نكوهش اختلاف عالمان

امیرالمومنین (ع) در خطبه 18

و من كلام له عليه السلام في ذم اختلاف العلماء في الفتيا - تَرِدُ عَلَى أَحَدِهِمُ الْقَضِيَّةُ فِي حُكْمٍ مِنَ الْأَحْكَامِ فَيَحْكُمُ فِيهَا بِرَأْيِهِ‏ ثُمَّ تَرِدُ تِلْكَ الْقَضِيَّةُ بِعَيْنِهَا عَلَى غَيْرِهِ فَيَحْكُمُ فِيهَا بِخِلَافِهِ ثُمَّ يَجْتَمِعُ الْقُضَاةُ بِذَلِكَ عِنْدَ إِمَامِهِمُ الَّذِي اسْتَقْضَاهُمْ فَيُصَوِّبُ آرَاءَهُمْ جَمِيعاً وَ إِلَهُهُمْ وَاحِدٌ وَ نَبِيُّهُمْ وَاحِدٌ وَ كِتَابُهُمْ وَاحِدٌ أَ فَأَمَرَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى بِالِاخْتِلَافِ فَأَطَاعُوهُ أَمْ نَهَاهُمْ عَنْهُ فَعَصَوْهُ أَمْ أَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ دِيناً نَاقِصاً فَاسْتَعَانَ بِهِمْ عَلَى إِتْمَامِهِ أَمْ كَانُوا شُرَكَاءَ لَهُ فَلَهُمْ أَنْ يَقُولُوا وَ عَلَيْهِ أَنْ يَرْضَى أَمْ أَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ دِيناً تَامّاً فَقَصَّرَ الرَّسُولُ صلى الله عليه و اله عَنْ تَبْلِيغِهِ وَ أَدَائِهِ وَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ يَقُولُ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ وَ قَالَ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ ذَكَرَ أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ أَنَّهُ لَا اخْتِلَافَ فِيهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً وَ إِنَّ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ لَا تَفْنَى عَجَائِبُهُ وَ لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ إِلَّا بِهِ

از سخنان آن حضرت است در نكوهش اختلاف راي عالمان - دعوي نزد يكي از آنان برند، و او رأي خود را در آن مي‏گويد، و همان دعوي را بر ديگري عرضه مي‏كنند و او به خلاف وي راه مي‏پويد. پس قاضيان فراهم مي‏شوند و نزد امامي كه آنان را قضاوت داده مي‏روند. او رأي همه را صواب مي‏شمارد. حالي كه خداي آنان يكي است، پيامبرشان يكي است، و كتابشان يكي است- اين خلاف براي چيست- خدا گفته است به خلاف يكديگر روند و آنان فرمان خدا برده‏اند يا آنان را از مخالفت نهي فرموده و نافرماني او كرده‏اند يا آنچه خدا فرستاد ديني است كاسته، و خدا در كامل ساختن آن از ايشان ياري خواسته يا آنان شريك اويند و حقّ دارند بگويند، و خدا بايد خشنود باشد از راهي كه آنان مي‏پويند يا ديني كه خدا فرستاده تمام بوده و پيامبر (ص) در رساندن آن كوتاهي نموده حالي كه خداي سبحان گويد: «فرو نگذاشتيم در كتاب چيزي را» و گويد: در آن بيان هر چيزي است. و يادآور شده است كه بعض قرآن گواه بعض ديگر است، و اختلافي در آن نيست، و فرمود: «اگر از سوي خداي يكتا نيامده بود، در آن اختلاف فراوان مي‏يافتند.» ظاهر قرآن زيباست، باطن آن ژرف ناپيداست. عجايب آن سپري نگردد، غرايب آن به پايان نرسد، و تاريكي‏ها جز بدان زدوده نشود.

منبع: نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی (ره)، 1385، چاپ اول، انتشارات جلوه کمال، خطبه 18