الف) تفاوت معنایی:
لغت عربی آخِر، به زبان فارسی، به معنی (پایان) است. که از ماده ی اَخّر، یعنی به تاخیر انداختن، ماخوذ گشته است. این واژه در فرهنگ لغت، به شکل جمع مونث و مذکر سالم و جمع مکسر، اورده شده است: آخِرون، آخِرات، اَواخر: نهایت. چنان که به خانه ی آخرت، الدّار الاخره گویند.
لغت عربی آخَر، به فارسی، به معنای (دیگر) است. این واژه در فرهنگ لغت، به شکل، جمع مونث و مذکر سالم و جمع مکسر، آورده شده است: آخَرون، اُخرَیات، اُخَر: دیگران. چنان که مرَّهً اُخرَی، به معنای باری دیگر است.
ب) تفاوت دستوری:
۱. آخَر و آخِر، اگرچه هر دو مشتق هستند، اما نوع مشتق آنها متفاوت است. اخِر، بر وزن فاعل، و اسم فاعل است. اما آخَر، بر وزن افعَل، اسم تفضیل به شمار می رود.
۲. لغت آخِر، منصرف است. یعنی می تواند طبق نقشش در جمله، هر حرکتی و تنوین بگیرد: (هذا آخِرُ الامر. این، پایان کار است،) (انتَ فی یومٍ آخِرٍ. تو در روز نهایی هستی.) اما لغت آخَر، غیرمنصرف است، یعنی فقط می تواند فتحه و ضمه بگیرد. و نمی تواند هرگز تنوین بگیرد. اما اگر به اول آن، ال، اضافه شود، می تواند فتحه هم بگیرد. (جإ آخرُ. دیگری امد.) (رایتُ الاخَرینَ. دیگران را دیدم.)
۳. لغت آخِر، با تإ تانیث، مونث می شود.( آخِره) ، اما لغت آخَر، چون اسم تفضیل است، برای مونث شدن، بر وزن فُعلی می آید. (اُخری).