سفارش به تقوا

امیرالمومنین (ع) در خطبه 189

و من خطبة له عليه السلام - يَعْلَمُ عَجِيجَ الْوُحُوشِ فِي الْفَلَوَاتِ وَ مَعَاصِيَ الْعِبَادِ فِي الْخَلَوَاتِ وَ اخْتِلَافَ النِّينَانِ فِي الْبِحَارِ الْغَامِرَاتِ وَ تَلَاطُمَ الْمَاءِ بِالرِّيَاحِ الْعَاصِفَاتِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً نَجِيبُ اللَّهِ وَ سَفِيرُ وَحْيِهِ وَ رَسُولُ رَحْمَتِهِ أَمَّا بَعْدُ فَأُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي ابْتَدَأَ خَلْقَكُمْ وَ إِلَيْهِ يَكُونُ مَعَادُكُمْ وَ بِهِ نَجَاحُ طَلِبَتِكُمْ وَ إِلَيْهِ مُنْتَهَى رَغْبَتِكُمْ وَ نَحْوَهُ قَصْدُ سَبِيلِكُمْ وَ إِلَيْهِ مَرَامِي مَفْزَعِكُمْ فَإِنَّ تَقْوَى اللَّهِ دَوَاءُ دَاءِ قُلُوبِكُمْ وَ بَصَرُ عَمَى أَفْئِدَتِكُمْ وَ شِفَاءُ مَرَضِ أَجْسَادِكُمْ وَ صَلَاحُ فَسَادِ صُدُورِكُمْ وَ طَهُورُ دَنَسِ أَنْفُسِكُمْ وَ جِلَاءُ غِشَاءِ أَبْصَارِكُمْ وَ أَمْنُ فَزَعِ جَأْشِكُمْ وَ ضِيَاءُ سَوَادِ ظُلْمَتِكُمْ فَاجْعَلُوا طَاعَةَ اللَّهِ شِعَاراً دُونَ دِثَارِكُمْ وَ دَخِيلًا دُونَ شِعَارِكُمْ وَ لَطِيفاً بَيْنَ أَضْلَاعِكُمْ وَ أَمِيراً فَوْقَ أُمُورِكُمْ وَ مَنْهَلًا لِحِينِ وَرُودِكُمْ‏ وَ شَفِيعاً لِدَرْكِ طَلِبَتِكُمْ وَ جُنَّةً لِيَوْمِ فَزَعِكُمْ وَ مَصَابِيحَ لِبُطُونِ قُبُورِكُمْ وَ سَكَناً لِطُولِ وَحْشَتِكُمْ وَ نَفَساً لِكُرَبِ مَوَاطِنِكُمْ فَإِنَّ طَاعَةَ اللَّهِ حِرْزٌ مِنْ مَتَالِفَ مُكْتَنِفَةٍ وَ مَخَاوِفَ مُتَوَقَّعَةٍ وَ أُوَارِ نِيرَانٍ مُوقَدَةٍ فَمَنْ أَخَذَ بِالتَّقْوَى عَزَبَتْ عَنْهُ الشَّدَائِدُ بَعْدَ دُنُوِّهَا وَ احْلَوْلَتْ لَهُ الْأُمُورُ بَعْدَ مَرَارَتِهَا وَ انْفَرَجَتْ عَنْهُ الْأَمْوَاجُ بَعْدَ تَرَاكُمِهَا وَ أَسْهَلَتْ لَهُ الصِّعَابُ بَعْدَ إِنْصَابِهَا وَ هَطَلَتْ عَلَيْهِ الْكَرَامَةُ بَعْدَ قُحُوطِهَا وَ تَحَدَّبَتْ عَلَيْهِ الرَّحْمَةُ بَعْدَ نُفُورِهَا وَ تَفَجَّرَتْ عَلَيْهِ النِّعَمُ بَعْدَ نُضُوبِهَا وَ وَبَلَتْ عَلَيْهِ الْبَرَكَةُ بَعْدَ إِرْذَاذِهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي نَفَعَكُمْ بِمَوْعِظَتِهِ وَ وَعَظَكُمْ بِرِسَالَتِهِ وَ امْتَنَّ عَلَيْكُمْ بِنِعْمَتِهِ فَعَبِّدُوا أَنْفُسَكُمْ لِعِبَادَتِهِ وَ اخْرُجُوا إِلَيْهِ مِنْ حَقِّ طَاعَتِهِ ثُمَّ إِنَّ هَذَا الْإِسْلَامَ دِينُ اللَّهِ الَّذِي اصْطَفَاهُ لِنَفْسِهِ وَ اصْطَنَعَهُ عَلَى عَيْنِهِ وَ أَصْفَاهُ خِيَرَةَ خَلْقِهِ وَ أَقَامَ دَعَائِمَهُ عَلَى مَحَبَّتِهِ أَذَلَّ الْأَدْيَانَ بِعِزَّتِهِ وَ وَضَعَ الْمِلَلَ بِرَفْعِهِ وَ أَهَانَ أَعْدَاءَهُ بِكَرَامَتِهِ وَ خَذَلَ مُحَادِّيهِ بِنَصْرِهِ وَ هَدَمَ أَرْكَانَ الضَّلَالَةِ بِرُكْنِهِ وَ سَقَى مَنْ عَطِشَ مِنْ حِيَاضِهِ وَ أَتْأَقَ الْحِيَاضَ بِمَوَاتِحِهِ ثُمَّ جَعَلَهُ لَا انْفِصَامَ لِعُرْوَتِهِ وَ لَا فَكَّ لِحَلْقَتِهِ وَ لَا انْهِدَامَ لِأَسَاسِهِ وَ لَا زَوَالَ لِدَعَائِمِهِ وَ لَا انْقِلَاعَ لِشَجَرَتِهِ وَ لَا انْقِطَاعَ لِمُدَّتِهِ وَ لَا عَفَاءَ لِشَرَائِعِهِ وَ لَا جَذَّ لِفُرُوعِهِ وَ لَا ضَنْكَ لِطُرُقِهِ وَ لَا وُعُوثَةَ لِسُهُولَتِهِ وَ لَا سَوَادَ لِوَضَحِهِ وَ لَا عِوَجَ لِانْتِصَابِهِ وَ لَا عَصَلَ فِي عُودِهِ وَ لَا وَعْثَ لِفَجِّهِ وَ لَا انْطِفَاءَ لِمَصَابِيحِهِ وَ لَا مَرَارَةَ لِحَلَاوَتِهِ فَهُوَ دَعَائِمُ أَسَاخَ فِي الْحَقِّ أَسْنَاخَهَا وَ ثَبَّتَ لَهَا أَسَاسَهَا وَ يَنَابِيعُ غَزُرَتْ عُيُونُهَا وَ مَصَابِيحُ شُبَّتْ نِيرَانُهَا وَ مَنَارٌ اقْتَدَى بِهَا سُفَّارُهَا وَ أَعْلَامٌ قُصِدَ بِهَا فِجَاجُهَا وَ مَنَاهِلُ رَوِيَ بِهَا وُرَّادُهَا جَعَلَ اللَّهُ فِيهِ مُنْتَهَى رِضْوَانِهِ وَ ذِرْوَةَ دَعَائِمِهِ وَ سَنَامَ طَاعَتِهِ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ وَثِيقُ الْأَرْكَانِ رَفِيعُ الْبُنْيَانِ مُنِيرُ الْبُرْهَانِ مُضِي‏ءُ النِّيرَانِ عَزِيزُ السُّلْطَانِ مُشْرِفُ الْمَنَارِ مُعْوِذُ الْمَثَارِ فَشَرِّفُوهُ وَ اتَّبِعُوهُ وَ أَدُّوا إِلَيْهِ حَقَّهُ وَ ضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بَعَثَ مُحَمَّداً- صلى الله عليه واله- بِالْحَقِّ حِينَ دَنَا مِنَ الدُّنْيَا الِانْقِطَاعُ وَ أَقْبَلَ مِنَ الْآخِرَةِ الِاطِّلَاعُ وَ أَظْلَمَتْ بَهْجَتُهَا بَعْدَ إِشْرَاقٍ وَ قَامَتْ بِأَهْلِهَا عَلَى سَاقٍ وَ خَشُنَ مِنْهَا مِهَادٌ وَ أَزِفَ مِنْهَا قِيَادٌ فِي انْقِطَاعٍ مِنْ مُدَّتِهَا وَ اقْتِرَابٍ مِنْ أَشْرَاطِهَا وَ تَصَرُّمٍ مِنْ أَهْلِهَا وَ انْفِصَامٍ مِنْ حَلْقَتِهَا وَ انْتِشَارٍ مِنْ سَبَبِهَا وَ عَفَاءٍ مِنْ أَعْلَامِهَا وَ تَكَشُّفٍ مِنْ عَوْرَاتِهَا وَ قِصَرٍ مِنْ طُولِهَا جَعَلَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بَلَاغاً لِرِسَالَتِهِ وَ كَرَامَةً لِأُمَّتِهِ وَ رَبِيعاً لِأَهْلِ زَمَانِهِ وَ رِفْعَةً لِأَعْوَانِهِ وَ شَرَفاً لِأَنْصَارِهِ ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْهِ الْكِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِيحُهُ وَ سِرَاجاً لَا يَخْبُو تَوَقُّدُهُ وَ بَحْراً لَا يُدْرَكُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا يَضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا يُظْلِمُ ضَوْءُهُ وَ فُرْقَاناً لَا يَخْمَدُ بُرْهَانُهُ وَ بُنْيَانًا لَا تُهْدَمُ أَرْكَانُهُ وَ شِفَاءً لَا تُخْشَى أَسْقَامُهُ وَ عِزّاً لَا تُهْزَمُ أَنْصَارُهُ وَ حَقّاً لَا تُخْذَلُ أَعْوَانُهُ‏ فَهُوَ مَعْدِنُ الْإِيمَانِ وَ بُحْبُوحَتُهُ وَ يَنَابِيعُ الْعِلْمِ وَ بُحُورُهُ وَ رِيَاضُ الْعَدْلِ وَ غُدْرَانُهُ وَ أَثَافِيُّ الْإِسْلَامِ وَ بُنْيَانُهُ وَ أَوْدِيَةُ الْحَقِّ وَ غِيطَانُهُ وَ بَحْرٌ لَا يَنْزِفُهُ الْمُسْتَنْزِفُونَ وَ عُيُونٌ لَا يُنْضِبُهَا الْمَاتِحُونَ وَ مَنَاهِلُ لَا يُغِيضُهَا الْوَارِدُونَ وَ مَنَازِلُ لَا يَضِلُّ نَهْجَهَا الْمُسَافِرُونَ وَ أَعْلَامٌ لَا يَعْمَى عَنْهَا السَّائِرُونَ وَ آكَامٌ لَا يَجُوزُ عَنْهَا الْقَاصِدُونَ جَعَلَهُ اللَّهُ رِيّاً لَعَطَشِ الْعُلَمَاءِ وَ رَبِيعاً لَقُلُوبِ الْفُقَهَاءِ وَ مَحَاجَّ لِطُرُقِ الصُّلَحَاءِ وَ دَوَاءً لَيْسَ بَعْدَهُ دَاءٌ وَ نُوراً لَيْسَ مَعَهُ ظُلْمَةٌ وَ حَبْلًا وَثِيقاً عُرْوَتُهُ وَ مَعْقِلًا مَنِيعاً ذِرْوَتُهُ وَ عِزّاً لَمَنْ تَوَلَّاهُ وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ وَ هُدًى لِمَنِ ائْتَمَّ بِهِ وَ عُذْراً لِمَنِ انْتَحَلَهُ وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَكَلَّمَ بِهِ وَ شَاهِداً لِمَنْ خَاصَمَ بِهِ وَ فَلْجاً لِمَنْ حَاجَّ بِهِ وَ حَامِلًا لِمَنْ حَمَلَهُ وَ مَطِيَّةً لِمَنْ أَعْمَلَهُ وَ آيَةً لِمَنْ تَوَسَّمَ وَ جُنَّةً لِمَنِ اسْتَلْأَمَ وَ عِلْماً لِمَنْ وَعَى وَ حَدِيثاً لِمَنْ رَوَى وَ حُكْماً لِمَنْ قَضَى

از خطبه‏هاي آن حضرت است - مي‏داند فرياد ددان را در بيابانها و نافرماني بندگان را در نهانها، و آمد شد ماهيان را به درياهايي با آب فراوان، و به هم كوفتن آب را بر اثر بادهاي سخت وزان. و گواهي مي‏دهم كه محمد (ص) گزيده خداست، و رساننده وحي او و رسول رحمت او برماست. اما بعد، سفارش مي‏كنم شما را به ترس از خدايي كه آفرينشتان را آغاز فرمود، و بازگشتنتان بدو خواهد بود. روايي حاجت شما از اوست، و نهايت رغبتتان به درگاه اوست. مقصد راه شما به پيشگاه او منتهي شود، و پناهگاهتان سايه رحمت او بود. داروي درد دلهاتان ترس از خداست، و ترس از خدا موجب بينايي درونهاي كور شماست، و درمان بيماري كالبدهاتان و زداينده فساد سينه‏هاتان. پليديهاي جانهاتان را پاك كننده است، و تاريكي ديده‏هاتان را روشني بخشنده. و بيم و نگراني دلتان را ايمني، و در تاريكي - ناداني - شما را روشني. پس فرمانبرداري خدا را پوشش جان كنيد. نه رويه كار سازيد - كه براي ديدن مردمان كنيد -. و به درون فرمانبردار باشيد نه در برون، چنانكه فرمانبرداري ميان پهلوها و پشت شما بود - بسان پي و رگ و خون - و بر سر همه كارهاتان اميرش نماييد، و آبشخوريش - سازيد - براي روزي كه بد آن در مي‏آييد. و ميانجيي براي حاجت روا گرديدن، و سپري براي روز ترسيدن، و درون گورها را چراغ روشنايي، و آرامشي به هنگام وحشت دراز و بيم تنهايي، و زداينده غم در منزلهاي اين جهانتان - و پس از مردن هم - كه همانا فرمانبرداري خدا پناه از مهلكه‏هاي نهان است، و از ترسگاهها كه بيم افتادن در آن است، و از گرمي آتشها كه سخت سوزان است. پس آن كه به تقوا كوشد سختيها از او روي پوشد از آن پس كه نزديك مي‏نمود، و كارها بر وي شيرين شود، از آن پس كه تلخ مي‏بود. و موجهاي انباشته - بلا - از او بگشايد، و آنچه سخت بود براي او آسان نمايد. باران پيوسته مكرمت از پس باز ايستادن بر او ببارد، و رحمت‏ رويگردان بدو روي آرد. چشمه نعمت پس از فرو شدن آب براي وي روان گردد، و نم‏نم باران بركت، درشت قطره شود و بر او ريزان. پس بترسيد از خدايي كه شما را از موعظت خود بهره‏مند ساخت، و با فرستادن - پيامبرانش - پند داد، و با نعمت خود رشته منت به گردنتان انداخت. پس خود را با پرستش او خوار داريد و حق طاعتش را بگزاريد. ديگر اين كه اين اسلام دين خداست كه آن را براي خود گزيد، و به ديده عنايت خويشش پروريد، و بهترين آفريدگان خود را مخصوص - رساندن - آن - به مردمان - گردانيد. ستونهاي آن را بر دوستي خود استوار داشت، و با عزت آن ديگر دينها را خوار، و به سربلندي آن ديگر ملتها را پست و بي‏مقدار، و به ارجمندي آن دشمنانش را بي اعتبار، و با ياري كردن آن مخالفانش را واگذارد، و ياري ننمود، و با استواري پايه‏اش پايه‏هاي گمراهي را ويران فرمود. و تشنگان - حكمت - را از آبدانهايش سيراب كرد و آبگيرهاي - آن - را براي بردارندگان آب - معرفت - پر آب. پس چنانش برپا داشت كه نه دستاويزش بريدني باشد، و نه حلقه‏هايش گشودني، و نه پايه‏هايش ويران شدني، و نه ستونهايش برافكندني، و نه درخت آن از ريشه برآيد و نه زمانش به سرآيد. و نه راههايش پي سپر روزگار گردد و نه شاخه‏هايش بريدني و نه راههايش تنگ و - ديرگذر -، و نه پيمودن همواريهايش دشوار. نه سپيدي روشنش را سياهي فرا گيرد، و نه راستي‏اش كجي پذيرد. چون چوب خشك خمش نتوان كرد، و گذرگاهش را بي دشواري توان سپرد. چراغش نميرد و شيريني‏اش چاشني تلخي نگيرد. پس اسلام ستونهاست كه خدا پايه‏هايش را بر حق استوار كرد و اساس آن را پايدار كرد، و چشمه‏هاست نهرهايش پر آب و جوشان، و چراغهاست روشنايي آن تابان، و نشانه‏هاست كه ديده بدان نهند و از درّه‏هايش بگذرند، و آبشخورهاست كه در شوندگان بدان سيراب شوند. خدا نهايت خشنودي خود را در اسلام قرار داده و فرازترين نقطه ستونهاي - شرع - در اين دين ايستاده، و بالاترين مقام طاعتش را در پيروي آن نهاده‏ پس اسلام نزد خدا استوار پايه است و افراشته بنيان، برهانش روشن است و روشني‏اش تابان، قدرتش ارجمند است و نشانه‏هايش بلند و در افتادن با آن ناممكن - و مايه ريشخند -. پس آن را بزرگ بشماريد، و پيرويش كنيد و حق آن را بگزاريد، و در جايي كه شايسته آن است فرودش آريد. پس خدا محمد را كه درود وي بر او و ياران او باد به حق برانگيخت، آن گاه كه پايان دنيا نزديك بود و آخرت روي‏آور و جهان پس از روشني و زيبايي، تاريك. زندگي مردمش دشوار، و آرام جاي آنان ناهموار، جهان به نيستي و فرو ريختن نزديك گرديده، مدت آن به سر رسيده، و نشانه‏هاي آن پديد و پيوند مردمش با آن بريده، و حلقه‏هاي پيوندشان از هم دريده، و اسباب از هم گسيختگي‏شان بسيار، و نشانه‏هاي رستگاري ناپايدار، و زشتيهاي دنيا آشكار، رشته عمرش كوتاه - و به سر رسيدنش نمودار -. اين هنگام خدا او را مأمور رساندن شريعت - به مردمان - كرد و موجب ارجمندي امت، و بهار مردم زمانش، و مايه سربلندي يارانش، و موجب شرف ياورانش. پس فرو فرستاد بر او قرآن را، نوري كه چراغ‏هاي آن فرو نميرد، و چراغي كه افروختگي‏اش كاهش نپذيرد، و دريايي كه ژرفاي آن كس نداند، و راهي كه پيمودنش رهرو را به گمراهي نكشاند. و پرتوي كه فروغ آن تيرگي نگيرد، و فرقاني كه نور برهانش خاموش نشود، و تبياني كه اركانش ويراني نپذيرد، و بهبوديي كه در آن بيم بيماري نباشد، و ارجمنديي كه يارانش را شكست و ناپايداري نباشد، و حقي كه ياورانش را زيان و خواري نباشد. پس قرآن معدن ايمان است و ميانجاي آن، و چشمه‏سار دانش است و درياهاي آن، و باغستان دادست و آبگيرهاي آن، و بنياد اسلام است و بنلاد استوار آن. واديهاي حقيقت است و سبزه‏زارهاي آن، و دريايي است كه بردارندگان آب آن را خشك نگردانند، و چشمه‏سارهاست كه آب كشندگان، آب آن را به ته نرسانند، و آبشخورهاست كه در آيندگان آب آن را كم نكنند، و منزلگاههاست كه مسافران راهش را گم نكنند، و نشانه‏هاست كه روندگان از نظرش دور ندارند، و پشته‏هاست كه روي آورندگان از آن نگذرند و آن را نگذارند. خدايش مايه سيرابي دانشمندان كرده است، و بهار دلهاي فقيهان و مقصد راههاي پارسايان، و دارويي كه از پس آن بيماري نيست و نوري كه با آن تاري نيست، و ريسماني كه گرفتنگاه آن استوار است و پناهگاهي كه قلّه آن‏ پناهنده را نگاهدارست، و ارجمندي هر كه با او دوستي ورزد و امان آن كس كه بدان در شود، و راهنماي هر كه بدان اقتدا كند، و عذرخواه آن كه آن را مذهب خود گيرد و برهان هر كس كه بدان سخن گويد و آن را پذيرد، و گواه هر كه در مخاصمت پشتيبان خويشش شماريد، و پيروزي آن كس كه بدان حجت آرد، و راهبر آن كه آن را به كار دارد و برنده آن كه آن را كار فرمايد، و نشان آن كس كه در آن بنگرد چنانكه بايد، و نگاهدار كسي كه خود را بدان از آسيب پايد، و دانش كسي كه آن را نيك به خاطر سپارد، و حديث كسي كه از آن روايت كند، و حكم آن كس كه خواهد حكم دهد.

منبع: نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی (ره)، 1385، چاپ اول، انتشارات جلوه کمال، خطبه 189