فصل سوم: مسؤولیت عالمان

الإمام علیّ علیه السلام

ـ في بَيانِ صِفاتِ المُتَّقينَ وصِفاتِ الفُسّاقِ، وَالتَّنبيهِ إلی مَكانِ العِترَةِ الطَّيِّبَةِ وَالظَّنِّ الخاطِئِ لِبَعضِ النّاسِ ـ: عِبادَ اللّه ِ، إنَّ مِن أحَبِّ عِبادِ اللّه ِ إلَيهِ عَبدًا أعانَهُ اللّه ُ عَلی نَفسِهِ، فَاستَشعَرَ الحُزنَ وتَجَلبَبَ الخَوفَ، فَزَهَرَ مِصباحُ الهُدی في قَلبِهِ، وأعَدَّ القِری لِيَومِهِ النّازِلِ بِهِ... فَهُوَ مِن مَعادِنِ دينِهِ وأوتادِ أرضِهِ. قَد ألزَمَ نَفسَهُ العَدل، فَكانَ أوَّلَ عَدلِهِ نَفيُ الهَوی عَن نَفسِهِ، يَصِفُ الحَقَّ ويَعمَلُ بِهِ، لا يَدَعُ لِلخَيرِ غايَةً إلاّ أمَّها، ولا مَظِنَّةً إلاّ قَصَدَها، قَد أمكَنَ الكِتابَ مِن زِمامِهِ، فَهُوَ قائِدُهُ وإمامُهُ، يَحُلُّ حَيثُ حَلَّ ثِقَلُهُ، ويَنزِلُ حَيثُ كانَ مَنزِلُهُ. وآخَرُ قَد تَسَمّی عالِمًا ولَيسَ بِهِ، فَاقتَبَسَ جَهائِلَ مِن جُهّالٍ، وأضاليلَ مِن ضُلاّلٍ، ونَصَبَ لِلنّاسِ أشراكًا مِن حَبائِلِ غُرورٍ، وقَولِ زورٍ، قَد حَمَلَ الكِتابَ عَلی آرائِهِ، وعَطَفَ الحَقَّ عَلی أهوائِهِ، يُؤمِنُ النّاسَ مِنَ العَظائِمِ، ويُهَوِّنُ كَبيرَ الجَرائِمِ، يَقولُ: أقِفُ عِندَ الشُّبُهاتِ وفيها وَقَعَ، ويَقولُ: أعتَزِلُ البِدَعَ وبَينَهَا اضطَجَعَ، فَالصّورَةُ صورَةُ إنسانٍ، وَالقَلبُ قَلبُ حَيَوانٍ، لا يَعرِفُ بابَ الهُدی فَيَتَّبِعَهُ، ولا بابَ العَمی فَيَصُدَّ عَنهُ، وذلِكَ مَيِّتُ الأَحياءِ. فَأَينَ تَذهَبونَ ؟! وأنّی تُؤفَكونَ ؟! وَالأَعلامُ قائِمَةٌ، وَالآياتُ واضِحَةٌ، وَالمَنارُ مَنصوبَةٌ، فَأَينَ يُتاهُ بِكُم ؟! وكَيفَ تَعمَهونَ وبَينَكُم عِترَةُ نَبِيِّكُم وهُم أزِمَّةُ الحَقِّ، وأعلامُ الدّينِ، وألسِنَةُ الصِّدقِ ؟! فَأَنزِلوهُم بِأَحسَنِ مَنازِلِ القُرآنِ، ورِدُوهُم وُرودَ الهِيمِ العِطاشِ. أيُّهَا النّاسُ، خُذوها عَن خاتَمِ النَّبِيّينَ صلي الله عليه و آله: إنَّهُ يَموتُ مَن ماتَ مِنّا ولَيسَ بَمَيِّتٍ، ويَبلی مَن بَلِيَ مِنّا ولَيسَ بِبالٍ، فَلا تَقولوا بِما لا تَعرِفونَ، فَإِنَّ أكثَرَ الحَقِّ فيما تُنكِرونَ، وَاعذِروا مَن لا حُجَّةَ لَكُم عَلَيهِ وهُوَ أنَا. ألَم أعمَل فيكُم بِالثَّقَلِ الأَكبَرِ وأترُك فيكُمُ الثَّقَلَ الأَصغَرَ ؟! قَد رَكَزتُ فيكُم رايَةَ الإِيمانِ، ووَقَفتُكُم عَلی حُدودِ الحَلالِ وَالحَرامِ، وألبَستُكُمُ العافِيَةَ مِن عَدلي، وفَرَشتُكُمُ المَعروفَ مِن قَولي وفِعلي، وأرَيتُكُم كَرائِمَ الأَخلاقِ مِن نَفسي، فَلا تَستَعمِلُوا الرَّأيَ فيما لا يُدرِكُ قَعرَهُ البَصَرُ، ولا تَتَغَلغَلُ إلَيهِ الفِكَرُ.

امام علی علیه السلام:در شرح ویژگیهای پرهیزگاران و صفات نابكاران و توجه دادن به منزلت اهل بیت پاك و گمان نادرست برخی مردم ـ : بندگان خدا، همانا یكی از محبوبترین بندگان خدا نزد او، بنده ای است كه خداوند او را در برابر نفسش یاری رسانده است و از این رو، اندوه را جامه زیرین خود ساخته است و ترس [از خدا و معاد]را بالاپوش خویش. چراغ هدایت در دلش فروزان است وبرای روز مرگ خود، توشه ای فراهم ساخته است... او یكی از كان های دین او و كوههای زمین اوست، خود را با عدالت پیوند زده و آغاز عدالت او، دور ساختن هوای نفس خویش است، حقّ می گوید و بدان عمل می كند، هیچ كار نیكی نمی یابد، مگر این كه قصد آن می كند و در هر چیزی سودی بیابد، آهنگ آن می نماید، عنان خویش را به كتاب خدا سپرده است و آن جلودار و پیشوای اوست، هر كجا باراندازد او نیز بار می اندازد و هرجامنزل كند او نیز منزل كند. دیگری بنده ای است كه خود را دانشمند می نامد، در حالی كه چنین نیست، بلكه مشتی نادانی و گمراهی از عده ای نادان و گمراه به چنگ آورده و دامهایی از فریب و سخن دروغین، بر سر راه مردم، گسترانیده است، كتاب خدا را بر حسب اندیشه های خود، توجیه می كند و حقّ و حقیقت را به خواهشهای خویش متمایل می گرداند، مردم را از خطرها[ی قیامت]آسوده خاطر می گرداند و گناهان بزرگ را كوچك جلوه می دهد؛ می گوید: به هنگام رو به رو شدن با شبهات درنگ می كنم، حال آن كه در دام آنها گرفتار آمده است؛ می گوید: از بدعتها كناره می گیرم، در حالی كه میان آنها غنوده است؛ چهره [او] چهره انسان است، اما دلش، دل حیوان، نه راه راست را می شناسد، تا آن را بپوید و نه بیراهه را، تا از آن باز دارد، این است آن مرده در میان زندگان. پس، به كجامی روید؟! وبه كدام سو از حق منحرفتان می كند؟! علامتها، برپاست و نشانه ها، آشكار و مناره ها بر افراشته، پس این سرگردانی تا چند؟! چرا سرگشته اید، با آن كه خاندان پیامبرتان در میان شماست؟! كه زمامداران حقّ و حقیقت اند و نشانه های دین و زبانهای راستی؟! پس آنان را همچون قرآن، حرمت نهید و فرمان برید و از چشمه فیض ایشان، چونان اشتران تشنه ای كه بر گرد آب فراهم می آیند، سیراب شوید. ای مردم! این سخن را از خاتم پیامبران صلی الله علیه و آلهفرا گیرید كه فرمود: آن كه از ما می میرد، به ظاهر مرده است لیك در حقیقت، نمرده است و آن كه از ما پوسیده شود، به ظاهر پوسیده شود اما در حقیقت، نپوسد. پس چیزی را كه نمی دانید، نگویید؛ زیرا بیشتر حقّ و حقیقت، در چیزی است كه انكار می كنید و معذور دارید كسی كه شما را بر او حجّتی نیست و آن كس منم. آیا من در میان شما ثقل اكبر (قرآن) را به كار نبستم؟! من پرچم ایمان را، در میان شما بر زمین فرو كردم و شما را با مرزهای حلال و حرام آشنا ساختم و از عدالت خویش، جامه عافیت بر قامت شما پوشاندم و بساط معروف را با گفتار و كردارم در میان شما گسترانیدم و خویهای والا را با رفتار و منش خویش به شما نمایاندم، پس در آن چه كه بصیرت به ژرفایش نمی رسد و اندیشه را بدان راه نیست، رأی واندیشه خود را به كار نزنید.

منبع: نهج البلاغة: الخطبة 87.