انواع ترکیب ها در زبان عربی:
ا. ترکیب وصفی (موصوف + صفت)
-
ترکیب اضافی ( مضاف + مضاف الیه)
- ترکیب ترکیبی (مضاف / موصوف + مضاف الیه + صفت)
راه تشخیص هریک از ترکیب های فوق، از دو روش امکان پذیر است: یک. ترجمه. دو. شکل ظاهر. در ادامه هرمورد را از هردو جهت به طور جداگانه بررسی خواهیم کرد.
ا. ترکیب وصفی (موصوف + صفت)
موصوف در ترجمه کلمه ای است که ویژگی آن، بیان می شود. و صفت، ویژگی موصوف را شامل خوبی، بدی، کوچکی، بزرگی، زشتی، زیبایی و .... بیان می کند.
مثال) الصفُّ الکبیرُ : کلاس بزرگ. در این جمله، الصف: موصوف، الکبیر: صفت است.
البته جهت اطمینان از تشخیص موصوف و صفت، می توانیم به صفت «تر» اضافه کنیم. اگر معنادار بود، یقیناً موصوف و صفت است. مثلا در مثال مذکور، اگر بگوییم: «کلاس بزرگ تر» عبارتی معنادار خواهیم داشت.
اما اگر ترکیبی به ما داده شد که ترجمه ی آن برای ما مشکل بود، می توانیم از ظاهر ترکیب، به نقش آن پی ببریم: موصوف و صفت، کلماتی هستند که از نظر (مذکر و مونث)، (حرکت حرف آخر) ، (ال یا تنوین) ، (مفرد و مثنی و جمع) دقیقاً عین هم هستند:
مثال) الطعامُ اللذیذُ - شجرهٌ باسقهٌ - حَرَمَینِ شَریفَینِ.
2. ترکیب اضافی ( مضاف + مضاف الیه)
اگر به مضاف و مضاف الیه در ترجمه ، «تر» اضافه کنیم، معنایی ندارد. و مضاف الیه بیانگر ویژگی کلمه نیست. بلکه بخشی از ترکیب است.
مثال) بابُ الغُرفهِ: درِ اتاق. در این جمله، اگر بگوییم: درِ اتاق تر ، ترکیبی بی معنا خواهیم داشت. و از طرفی کلمه ی اتاق بیان گر ویژگی در نمی باشد. پس: باب: مضاف، و الغرفه : مضاف الیه است.
اما ظاهر ترکیب اضافی، از هیچ نظر (مذکر و مونث)، (حرکت حرف آخر) ، (ال یا تنوین) ، (مفرد و مثنی و جمع)، مضاف و مضاف الیه مثل هم نیستند. و مضاف الیه همیشه مجرور ( ِ ٍ ینِ ینَ) است. اما مضاف، طبق نقش خود در جمله حرکت می پذیرد.
ساختار ترکیب اضافی به دو شکل است:
1.اسم + اسم: مفتاحُ البَیتِ. (مفتاح: مضاف. البیتِ : مضاف الیه و مجرور)
اسم + ضمیر : مِفتاحُنا. (مفتاح : مضاف . نا : مضاف الیه و مجرور محلا)
3. ترکیب ترکیبی (مضاف / موصوف + مضاف الیه + صفت)
در ترکیب های ترکیبی، ساختار ترکیب، همیشه بدین شکل و ترتیب است: اسم + ضمیر + صفت.
که اسم در اول ترکیب، هم موصوف و هم مضاف است. و ضمیر، همیشه مضاف الیه است. و کلمه ی پس از آن، صفت می باشد.
مثال) عبادنا الصالحین. (عباد: موصوف و مضاف / نا : مضاف الیه / الصالحین : صفت)
چیزی که در این ترکیب ها مهم است، ترجمه ی صحیح آنهاست. که اول اسم را ترجمه کنیم و بعد صفت را. و در آخر، مضاف الیه (ضمیر) ترجمه می شود : بندگان شایسته ی ما.
نکات الحاقی بحث:
- اگر کلمه ای مختوم به (یّ نسبت ) بود، حتما صفت است: اَثَرٌ تاریخیٌّ. چون کلمه ی تاریخ، مختوم به (یّ نسبت ) است، نقش صفت دارد و اثرٌ موصوف آن است.
2.رنگها همیشه نقش صفت دارند: اخضر: سبز، ابیض: سفید، احمر: قرمز، و ... : رُمانٌ اَحمر: انار قرمز. (رمان: موصوف . احمر: صفت)
3.مضاف هرگز نمی تواند تنوین ( ً ٍ ٌ) و (ن) جمع مذکر سالم و مثنی بگیرد: طالبین الصف غلط است و صحیح آن: طالبی الصف است. فاکههٌ البُستانِ غلط است و صحیح آن : فاکههُ البستانِ است.
4.موصوف و مضاف، نقش محسوب نمی شوند. بلکه کلمه ای که موصوف یا مضاف است، می تواند هر نقش دیگری در جمله داشته باشد. اما صفت و مضاف الیه، نقش هستند: ذَهَبتُ الی حَفلَهُ الزَّواجِ. (حفله: مضاف و مجرور به حرف جر / الزواج: مضاف الیه)
5.هر اسمی مجرور بود، اما جارو مجرور نبود، یعنی قبل از آن، یکی از حروف جر (الی، علی، ب، ل، فی، عن، من ...) نیامده بود، مضاف الیه است.
- هریک از این ترکیب ها می توانند در جمله آیند. و الزامی ندارد که مجزا باشند: طَرَقَ حَمیدٌ بابَ المَدرَسَهِ. (باب: مفعول و مضاف. المدرسه: مضاف الیه)
7.امکان دارد، موصوف و صفت در جمله از هم فاصله داشته باشند اما مضاف الیه معمولا بالافاصله بعد از مضاف می آید.