در پاسخ معاويه

امیرالمومنین (ع) در نامه 28

و من كتاب له عليه السلام إلى معاوية جوابا و هو من محاسن الكتب - أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَتَانِي كِتَابُكَ تَذْكُرُ فِيهِ اصْطِفَاءَ اللَّهِ مُحَمَّداً- صلى الله عليه واله- لِدِينِهِ وَ تَأْيِيدَهُ إِيَّاهُ لِمَنْ أَيَّدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَقَدْ خَبَأَ لَنَا الدَّهْرُ مِنْكَ عَجَباً إِذْ طَفِقْتَ تُخْبِرُنَا بِبَلَاءِ اللَّهِ تَعَالَى عِنْدَنَا وَ نِعْمَتِهِ عَلَيْنَا فِي نَبِيِّنَا فَكُنْتَ فِي ذَلِكَ كَنَاقِلِ التَّمْرِ إِلَى هَجَرَ وَ دَاعِي مُسَدِّدِهِ إِلَى النِّضَالِ وَ زَعَمْتَ أَنَّ أَفْضَلَ النَّاسِ فِي الْإِسْلَامِ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَذَكَرْتَ أَمْراً إِنْ تَمَّ اعْتَزَلَكَ كُلُّهُ وَ إِنْ نَقَصَ لَمْ يَلْحَقْكَ ثَلْمُهُ‏ وَ مَا أَنْتَ وَ الْفَاضِلَ وَ الْمَفْضُولَ وَ السَّائِسَ وَ الْمَسُوسَ وَ مَا لِلطُّلَقَاءِ وَ أَبْنَاءِ الطُّلَقَاءِ وَ التَّمْيِيزَ بَيْنَ الْمُهَاجِرِينَ الْأَوَّلِينَ وَ تَرْتِيبَ دَرَجَاتِهِمْ وَ تَعْرِيفَ طَبَقَاتِهِمْ هَيْهَاتَ لَقَدْ حَنَّ قِدْحٌ لَيْسَ مِنْهَا وَ طَفِقَ يَحْكُمُ فِيهَا مَنْ عَلَيْهِ الْحُكْمُ لَهَا أَ لَا تَرْبَعُ أَيُّهَا الْإِنْسَانُ عَلَى ظَلْعِكَ وَ تَعْرِفُ قُصُورَ ذَرْعِكَ وَ تَتَأَخَّرُ حَيْثُ أَخَّرَكَ الْقَدَرُ فَمَا عَلَيْكَ غَلَبَةُ الْمَغْلُوبِ وَ لَا لَكَ ظَفَرُ الظَّافِرِ وَ إِنَّكَ لَذَهَّابٌ فِي التِّيهِ رَوَّاغٌ عَنِ الْقَصْدِ أَ لَا تَرَى- غَيْرَ مُخْبِرٍ لَكَ وَ لَكِنْ بِنِعْمَةِ اللَّهِ أُحَدِّثُ- أَنَّ قَوْماً اسْتُشْهِدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ لِكُلٍّ فَضْلٌ حَتَّى إِذَا اسْتُشْهِدَ شَهِيدُنَا قِيلَ سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ خَصَّهُ رَسُولُ اللَّهِ- صلى الله عليه واله- بِسَبْعِينَ تَكْبِيرَةً عِنْدَ صَلَاتِهِ عَلَيْهِ أَ وَ لَا تَرَى أَنَّ قَوْماً قُطِّعَتْ أَيْدِيهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لِكُلٍّ فَضْلٌ حَتَّى إِذَا فُعِلَ بِوَاحِدِنَا كَمَا فُعِلَ بِوَاحِدِهِمْ قِيلَ الطَّيَّارُ فِي الْجَنَّةِ وَ ذُو الْجَنَاحَيْنِ وَ لَوْ لَا مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ مِنْ تَزْكِيَةِ الْمَرْءِ نَفْسَهُ لَذَكَرَ ذَاكِرٌ فَضَائِلَ جَمَّةً تَعْرِفُهَا قُلُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ لَا تَمُجُّهَا آذَانُ السَّامِعِينَ فَدَعْ عَنْكَ مَنْ مَالَتْ بِهِ الرَّمِيَّةُ فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ النَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا لَمْ يَمْنَعْنَا قَدِيمُ عِزِّنَا وَ لَا عَادِيُّ طَوْلِنَا عَلَى قَوْمِكَ أَنْ خَلَطْنَاكُمْ بِأَنْفُسِنَا فَنَكَحْنَا وَ أَنْكَحْنَا فِعْلَ الْأَكْفَاءِ وَ لَسْتُمْ هُنَاكَ وَ أَنَّى يَكُونُ ذَلِكَ كَذَلِكَ وَ مِنَّا النَّبِيُّ وَ مِنْكُمُ الْمُكَذِّبُ وَ مِنَّا أَسَدُ اللَّهِ وَ مِنْكُمْ أَسَدُ الْأَحْلَافِ وَ مِنَّا سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مِنْكُمْ صِبْيَةُ النَّارِ وَ مِنَّا خَيْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ وَ مِنْكُمْ حَمَّالَةُ الْحَطَبِ فِي كَثِيرٍ مِمَّا لَنَا وَ عَلَيْكُمْ فَإِسْلَامُنَا مَا قَدْ سُمِعَ وَ جَاهِلِيَّتُنَا لَا تُدْفَعُ وَ كِتَابُ اللَّهِ يَجْمَعُ لَنَا مَا شَذَّ عَنَّا وَ هُوَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ وَ قَوْلُهُ تَعَالَى إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ فَنَحْنُ مَرَّةً أَوْلَى بِالْقَرَابَةِ وَ تَارَةً أَوْلَى بِالطَّاعَةِ وَ لَمَّا احْتَجَّ الْمُهَاجِرُونَ عَلَى الْأَنْصَارِ يَوْمَ السَّقِيفَةِ بِرَسُولِ اللَّهِ- صلى الله عليه واله- فَلَجُوا عَلَيْهِمْ فَإِنْ يَكُنِ الْفَلَجُ بِهِ فَالْحَقُّ لَنَا دُونَكُمْ وَ إِنْ يَكُنْ بِغَيْرِهِ فَالْأَنْصَارُ عَلَى دَعْوَاهُمْ وَ زَعَمْتَ أَنِّي لِكُلِّ الْخُلَفَاءِ حَسَدْتُ وَ عَلَى كُلِّهِمْ بَغَيْتُ فَإِنْ يَكُنْ ذَلِكَ كَذَلِكَ فَلَيْسَ الْجِنَايَةُ عَلَيْكَ فَيَكُونَ الْعُذْرُ إِلَيْكَ وَ تِلْكَ شَكَاةٌ ظَاهِرٌ عَنْكَ عَارُهَا وَ قُلْتَ إِنِّي كُنْتُ أُقَادُ كَمَا يُقَادُ الْجَمَلُ الْمَخْشُوشُ حَتَّى أُبَايِعَ وَ لَعَمْرُ اللَّهِ لَقَدْ أَرَدْتَ أَنْ تَذُمَّ فَمَدَحْتَ وَ أَنْ تَفْضَحَ فَافْتَضَحْتَ وَ مَا عَلَى الْمُسْلِمِ مِنْ غَضَاضَةٍ فِي أَنْ يَكُونَ مَظْلُوماً مَا لَمْ يَكُنْ شَاكّاً فِي دِينِهِ وَ لَا مُرْتَاباً بِيَقِينِهِ وَ هَذِهِ حُجَّتِي إِلَى غَيْرِكَ قَصْدُهَا وَ لَكِنِّي أَطْلَقْتُ لَكَ مِنْهَا بِقَدْرِ مَا سَنَحَ مِنْ ذِكْرِهَا ثُمَّ ذَكَرْتَ مَا كَانَ مِنْ أَمْرِي وَ أَمْرِ عُثْمَانَ فَلَكَ أَنْ تُجَابَ عَنْ هَذِهِ‏ لِرَحِمِكَ مِنْهُ فَأَيُّنَا كَانَ أَعْدَى لَهُ وَ أَهْدَى إِلَى مَقَاتِلِهِ أَ مَنْ بَذَلَ لَهُ نُصْرَتَهُ فَاسْتَقْعَدَهُ وَ اسْتَكَفَّهُ أَمْ مَنِ اسْتَنْصَرَهُ فَتَرَاخَى عَنْهُ وَ بَثَّ الْمَنُونَ إِلَيْهِ حَتَّى أَتَى قَدَرُهُ عَلَيْهِ كَلَّا وَ اللَّهِ لَ قَدْ عَلِمَ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَ الْقائِلِينَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنا وَ لا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلَّا قَلِيلًا وَ مَا كُنْتُ لِأَعْتَذِرَ مِنْ أَنِّي كُنْتُ أَنْقِمُ عَلَيْهِ أَحْدَاثاً فَإِنْ كَانَ الذَّنْبُ إِلَيْهِ إِرْشَادِي وَ هِدَايَتِي لَهُ فَرُبَّ مَلُومٍ لَا ذَنْبَ لَهُ وَ قَدْ يَسْتَفِيدُ الظِّنَّةَ الْمُتَنَصِّحُ (وَ مَا أَرَدْتُ إِلَّا الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَ ما تَوْفِيقِي إِلَّا بِاللَّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ) وَ ذَكَرْتَ أَنَّهُ لَيْسَ لِي وَ لِأَصْحَابِي عِنْدَكَ إِلَّا السَّيْفُ فَلَقَدْ أَضْحَكْتَ بَعْدَ اسْتِعْبَارٍ مَتَى أَلْفَيْتَ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَنِ الْأَعْدَاءِ نَاكِلِينَ وَ بِالسُّيُوفِ مُخَوَّفِينَ لَبِّثْ قَلِيلًا يَلْحَقِ الْهَيْجَا حَمَلْ فَسَيَطْلُبُكَ مَنْ تَطْلُبُ وَ يَقْرُبُ مِنْكَ مَا تَسْتَبْعِدُ وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَكَ فِي جَحْفَلٍ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ التَّابِعِينَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ شَدِيدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ مُتَسَرْبِلِينَ سِرْبَالَ الْمَوْتِ أَحَبُّ اللِّقَاءِ إِلَيْهِمْ لِقَاءُ رَبِّهِمْ قَدْ صَحِبَتْهُمْ ذُرِّيَّةٌ بَدْرِيَّةٌ وَ سُيُوفٌ هَاشِمِيَّةٌ قَدْ عَرَفْتَ مَوَاقِعَ نِصَالِهَا فِي أَخِيكَ وَ خَالِكَ وَ جَدِّكَ وَ أَهْلِكَ وَ ما هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ

از نامه آن حضرت است به معاويه در پاسخ او و آن از نيكوترين نامه‏هاست - اما بعد، نامه تو به من رسيد. در آن نامه ياد آور شده‏اي كه خدا، محمّد (ص) را براي دين خويش اختيار نمود و او را به كساني از يارانش كه تأييدشان كرد ياري فرمود. همانا روزگار چيزي شگفت از تو بر ما نهان داشت، خبر دادنت از احسان خدا به ما و نعمت نبوت كه چتر آن را بر سر ما برافراشت. در اين يادآوري چونان كسي هستي كه خرما به هجر رساند، يا آن كه آموزگار خود را به مسابقت خواند، و گمان بردي كه برترين مردم در اسلام فلانند و فلان، اگر آنچه گفته‏اي از هر جهت درست باشد تو را چه بهره از آن و اگر نادرست بود، تو را از آن چه زيان تو را بدين چه كار كه چه كسي برتر است و كه فروتر و كه رعيّت و كه رهبر آزادشدگان و فرزندان آزادشدگان را چه رسد به فرق نهادن ميان نخستين مهاجران و ترتيب رتبت آنان و شناساندن درجه‏هاي ايشان. هرگز «آوازي است نارسا» و گفتاري است نه به سزا كه محكومي به داوري نشيند، و ناداني، خود را صدر مجلس عالمان ببيند. اي مرد چرا خود نمي‏نشيني و كوتاه دستي خويش را نمي‏بيني و آن را كه با قدر تو سازگار است نمي‏گزيني تو را چه زيان از اين كه چه كسي شكست خورد و چه سود از اين كه گوي پيروزي را برد تو در بيابان گمراهي رواني و از راه راست رويگردان، و من آنچه مي‏گويم نه براي آگاهانيدن توست، كه آن نزد تو پيداست، بلكه گفته من به خاطر يادآوري‏ نعمت خداست. نمي‏بيني مردمي از مهاجران را در راه خدا شهيد نمودند، و همگان از فضيلتي بر خوردار بودند. تا آنكه شهيد ما - حمزه (ع) - شربت شهادت نوشيد، و به سيّد الشهدا ملقب گرديد، و چون رسول خدا (ص) بر او نماز خواند، به گفتن هفتاد تكبيرش مخصوص گرداند. نمي‏بيني مردماني در راه خدا دست خود را دادند و ذخيرتي از فضيلت براي خود نهادند، و چون يكي از ما را ضربتي رسيد و دست وي جدا گرديد طيّارش خواندند كه در بهشت به سر برد و ذو الجناحين كه با دو بال پرد، و اگر نبود كه خدا خود ستودن را نهي كرد، گوينده فضيلتهاي فراواني بر مي‏شمرد كه دلهاي مؤمنان با آن آشناست، و در گوش شنوندگان خوش آواست. پس «آهن سرد مكوب» و «آب در غربال مپيماي»، ما پروردهاي خداييم و مردم پرورده‏هاي مايند. اين كه ما و شما در آميختيم - و طرح خويشاوندي ريختيم - و از دو سوي زناشويي برقرار كرديم و چون همتا با شما رفتار، عزّت ديرين و فضيلت پيشين را از ما باز نمي‏دارد. - و ما و شما را در يك رتبت در نمي‏آرد - . شما چگونه و كجا با ما برابريد كه از ميان ما پيامبر (ص) برخاست، و دروغزن - ابو جهل - از شماست، و اسد اللّه از ما و اسد الاحلاف از شما، و از ماست دو سيّد جوانان اهل بهشت و از شماست كودكاني كه نصيب آنان آتش گرديد، و از ماست بهترين زنان جهان و از شماست آن كه هيزم كشد براي دوزخيان. و بيش از اين ما را فضيلتهاست و شما را فضيحتها. پس اسلام ما را گوش - همگان - شنيده و - شرافت ما را - در جاهليت هر كسي - ديده، و كتاب خدا براي ما فراهم آرد آنچه را به ما نرسيده كه فرمايد: «و خويشاوندان، بعضي سزاوارترند بعض ديگر را در كتاب خدا»، و فرموده خداي تعالي: «سزاوارترين مردم به ابراهيم آنان هستند كه پيرو او شدند و اين پيامبر و آنان كه ايمان آوردند، و خدا ولي مؤمنان است». پس ما يك بار به خاطر خويشاوندي - پيامبر، به خلافت - سزاوارتريم و به خاطر طاعت بار ديگر، و چون مهاجران در سقيفه بر انصار به - نزديكي با - رسول خدا (ص) حجت گذرانيدند، بر آنان پيروز گرديدند. پس اگر موجب پيروزي - خويشاوندي - با رسول خدا (ص) است حق با ما نه با شماست، و اگر جز بدان است، انصار را دعوي همان است. و پنداشتي كه من بد همه خليفه‏ها را خواستم و به كين آنان برخاستم. اگر چنين است - و سخنت راست است - تو را چه جاي بازخواست است جنايتي بر تو نيايد تا از تو پوزش خواستن بايد «نه تو را ننگ است و نه عرصه بر تو تنگ». و گفتي مرا چون شتري بيني مهار كرده مي‏راندند تا بيعت كنم به خدا كه خواستي نكوهش كني ستودي، و رسوا سازي و خود را رسوا نمودي. مسلمان را چه نقصان كه مظلوم باشد و در دين خود بي‏گمان يقينش استوار و از دو دلي به كنار اين حجت كه آوردم براي جز تو خواندم، ليكن از آنچه به خاطر رسيد بر زبان راندم. سپس كار مرا با عثمان ياد آوردي، تو راست كه پاسخت دهند چه با او خويشاوندي. امّا كدام يك از ما دشمني‏اش با عثمان بيشتر بود و در جنگ با وي راهبرتر آن كه ياري خود را از وي دريغ نداشت و او را به نشستن - و به كار مردم رسيدن - واداشت يا آن كه چون وي از او ياري طلبيد، سستي ورزيد تا سپاه مرگ را بر سر او كشيد و حكم الهي بر وي جاري گرديد نه به خدا، «خدا مي‏داند چه كساني از شما از جنگ باز مي‏دارند، و آنان كه به برادران خود مي‏گويند نزد ما بيائيد و جز اندكي در جنگ حاضر نمي‏شوند.» و از اين كه بر عثمان به خاطر برخي بدعتها خرده مي‏گرفتم، پوزش نمي‏خواهم اگر ارشاد و هدايتي كه او را كردم گناه است، «بسا كسا كه سرزنش شود و او را گناهي نيست.» «و گاه بود كه اندرزگو در معرض بدگماني است» «من نمي‏خواهم جز آنكه كار را به سامان آرم چندان كه در توان دارم و توفيق من جز به خدا نيست. بر او توّكل كردم و به سوي او باز مي‏گردم». و گفتي كه من و يارانم را پاسخي جز شمشير نيست، راستي كه خنداندي از پس آنكه اشك ريزاندي. كي پسران عبد المطلب را ديدي كه از پيش دشمنان پس روند، و از شمشير ترسانده شوند «لختي بپاي حمل به‏ جنگ مي‏پيوندد». زودا كسي را كه مي‏جويي تو را جويد، و آن را كه دور مي‏پنداري به نزد تو راه پويد. من با لشكري از مهاجران و انصار و تابعين آنان كه راهشان را به نيكويي پيمودند، به سوي تو مي‏آيم، لشكري بسيار - و آراسته - و گرد آن به آسمان برخاسته. جامه‏هاي مرگ بر تن ايشان، و خوشترين ديدار براي آنان ديدار پروردگارشان. همراهشان فرزندان «بدريان» اند و شمشيرهاي «هاشميان»، كه مي‏داني در آن نبرد تيغ آن - رزم‏آوران - با برادر و دايي و جدّ و خاندان تو چه كرد و - ضرب دست آنان - از ستمكاران دور نيست. - و امروزشان با ديروز يكي است - .

منبع: نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی (ره)، 1385، چاپ اول، انتشارات جلوه کمال، نامه 28