اين روزها همه دارن براي جشن شب يلدا اماده ميشن و هم توي تلوزيون و هم توي جامعه دغدغه و همهمه در مورد شب يلداست. خواستم بدونم كه كسي ميدونه كه شب يلدا از كجا اومده و ايا فقط براي ايراني هاست؟ با تشكر
به لحاظ تاریخی شب یلدا یا همان شب چلّه یکی از قدیمی ترین جشن‌های ایرانی است. ویژگی این شب، طولانی بودن آن است. به عبارت بهتر، طولانی ترین شب سال رو شب یلدا می گن.
در واقع در این جشن، سپری شدن طولانی ترین شب سال و پس از آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که همچنین مصادف با انقلاب زمستانی نیز است، گرامی داشته می‌شود و در ایران عموما جشن‌های خانوادگی گرفته می‌شود و در عموم جامعه رفتار شادی دیده می‌شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.
«شب یلدا» یا «شب چلّه» به شکلی یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان پنداشته شده و از سال ۵۰۲ قبل از میلاد (در زمان داریوش یکم) به تقویم رسمی ایرانیان باستان افزوده شده است.
مردم زمان های گذشته، که شغل کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد و در طول یک سال، با طی شدن روزها، فصل ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، طبق تجربه و گذر زمان، توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و کوتاهی/بلندی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند. آنان می‌دیدند که در برخی از ایام و فصول، روزها بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد به وجود آمد که نور، روشنایی و همچنین تابش خورشید، نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و تضادند.
بعضی از تنقلات شب یلدا در تمامی شهرهای کشور به صورت مشترک استفاده می‌شود؛ اما برخی تنقلات به صورت اختصاصی و ویژه، مبتنی بر جغرافیای منطقه مورد توجه مردم آن خطه قرار گرفته است. مثلا همان طور که در شمال ایران ماهی بزرگ از ملزومات سفره یلداست، در آذربایجان هم تزئین هندوانه با شال قرمز مهم شمرده می‌شود.
آنان معتقدند که در این شب چله (یلدا) باید 40 نوع خوراکی بخورن. خوراکی‌های همچون کدو پخته، حلوا، فندق، پسته، نقل، برنج برشته، خورشت تره، نخود برشته، شیرینی، هندوانه، پرتقال، لیمو، گلابی محلی، انار، خربزه و ... .
آنان معتقدند که جوان‌ها با حبوبات کوبیده قووت درست می‌کنن، از آن می‌خورن و می‌خوابن و برای تعبیر خواب پیش بزرگ‌ترها می‌رون.
مردمان خراسان هم به خاطر وجود گیاه چوبک از ریشه این گیاه مایعی درست می‌کنن که کف می‌کند و آن را که با شیره انگور و گردو تزئین کرده‌اند، برای مهمان‌ها می‌آورن. جوان‌ترها برای شادی این کف را به سر و صورت همدیگر می‌مالن. جالبه واقعا :-)
همچنین در خوی نیز به مهمانان پشمک که شبیه برف است، هدیه می‌دن و می خورن.
همچنین در شیراز، مردم انار پلو می‌خورن.
در استان مرکزی هم برای غذای شب یلدا گوسفندی را قربانی می‌کنن و با دل و جگر آن جزلاق (جغول بقول) می‌پزن.
اونجا الموت پولک ماهی رو در ظرفی می‌ریزن. آنان معتقدند که اگه تعداد پولک‌های ماهی زوج بود سالی پر از بارندگی و برکت در انتظار است و در طول سال می‌گویند:
جفت آوردیم، ان‌شاءالله همیشه جفت بیاریم.
در تهران قدیم هم مثل الموت و شمال کشور که با هندوانه فال می‌گیرن، فال گرفتن با خوراکی‌ها مرسوم بود. گردو را می‌شکستند، اگر پوک بود، آینده بدی را نشون می‌داد.
شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته میشه. ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام، شب یلدا رو جشن می‌گیرن. این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف شده و به همین خاطر از اون زمان به بعد، طول روز بیشتر و طول شب کوتاه تر میشه.
واژه‌ی یلدا ریشه‌ی سریانی داره و به معنای «ولادت» و «تولد» هست. منظور از تولد، ولادت خورشید (مهر/میترا) است. رومی‌ها یلدا رو ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر نامیدن. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از اون رو میلاد خورشید میدونه.
شب یلدا و تمام جشن‌هایی که در این شب برگزار میشه، یک سنت باستانی هستش. مردم در ایام قدیم که خیلی از کارهاشون وابسته به نور خورشید بوده، دیدن که بعضی از روزهای سال، طول مدت روز بلند تر میشه و شب کوتاه تر میشه وبعضی روزای دیگه در فصول دیگه برعکس همین اتفاق می‌وفته. و با تکرار این فرایند و گذر فصل ها، به این نتیجه رسیدن که وقتی فصل زمستون شروع میشه رفته رفته شب ها به سمت کوتاه شدن میرن و روزها بلندتر میشن و به همین مناسبت زمان بلندترین شب سال رو (که یلدا باشه) جشن می‌گرفتن.
به عبارت بهتر، مردم دوران باستان (مثلا اقوام آریایی) ، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، متوجه شدند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها رفته رفته بلندتر و شب ها کوتاه‌تر می شن، از همین رو اون شب رو شب زایش خورشید نامیده و اون رو آغاز سال قرار دادن.
به همین ترتیب در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع میشه و در اوستا، واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» یا «سَرِذَ» که مفهوم «سال» را افاده می کند، خودش یعنی «سرد». این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی هستش. در آثارالباقیه ابوریحان بیرونی، ص 255، از روز اول دی ماه، با عنوان خور هم یاد شده و همچنین در قانون مسعودی نسخه موزه بریتانیا توی لندن، «خُره روز» ثبت شده است. اگرچه در بعضی منابع دیگه «خرم روز» نامیده شده است. در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده است:
یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدی و آخر قوس باشد و آن درازترین شب هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می باشد و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.
| 1 | مرسی بابت توضیحات دقیقی که دادی +1 ــ سعید مرادی در 6 سال قبل |
