رأی شماره 177-1380.5.28 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در مورد ابطال بخشنامه شماره 402.01.179.1 مورخ 1379.4.11 اداره کل قوانین و امور حقوقی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران

‌رأی شماره 177-1380.5.28 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در مورد ابطال بخشنامه شماره 402.01.179.1‌ مورخ 1379.4.11 اداره کل قوانین و امور حقوقی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ‌نقل از شماره 16476-1380.6.31 روزنامه رسمی ‌شماره هـ408.79. 1380.6.17 ‌تاریخ 1380.5.28 --- شماره دادنامه 177 --- کلاسه پرونده 408.79 ‌مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ‌شاکی: آقای محمود ندایی ‌موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره 402.01.179.1 مورخ 1379.4.11 اداره کل قوانین و امور حقوقی نیروی انتظامی جمهوری‌اسلامی ایران ‌مقدمه: شاکی طی دادخواست تقدیمی اعلام داشته است، اداره کل قوانین و امور حقوقی ناجا در خصوص تفتیش و بازرسی خودروهای عبوری از‌مسیر گلوگاهها و مکانهای ایست و بازرسی در سراسر کشور بخشنامه‌ای به شماره 402.01.179.1 مورخ 1379.4.11 صادر نموده است که براساس‌مفاد آن تفتیش و بازرسی خودروها بدون اخذ مجوز مقام قضائی مجاز شمرده شده ود ستور تفتیش خودروها بدون نیاز به اخذ مجوز مخصوص هر‌خودرو از سوی مقام قضائی صادر شده است. نظر به اینکه بخشنامه مذکور با توجه به نظریه شماره 7.4239 مورخ 1379.4.22 و نظریه شماره7.7747 مورخ 1379.9.17 اداره کل حقوقی و تدوین قوانین قوه قضائیه مخالف صریح با ماده 24 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 دارد لهذا‌تقاضای ابطال بخشنامه مذکور را دارد. مدیر کل قوانین و امور حقوقی ناجا در پاسخ به شکایت مذکور طی نامه شماره 402.01.41.4.28 مورخ1380.4.10 اعلام داشته‌اند، مستند بخشنامه اداره کل، نظریه شماره 6201 مورخ 1379.2.5 مشاور ریاست قوه قضائیه می‌باشد که به تأیید ریاست‌قوه رسیده و طی نامه شماره 1.79.2717 مورخ 1379.3.2 از سوی ریاست نهاد قوه قضائیه به ناجا منعکس شده است. خلاصه دستور ریاست محترم‌قوه قضائیه راجع ب ه موضوع عبارت است از: 1- ناجا در اجرای وظایف و مأموریتهای قانونی مصرح در ماده 4 قانون ناجا و خصوصاً بند 8 آن حق‌تأسیس و تشکیل پاسگاه یا ایستگاه کنترل ایست و بازرسی را دارد. 2- ناجا برای اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی و کنترل ترافیک و برخورد با‌سارقین اتومبیل لازم است اتومبیلها را در ایستگاه‌ها و مبادی ورودی متوقف و گواهینامه و اسناد مالکیت مطالبه و کنترل نماید. 3- در صورتی که‌راننده فاقد گواهینامه مجاز باشد و یا دلایل کافی بر مالکیت اتومبیل وجود نداشته باشد یا اتومبیل مسروقه به نظر برسد مأمور انتظامی حق دارد اتومبیل‌را متوقف و برابر مواد 18 و 19 و 20 و 22 قانون آیین دادرسی کیفری اقدام نماید. 4- در مورد کالای قاچاق نسبت به ضبط کالا اقدام و برابر بندهای‌الف و ب ماده 2 قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا و ارز مصوب مجمع تشخیص مصلحت عمل نماید. 5- به منظور برخورد با‌سارقین یا کسانی که بدون مجوز قانونی و به طور غیرمجاز وارد کشور شده‌اند نسبت به دستگیری آنها و معرفی به مراجع صالح قضائی اقدام نمایند.
6-‌ضرورتی به استقرار واحدهای قضائی در ایستگاه‌های کنترل و بازرسی وجود ندارد.
استدلالات حقوقی: الف - نا جا به موجب ماده 4 قانون ناجا‌موظف به استقرار نظم و امنیت و تأمین آسایش عمومی و فردی و مقابله و مبارزه قاطع و مستمر با هرگونه خرابکاری، تروریسم، شورش و عوامل و‌حرکتهائی که محل امنیت کشور باشد، تأمین امنیت برای برگزاری اجتماعات و فعالیتهای قانونی مجاز و مقابله با فعالیتهای غیرمجاز، حراست از اماکن و‌دهها وظیفه دیگر می‌باشد که خارج از وظایف در مقام ضابط قضائی می‌باشد. این نیرو در مقابل فرماندهی معظم کل قوا، ستاد کل نیروهای مسلح،‌وزارت کشور و خصوصاً مردم و ملت شهیدپرور ایران اسلامی مسئولیت دارد و باید امنیت جامعه را تأمین نماید. ب - ناجا در مقام اجرای وظایف‌مذکور در بند 8 ماده 4 قانون ناجا تابع مقررات حاکم بر جریان دادرسی و آیین دادرسی کیفری می‌باشد. و طبیعتاً در این مقام موظف به کسب نظر و‌اجرای دستورات قضائی است. لذا چنانچه هر قاضی بازرسی خودروها و افراد در مسیر ایستگاه‌ها را منوط به اخذ اجازه می‌داند ضروری است با توجه‌به لحظه‌ای بودن وقایع و تردد مستمر از ایستگاه‌ها یک قاضی به طور مستمر و شبانه روزی در ایستگاه‌ها حضور پیدا کرده و حسب مورد اجازه بازرسی‌صادر نماید. گرچه در سایر وظایف قانونی کسب اجازه و انجام وظیفه تحت نظر قاضی، محل بحث می‌باشد. ج - ماده 24 قانون آیین دادرسی کیفری‌تکرار ماده 24 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1290 می‌باشد و تنها عبارت «‌بازرس اشیاء» به قانون جدید اضافه شده است و این در حالی است که‌موضوع بازرسی از خودروها در ایستگاه‌های بازرسی از سالهای قبل مطرح و منجر به طرح مباحث مشابهی شده است و قوه قضائیه و قانونگذار به‌هنگام بحث پیرامون ماده 24 به این امر کاملاً توجه داشته و مشکلات اجرائی و قانونی را می‌دانسته است ولی علیرغم آن از ذکر خودرو خودداری کرده‌است لذا به هیچ وجه بازرسی خودروها مشمول حکم کلی ماده 24 نمی‌باشد. د - به موجب ماده 24 همین قانون، ناجا در جرائم مشهود اجازه دارد‌نسبت به تفتیش از منازل، اماکن و اشیاء و جلب اشخاص اقدام نماید و ایستگاه‌های بازرسی عموماً با این نوع جرائم برخورد دارند. لذا این حق و امکان‌را قانون واگذار نموده است و اقدام ناجا کاملاً منطبق با قانون می‌باشد. هـ - آنچه ناجا انجام می‌دهد، عموماً «‌نظارت و بازرسی» است و آنچه برای‌جرائم غیرمشهود الزامی می‌باشد که با اجازه مقام قضائی صورت بگیرد «‌تفتیش» است و استحضار دارند تفاوت ماهوی و اساسی بین این دو مقوله‌وجود دارد. ناجا در ا نجام هرگونه تفتیش که معمولاً در مقام ضابط قضائی صورت می‌گیرد در جرائم غیرمشهود بلااستثناء اجازه مقام قضائی را کسب‌کرده و می‌کند. لذا این مقوله از شمول اشکال شاکی خارج می‌باشد. علیهذا تقاضای رد شکایت شاکی را دارد. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در‌تاریخ فوق به ریاست حجت الاسلام والمسلمین مقدسی فرد معاون قضائی دیوان و با حضور رؤسای شعب بدوی و روساء و مستشاران شعب‌تجدیدنظر تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی می‌نماید.
‌رأی هیأت عمومی ‌به صراحت قسمت اخیر ماده 24 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378 «... تفتیش منازل، اماکن و اشیاء و جلب اشخاص در جرایم غیرمشهود باید‌با اجازه مخصوص مقام قضائی باشد هرچند اجرای تحقیقات به طور کلی از طرف مقام قضائی به ضابط ارجاع شده باشد.» بنابراین بخشنامه شماره402.01.179.1 مورخ 1379.4.11 اداره کل قوانین و امور حقوقی ناجا که تفتیش و بازرسی خودروها را علی الاطلاق و در غیرجرائم مشهود بدون‌کسب اجازه مخصوص از مقام قضائی مجاز دانسته و حتی دستور مقام قضائی در زمینه خودداری از تفتیش و بازرسی غیرقانونی را غیرقابل ترتیب اثر‌اعلام داشته است، مغایر منطوق صریح ماده مذکور و حکم مقنن در باب تکلیف ضابطین دادگستری به اطاعت از اوامر مقام قضائی و خارج از حدود‌اختیارات اداره مزبور در وضع مقررات دولتی تشخیص داده می‌شود و به استناد قسمت دوم ماده 25 قانون دیوان عدالت اداری ابطال می‌گردد.
‌رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری - قربانعلی دری نجف آبادی