یک محله پاوه به نام محله سردابه ها هنوز برسر زبانهاست. و سه ردی(sarde)می گویند یعنی محل سردابه های مقدس مسیح ودو کلیسای دیگر درهمین زمان که حدود سال 50 میلادی می شد،درپاوه در محله شیشو(shishow) و پشته(pshta) ساخته شدند که به ترتیب نام یکی از حواریون مسیح وکلیسای محکم گفته می شد.ومردم اورامان برای محکم کردن در خانه می گویند: پشکولش بنیه یعنی چوب پشت در را بگذار.که پشته ازهمین محکمی درعظیم آن گرفته شده وکلیساها برای جمع آوری اعانه وکمک ازمردم که درباغهایشان گردو ی زیادی داشتند تقاضا کردند که برای درآمد کلیساها کمک کنند وهرکس کمی گردو به کلیسا کمک می کرد وحتی درزمستان نان خاصی به نام نیمه فیس (Nimafis) درکلیسا بین مردم تقسیم می شد وهرکس برای جمع کردن گردو به باغ می رفت به ته کیسه خود یک گردو می بست ومی گفت ئینه بنه پیته نهIna bna pitana واین کلمه هنوز دربین مردم آریایی انگلستان وارمنستان واورامان یک ریشه داشته وبه کار می رود ومعادل انگلیسی وارمنی برای این کلمه Benefice می باشد یعنی درآمد کلیسایی که کلمه نیمه فیس از همین کلمه ریشه دارد وکلمه بنه پیته از کلمه benefit ریشه دارد که به معنی سود واحسان کردن می باشد ویا مردم اورامان چون خورشید پرست بودند می گفتند جایگاه خورشید پرستان یا هورامان اور یعنی ئاهیر یا آتشین ومان یعنی خانه . ووقتی کسی می مرد مردم با گریه وزاری به اطرافیان می گفتند باوکه رو یعنی پدرم به خورشید یا نور یا اشعه خورشیدکه مقدس بود ملحق شد.ویا برا رو یعنی برادرم به رو(ray ) یا اشعه پیوست این کلمه درزبان اورامانی وانگلیسی وارمنی به یک معنی همان اشعه یا پرتو معنی می دهد.ومردم می گویند روچن یعنی سوراخی درپشت بام دراورامان که نور را به داخل خانه هدایت می کرد تابتوانند درخانه تاریک وبدون پنجره بهتر ببینند. رو یعنی اشعه وچن(chn) یعنی جذب کننده وگیرنده نور پس رو همان (ray ) به معنی پرتو است ومردم هنوز درهورامان می گویند برا رو یعنی برادرم به جانب اهورامزدا یا خورشید شتافت واین زردشتی بودن مردم این سامان را درقدیم واکنون که زوال یافته نشان می دهد.


لهجه اورامی دارای چند ته لهجه است ، مانند : ته لهجه اورامان تخت ، پاوه و لهون .روی هم رفته مردم اورامان تخت ، اورامان لهون ، اورامان حلبجه و اورامی های نزدیک شهر موسل و غیره با این لهجه صحبت می کنند.
از ویژه گی‎های لهجه‎ی اورامی
محافظت از اصل و ریشه‎ی زبان‎های باستانی ایران.
حفظ نشانه‎های مذکر مؤنث در اسم‎ها.
هم‎ریشه‎ای برخی واژه‎های زبان اورامی و فارسی.
غنی بودن این لهجه در رابطه با ابزار دستوری مانند مضاف و مضاف الیه.
حفظ و نگهداری بعضی از حروف قدیمی در زبان کردی مانند:(ث، ژ، گ و چ).
غنی بودن این لهجه از نظر آواها و اسم‎ها.
محافظت از آوای کردی قدیمی /دَ/ که به اشتباه به آن «د» توخالی گفه می شود و به اشتباه /د/ نوشته می شود.این آوا بسیار قدیمی است و در کلمه‎ی «ئه‎دَا» شنیده می‎شود.

خیلی از شاعران کرد به لهجه اورامی زبان کردی شعر سروده اند ، که اکثرا” سبک کلاسیک و بیشتر ده هجایی می باشند ، که یکی از آنها پیر شالیار اورامی است . پیرشالیار کبیر ( پیر شالیار دیگر نیز هست )، خود زرتشتی و حالت رهبریت دینی داشته است و هنوز عبادتگاه و آرامگاهش در اورامان تخت ، مورد احترام بسیار زیاد است . هر ساله هزاران نفر به زیارتش می روند . از شاعران دیگر اورامی سرا ، صیدی (سیدی) اورامی ، مولوی کرد، میرزا عبدالقادر پاوه ایی و دهها شاعر برجسته دیگر می باشند .
روی هم رفته ،مردم اورامان سمبل مهر ، صداقت ، کرامت ، قناعت ، کوشش و تمام صفات بارز یک انسان می باشند ، به همین دلیل این خطه ، سرزمین شاعر خیزی بوده است و تاریخ ادبیات کرد ، مملو از اسماء شعرای اورامی سرا است . خیلی از دست نوشته های ادبی ، عرفانی و غیره نیز به این لهجه وجود دارد ، که هنوز بخش عظیمی از آنها جمع آوری و چاپ نشده است .
مناطق هورامان
آشکار است که اورامان به کلی منطقه‎ای یکپارچه نیست و تعدادی از روستاها و مناطق آن، به دلیل مرزهای قراردادی، از هم جدا شده‎اند. مناطق هورامان، در دو کشور ایران و عراق قرار دارند. بخش اعظم اورامان در ایران است. در تقسیم و نام‎گذاری مناطق اورامان ، اتفاق نظر وجود ندارد. نویسندگان و محققان در تألیفات خود، اورامان را به چند شیوه، که در زیر آنها را توضیح می دهیم، تقسیم کرده‎اند:
محمد بهاءالدین ملا صاحب در تألیف خود، اورامان را به دو منطقه‎ی بزرگ به صورت زیر تقسیم می‎کند:
* هورامان تخت
* هورامان لهون
اما در تقسیم بندی دیگری، رشید هورامی، اورامان را به پنج منطقه تقسیم می‎کند:
* هورامان تخت
* هورامان شامیان
* هورامان جوانرود ‌‌‌‎‎‎‎
‎* هورامان ژاورود
* هورامان لهون
مناطق اورامان در تقسیم بندی محمد امین هورامی به شرح زیر است:
* هورامان لهون
* هورامان دزلی
* هورامان کندوله
* هورامان تخت
* هورامان رزاب
* هورامان جوانرود
درباره‌ی تاریخ منطقه‌ی هورامان منبع کاملی در دسترس نیست تا بتوان این تاریخ را به دقت مشخص کرده و مورد بررسی قرار دهیم اما در چند منبع دیده شده است که اورامان از نظر تاریخی نسبت به دیگر مناطق کردستان از اهمیت بیشتری بر خوردار است. پژوهش های اورامان شناسی که از جنبه های زبان شناختی، باور شناختی و ایران شناسی در مجموعه‌ی شرق شناسی انجام می گیرد، با کشف قباله های اورامان (کهن ترین سندهای ایرانی به دو زبان رسمی یونانی و پهلوی اشکانی (زبان ایران میانه‌ی شمال غربی) در سال های 1919ـ1913 به اوج خود رسید. کشف سه قباله‌ی باستانی اشکانیان در اورامان در استان کردستان ایران به طور اتفاقی رخ داد که در این زمینه روایاتی چند در لابه لای منابع تاریخی و مآخذ زبان شناسی ثبت گردیده است که به طور خلاصه ارائه می گردد. گویا پیش از جنگ جهانی اول، یکی از مریدان شیخ علاءالدین نقشبندی به نام صوفی عبدالله در روستای بیاره از قراء اورامان به شیخ اطلاع می دهد که بر تخته سنگی بر فراز قله‌ی کوهی در اورامان، نقش مردی را دیده است که تیری به دست دارد. به فرمان شیخ، صوفی یاد شده مأمور می گردد که پیرامون تخته سنگ مذکور تحقیق کند. سپس صوفی به همراه تنی چند از مریدان شیخ به قله‌ی کوه می روند. جهت تیری که در دست مرد منقوش بر سنگ است، آنها را به سوی غاری در آن حوالی رهنمون می شود. مریدان شیخ پس از کاوش در غار، کوزه ای گلین و پر از ارزن پیدا می کنند و بدین گونه در میان ارزن سه طغری قباله‌ی باستانی اورامان کشف می گردد. این اسناد نزد شیخ علاء الدین نگهداری می شوند. در اوایل قرن بیستم، هنگامی که دکتر سعید خان کردستانی برای معالجه‌ی چشم عباسقلی خان به مریوان عزیمت می کند، اسناد یاد شده در اختیار دکتر سعید خان قرار می گیرند. قباله های سه گانه‌ی اورامان هم اکنون در موزه‌ی لندن نگهداری می شوند.
همچنین مؤلف تاریخ مردوخ در مورد چگونگی کشف و قرائت این قباله ها چنین می نویسد: « ... چنانکه سه فقره اجاره نامه در سال 1328 هجری قمری سید حسین نامی از شیخ علاء الدین در نواحی اورامان در میان خمره‌ی پر ارزن پیدا کرده و بالاخره قباله های مذکور توسط پروفسور براون به دست پروفسور میس متخصص زبان یونانی رسیده . . . . » در همین مورد، سی. جی. ادموندز کارگزار بریتانیا در عراق در کتابی تحت عنوان ((کردها ، ترک ها و عرب ها)) چگونگی کشف قباله های اورامان را چنین بازگو می کند: «سه قباله‌ی نوشته شده بر پوست آهو که دو تای آن به زبان یونانی با ترجمه به پهلوی اشکانی و سومی به زبان پهلوی اشکانی بوده. دکتر سعید خان کردستانی در سال 1913 به انگلستان آورد و مدتی بعد موزه‌ی بریتانیا آنها را از وی خریداری نمود. به گفته‌ی دکتر سعید خان، این قباله ها در غاری واقع در کوه (سالمان) در نزدیکی شهر اورامان پیدا شده است در حالی که در کوزه ای دربسته نگهداری می شده اند.»
شکل ظاهری، موضوع، رسم الخط، تاریخ و زبان قباله های اورامان
هر یک از قباله های یاد شده بر پایه‌ی سنتی کهن دارای دو متن است: متن اول در نیمه‌ی فوقانی قباله و به شیوه‌ی طغراست که با ریسمانی که از میان تومار می گذرد پیچیده شده و مهر گردیده است. بخش تحتانی قباله، باز و همیشه آماده‌ی رؤیت بوده است. موضوع قباله های سه گانه‌ی اورامان درباره‌ی اجاره‌ی یک تاکستان است و علی الظاهر هر سه قباله مربوط به‌یک باغ انگور است. شیوه‌‌ی اجاره نیز به خودی خود، شایان توجه است و حاکی از نوعی مالکیت مشروط است. بر پایه‌ی تحقیقات متخصصین زبان شناسی، قباله‌ی یکم به خط و زبان یونانی نگاشته شده و تاریخ آن به سال 87 تا 88 پیش از میلاد و عصر فرمانروایی مهرداد دوم اشکانی باز می گردد. قباله‌ی دوم نیز به خط و زبان یونانی به رشته‌ی تحریر در آمده است و به سال 21 تا 22 پیش از میلاد و عصر فرمانروایی فرهاد چهارم پسر پاکوس اشکانی تعلق دارد و اما قباله‌ی سوم به الفبای آرامی دست کاری شده تحریر گشته و مربوط است به سال 11 تا 12 پیش از میلاد و عصر امپراتوری فرهاد چهارم اشکانی. به نظر پروفسور کاولی قباله‌ی سوم اورامان به زبان پهلوی اشکانی است .
ارزش و اهمیت قباله های کهن اورامان
بررسی اسناد اورامان از دیدگاه های زبان شناسی، تاریخ مناسبات اجتماعی، اقتصادی و مطالعه‌ی ادیان و باورهای کهن در حوزه‌ی جغرافیایی خاورمیانه و به ویژه منطقه‌ی اورامان کردستان، حائز اهمیت است. این قباله ها از زوایای مبهم و گوشه های ناشناخته و ناسفته مجموعه‌ی فرهنگی قوم کرد را روشن می سازد. از نظر پژوهش های کردستان شناسی نیز کشف و شناسایی قباله های باستانی اورامان، اطلاعات و آگاهی های بسیار جالب و ارزنده ای از زبان، خط، دین و آیین، اعتقادات و روابط اجتماعی و اقتصادی سرزمینی که در روند دراز دامن تاریخ، اورامان کردستان نام گرفته است، به دست می دهد که این یافته های پر اهمیت را به طور عمده می توان در گرایش های مطالعاتی متنوعی در زمینه های تاریخی، پیشینه‌ی روابط اقتصادی، مناسبات کهن حقوقی، اعتقادات دینی و زبان شناسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد.
1) آیین ها و باورهای کهن: در سراسر قباله های سه گانه‌ی اورامان، مجموعه ای از واژگان و به خصوص اسامی اشخاص به چشم می خورد که از آیین ها و اعتقادات باستانی دامنه نشینان رشته کوه زاگرس نشأت گرفته است. حتی برخی از نام های افراد در قباله ها، هم اکنون در میان کردها رایج و بر سر زبان هاست. در لا به لای واژگان قباله های کهن اورامان، نشانه های آیین مهر پرستی (میترائیسم) آشکار است. مجموعه‌ی واژگانی همچون: رشنو، میرابندک، اروقت، میثراپادی نشانگر عصر مهر پرستی در میان ساکنان اورامان، کردها و سایر ایرانیان است. مهر یا میترا/میثرا به معنای دوستی و محبت است. به باور ایرانیان باستان، میترا فرشته‌ی پیوند دهنده‌ی آفریدگار با آفریدگان بوده است. در آیین زردتشت، مهر به معنای عهد و پیمان و وعده آمده است. در اوستا، مهر یکی از آفریدگان اهورامزدا است. در قباله های اورامان، واژگانی همچون آراماست، آردین، آرشتت و دادباگا باگ از روزگار مزدا پرستی و آیین مزدیسنان (ستایشگران اهورامزدا) در این منطقه حکایت دارد. این آیین از همان روزگاران پیشین در میان اقوام و قبایل آریایی گسترش یافته و سراسر ایران و هند را در بر گرفته است.
2) زبان و رسم الخط: مجموعه‌ی قباله های باستانی اورامان از منظر زبان شناسی به عنوان سند تاریخی و کهن و اثر فرهنگی ارزشمندی تلقی می گردد. بر اساس قباله‌ی سوم اورامان، در دو هزار و اندی سال پیش از این در میان نیاکان کردهای امروزی نوعی رسم الخط ویژه رایج بوده که این خط با الفبای آرامی نوشته شده و در آن عصر برای تحریر قباله ها و اسناد رسمی به کار رفته است. زبان شناسانی که برای نخستین بار قباله‌ی مزبور را قرائت نموده اند، آشکارا اذعان کرده اند که زبان متن قباله‌ی سوم به کردی امروز نزدیک تر است. اما متأسفانه از آنجایی که بر زبان کردی مسلط نبوده اند زبان قباله‌ی مزبور را پهلوی اشکانی نامیده اند. در حالی که زبان شناسان کرد بهتر از هر کس می دانند که بسیاری از واژگان قباله‌ی سوم هم اینک در میان کردها رواج دارد و با گستردگی بر سر زبان هاست.
3) مناسبات کهن اقتصادی، اجتماعی و حقوقی در اورامان: این اسناد نشان می دهد که در آن زمان در میان ساکنان اورامانات روابط حقوقی منسجمی برقرار بوده است و به منظور اجاره کردن تاکستانی در منطقه‌ی اورامان، قرارداد در برابر شاهدان تنظیم شده و نماینده‌ی حکومت آن را تأیید و مهر کرده است. همچنین این اسناد نشان می دهند که مناسبات کشاورزی و امر آباد ساختن زمین در آن روزگار از اهمیت خاصی برخوردار بوده و اداره نمودن قطعه زمینی آن قدر مهم بوده که اگر اجاره گیرنده قادر به فعالیت کار و مثمر ثمر بر روی زمین نمی بود و محصول زمین از بین می رفت، می بایست تاوان و غرامت سنگینی بابت این قصور و اهمال، به صاحب زمین و فرمانروا می پرداخت.
4) بازتابی از روابط کهن اجتماعی و اطلاعات تاریخی در قباله ها: این اسناد از این منظر، بسیاری از ابهامات و نادانسته های تاریخی سرزمین قوم کرد و فلات ایران را هویدا می سازد. برای نمونه این قباله ها اطلاعاتی درباره‌ی فرمانروایی یونانی ها در این سرزمین و نیز تأثیر فرهنگ هلنیستی بر مردم و نحوه‌ی تقسیمات کشوری آن عصر در اورامان و نواحی اطراف آن را در بر دارد.
به نظر می رسد آیین میترا پرستی در سرزمین باستانی کردها پیشینه ای دراز آهنگ داشته و آثار آموزه های این کهن آیین، در فرهنگ باستانی قوم کرد و دیگر اقوام خاورمیانه و نیز سایر اقوام و ملل هند و اروپایی ریشه دوانیده است.
البته تأثیر فرهنگ یونانیان متجاوز و استعمارگر بر فرهنگ و تمدن ایرانی انکار ناپذیر است. اما قباله های باستانی اورامان بیشتر حاکی از آنند که فرهنگ هلنیستی یونانی در روزگار تقریر قباله های مزبور، نتوانسته است آثار آیین های باستانی سرزمین کردها و سایر نقاط فلات ایران را ریشه کن نماید. از سوی دیگر، روزگار نوشته شدن قباله های یاد شده عصر اوج میترائیسم و طلیعه‌ی مزداپرستی در میان ساکنان اورامان بوده است. در ‌آن عصر آیین ستایش مزدا در سراسر فلات ایران و از جمله سرزمین باستانی کردها گسترش داشته و در بسیاری از نقاط این سرزمین آتشگاه مزدیسنان بر پا بوده است و نیاکان کردهای امروزی در آنجا به ستایش و پرستش اهورامزدا پرداخته اند. در این برهه، به ویژه اورامان از مراکز اصلی مزداپرستی بوده و آتشکده‌ی پاوه از ستایشگاه های مشهور باستانی کردها به شمار آمده است. بدین سان قباله های کهن اورامان بیش از آن که منعکس کننده‌ی فرهنگ اشکانی باشند، جلوه های آثار و آیین های مهر پرستی و مزدیسنا را نمایان می کنند. فرجام سخن آنکه در دو هزار و اندی سال پیش از این، نیاکان کردهای امروزی در کنار زبان رسمی حکومتی، از زبان و الفبا و رسم الخط مخصوص به خود نیز برخوردار بوده اند.
همچنین در سال 1370 در نزدیکی شهر«موان» در هرمزگان چهار بیت شعر که به زبان اورامی نوشته شده بود، پیدا شده است. این شعر بر روی پوست آهو نوشته شده و موضوع آن، هجوم سپاه اسلام به منطقه‎ی اورامان به فرماندهی ابوعبید انصاری و عبدالله بن عمر می باشد که بعداً در منطقه‎ی اورامان پیروز می‎شوند و دین اسلام را به ساکنان این منطقه می قبولانند و در این هجوم، ابو عبید انصاری شهید می شود که آرامگاه ایشان اکنون در حلبچه‎ی عراق است
انگلیسیorami accent
عربیلهجة أورامي