سلام و درود
صنعت (مراعات نظیر) و (تناسب)، از صنایع ادبی معنوی در زبان فارسی به شمار می آیند. یعنی جزء صنایعی هستند که از طریق معنا، شناسایی می شوند.
برخی از صاحب نظران معتقدند که مراعات نظیر و تناسب، یک صنعت به شمار می روند. و از هم جدا و مستقل نیستند. اگرچه برخی دیگر این دو صنعت را از هم دیگر تفکیک نموده اند.
مراعات نظیر و تناسب; به ارتباط و هماهنگی و تناسب معنایی (از نظر: زمانی، مکانی، همراهی و ...) دو یا چند کلمه باهم ، در شعر و نثر گفته می شود.
حال آن که، از نظر صاحب نظرانی، که این دو صنعت ادبی را از هم مجزا می دانند، معمولا:
-
اگر این هماهنگی بین دو کلمه بود، تناسب است.
- اما اگر این هماهنگی بین سه کلمه به بالا بود، مراعات نظیر است.
همچنین:
در مراعات نظیر، نسبت به تناسب، خلاقیت و پویایی ذهن و تداعی و زیبایی و دلنشینی سخن، بیشتر است. زیرا در تناسب، برخلاف مراعات نظیر، ذهن ما به تکاپو واداشته نمی شود. و به جز، هم نوع بودن کلمات، ایجاد شباهتی ادبی وجود ندارد، تا به استعاره ختم شود.
مثال برای تناسب:
در یک نوشت افزار فروشی ، مدادرنگی های زیبا و خودکارهای آبی و قرمز به چشم می خورد.
*در این مثال، می بینیم که بین دو کلمه ی مدادرنگی و خودکار ، و همچنین بین دو کلمه ی آبی و قرمز، ارتباط معنایی وجود دارد. اما این متن، حال و هوای ادبی ندارد.
مثال‌های برای مراعات نظیر:
۱. ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی به دست آری و به غفلت نخوری
*در این مثال می بینیم که، بین کلمات ابر و باد و مه و خورشید و فلک ارتباط معنایی وجود دارد. و در عین حال، متن، ادبی است.
۲. ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد
*ارتباطی بین ارغوان و سمن و نرگس و شقایق برقرار است.
۳. مزرع سبز فلک دیدم و داس و مه نو
یادم از کشته ی خویش آمد هنگام درو
*ارتباطی بین مزرع و داس و درو و کشته برقرار است.
